vasael.ir

کد خبر: ۷۴۸۲
تاریخ انتشار: ۰۱ بهمن ۱۳۹۶ - ۲۰:۰۰ - 21 January 2018
خیارات/ آیت‌‌الله مکارم‌‌شیرازی /جلسه 36:

هر کسی که حیوان به دستش آمده دارای خیار حیوان است

وسائل- اگر مشتری حیوان را خریده باشد، خیار حیوان دارد و همچنین اگر بایع حیوان را به عنوان ثمن گرفته باشد او هم خیار دارد.

به گزارش پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، حضرت آیت الله ناصر مکارم شیرازی در جلسه سی‌وششمین درس خارج فقه خود که در تاریخ 11 آذر 96 برگزار شد، به ادله ثبوت خیار حیوان برای بایع پرداخت و روایاتی را در این‌باره ذکر کرد.
وی اختصاص خیار حیوان به مشتری را قول مشهور دانست و ادامه داد: قولی که به مشهور نسبت داده اند و آن اینکه این خیار اختصاص به مشتری دارد و حتی اگر ثمن، حیوان باشد بایع خیار ندارد. دلیل این قول چهار روایت است.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم قول دوم را متعلق به سید مرتضی و ابن طاووس دانست و خاطر نشان کرد: قول دوم که قول سید مرتضی و محکی از ابن طاوس می باشد این است که بایع و مشتری هر دو خیار دارند حتی اگر ثمن، حیوان نباشد. به هر حال اگر یک طرف معامله حیوان باشد این موجب می شود که بایع و مشتری هر دو خیار داشته باشند.
آیت‌الله مکارم شیرازی خیار حیوان را بنابر قول سوم به کسی دانست که حیوان به دست او رسیده است و گفت: بنا بر این اگر مشتری حیوان را خریده باشد، خیار حیوان دارد و همچنین اگر بایع حیوان را به عنوان ثمن گرفته باشد او هم خیار دارد. این قول به نظر ما اقوی است.



مشروح تقریرات این درس در ادامه آمده است؛

ثبوت خیار حیوان برای بایع
بحث در فروع مسأله ی خیار حیوان است و گفتیم از میان فروع کثیره ای که خیار حیوان دارد، امام قدس سره فقط به دو فرع اشاره کرده است و اکنون در فرع دوم هستیم. این فرع عبارت است از اینکه آیا «خیار حیوان» مختص به مشتری است یا اینکه بایع نیز خیار دارد (در جایی که ثمن حیوان باشد).
در این مسأله سه قول است:
    • • قولی که به مشهور نسبت داده اند و آن اینکه این خیار اختصاص به مشتری دارد و حتی اگر ثمن، حیوان باشد بایع خیار ندارد.
دلیل این قول چهار روایت است:
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: فِی الْحَیَوَانِ کُلِّهِ شَرْطُ ثَلَاثَةِ أَیَّامٍ لِلْمُشْتَرِی...[1]
این روایت صحیحه است و به اطلاق آن تمسک کرده اند یعنی مشتری خیار حیوان دارد و مفهوم آن این است که بایع خیار ندارد حتی اگر ثمن حیوان باشد.
 
عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ عَلِیَّ بْنَ مُوسَى الرِّضَا ع یَقُولُ‌ صَاحِبُ الْحَیَوَانِ الْمُشْتَرِی بِالْخِیَارِ بِثَلَاثَةِ أَیَّامٍ.[2]
 
مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ جَمِیلٍ عَنْ فُضَیْلٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ مَا الشَّرْطُ فِی الْحَیَوَانِ قَالَ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ لِلْمُشْتَرِی الْحَدِیثَ.[3]
 
عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ أَحْمَدَ وَ عَبْدِ اللَّهِ ابْنَیْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ رِئَابٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ رَجُلٍ اشْتَرَى جَارِیَةً لِمَنِ الْخِیَارُ لِلْمُشْتَرِی أَوْ لِلْبَائِعِ أَوْ لَهُمَا کِلَیْهِمَا فَقَالَ الْخِیَارُ لِمَنِ اشْتَرَى ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ نَظِرَةً فَإِذَا مَضَتْ ثَلَاثَةُ أَیَّامٍ فَقَدْ وَجَبَ الشِّرَاءُ الْحَدِیثَ.[4]
 
ما ان شاء الله خواهیم گفت که این روایات که به مفهوم آن استدلال شده است منصرف به مواردی است که ثمن حیوان نباشد زیرا رایج نبوده که ثمن حیوان باشد و متعارف این بوده که در مقابل حیوان، پول می دادند نه حیوان.
حتی فتاوای مشهور نیز منصرف به همین می باشد.
 
    • • قول دوم که قول سید مرتضی و محکی از ابن طاوس می باشد این است که بایع و مشتری هر دو خیار دارند حتی اگر ثمن، حیوان نباشد. به هر حال اگر یک طرف معامله حیوان باشد این موجب می شود که بایع و مشتری هر دو خیار داشته باشند.
دلیل این قول:
عَنْ صَفْوَانَ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْمُتَبَایِعَانِ بِالْخِیَارِ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ فِی الْحَیَوَانِ وَ فِیمَا سِوَى ذَلِکَ مِنْ بَیْعٍ حَتَّى یَفْتَرِقَا.[5]
این روایت صحیحه است.
 
پاسخ این استدلال روشن است و آن اینکه در چهار روایت فوق آمده است که خیار حیوان مخصوص مشتری است و این روایات در مقام بیان هستند و روایت فوق را محدود و مقید می کنند به جایی که هر دو طرف معامله حیوان باشد. مخصوصا که در روایت فوق آمده است که «متبایعان» سه روز در مورد «حیوان» خیار دارند. بنا بر این در جایی خیار وجود دارد که حیوانی وجود داشته باشد از این رو اگر بایع فقط پول دریافت کرده است خیار حیوان ندارد.
قاعده ی کلی در باب مفهوم این است که در مقام بیان، کسی که می خواهد حکمی را بیان کند و حدود و ثغور آن را تبیین کند، هر قیدی که در کلامش بیاورد مفهوم دارد هرچند مفهوم زمان و مکان و لقب و مانند آن باشد.
اضف الی ذلک که ابواب معاملات مانند عبادات نیست که تعبد محض در آن راه داشته باشد. اصل در باب عبادات امضاء همان چیزی است که بین عقلاء رایج است. در میان عرف نیز اگر مثمن حیوان باشد ولی ثمن حیوان نباشد، بایع خیار ندارد.
در حکمت خیار حیوان هم گفتیم که باید چند روز بگذرد که ماهیّت اصلی حیوان اعم از اینکه اهل غذا خوردن است یا نه و یا اینکه بیماری خاصی دارد یا نه مشخص شود. این حکمت در بایع که پول نقد گرفته است راه ندارد و قول به اینکه او نیز خیار دارد تعبد محضی است که گفتیم در معاملات راه ندارد.
مرحوم شیخ انصاری بحثی طولانی مطرح کرده است مبنی بر اینکه روایت این قول بر روایات قول اول ترجیح دارد زیرا محمد بن مسلم که این روایت را نقل می کند شخص شناخته شده ای است و روایت او بالمنطوق است و روایات اختصاص خیار به مشتری، بالمفهوم می باشد. به هر حال او درصدد این برمی آید که قول سید مرتضی را تقویت کند ولی سرآخر قائل می شود که نمی توان قول مشهور را به وسیله ی این یک روایت کنار گذاشت.
مضافا بر اینکه روایاتی که می گفت که در خیار مشترک اگر حیوان تلف شود از مال بایع می باشد شاهدی بر ضد سید مرتضی می شود.
 
    • • قول سوم اینکه هر کسی که حیوان به دستش آمده دارای خیار حیوان است. بنا بر این اگر مشتری حیوان را خریده باشد، خیار حیوان دارد و همچنین اگر بایع حیوان را به عنوان ثمن گرفته باشد او هم خیار دارد. این قول به نظر ما اقوی است. جماعتی از متأخرین نیز به همین قول قائل شده اند هرچند امام قدس سره قائل به این بود که خیار در هر صورت مخصوص مشتری است و حتی اگر ثمن، حیوان باشد، بایع خیار ندارد.
دلیل این قول:
عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلٍ وَ ابْنِ بُکَیْرٍ جَمِیعاً عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ یَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‌ الْبَیِّعَانِ بِالْخِیَارِ حَتَّى یَتَفَرَّقَا وَ صَاحِبُ الْحَیَوَانِ ثَلَاثٌ الْحَدِیثَ.[6]
در این روایت به «صاحب الحیوان» اشاره شده است که مراد از آن گاه مشتری است و گاه بایع.
همچنین با توجه به حکمت خیار حیوان، در جایی که ثمن و مثمن هر دو حیوان باشد بسیار بعید است که فقط مشتری خیار داشته باشد ولی بایع خیار نداشته باشد. قول به اختصاص خیار به مشتری در این فرع، تعبد خشکی است که عرف آن را نمی پذیرد.
ان قلت: روایت زراره معرض عنهای مشهور است زیرا مشهور خیار را مختص به مشتری می دانستند و حال آنکه این روایت آن را اعم از مشتری و بایع می داند.
قلت: فتوای مشهور منصرف به جایی است که ثمن، حیوان نباشد بلکه فقط مثمن حیوان باشد.
ان قلت: اگر حیوان را به حیوان بفروشند از کجا مشخص می شود که کدام یک بایع است و کدام یک مشتری؟
قلت: اگر صیغه جاری کنند که در این صورت روشن است که کسی که «بعت» می گوید بایع است و کسی که «اشتریت» می گوید مشتری است.
اما در بیع معاطات که صیغه خوانده نمی شود کسی که دنبال متاع می رود او مشتری است و کسی که دیگری به دنبال او می آید و از او تقاضای مبادله می کند بایع است.
البته گاه بایع و مشتری از هم مشخص نیست مثلا دو نفر یک خانه را به خانه ی دیگر تاخت می زنند و یا مثلا حیوانی را به حیوان دیگر تاخت می زنند.
 
ان شاء الله در جلسه ی آینده به سراغ این فرع می رویم که آیا خیار حیوان، همه ی حیوانات حتی مانند زنبور عسل را نیز شامل می شود یا نه.
 
پی‌نوشت
[1] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص10، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23023، ح1، ط آل البیت.
[2] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص10، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23024، ح2، ط آل البیت.
[3] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص11، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23027، ح5، ط آل البیت.
[4] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص12، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23031، ح9، ط آل البیت.
[5] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص10، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23025، ح3، ط آل البیت.
[6] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج18، ص11، ابواب الخیارات، باب3، شماره 23028، ح6، ط آل البیت.

323/907/ع

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹