به گزارش سرویس مسائل مستحدثه پایگاه فقه حکومتی وسائل ، انتشارات «مدرسه اسلامی هنر» کتابی را با عنوان «مجسمه سازی و تصویر در فقه شیعی» از حجت الاسلام و المسلمین سید عباس کریمی(حسینی)، استاد درس خارج فقه هنر در این مدرسه، منتشر کرده است که در بردارندهی مباحث فقهی استدلالی مسائل مجسمه سازی و تصویر است که در ذیل به کتاب شناسی این اثر و گزارش مطالب آن می پردازیم.
آشنایی اجمالی با کتاب
کتاب حاضر اولین اثر منتشر شده توسط مدرسه اسلامی هنر در زمینه ی «فقه و هنر» است؛ زمینه ای که با توجه به رسالت و مأموریت مدرسه اسلامی هنر و پرسش های اهالی هنر، جزء حیطه های اصلی تحقیق و پژوهش توسط این نهاد آموزشی بشمار می رود. از این روی چند سالی است که یک لجنه ی علمی با حضور فضلای فقه و اصول حوزه ی علمیه ی قم در مدرسه ی اسلامی هنر تشکیل شده و حاصل مباحثات این جلسات در قالب درس خارج «فقه هنر» برای طلاب علاقه مند ارائه می گردد. این درس با عنوان «فقه تصویر و مجسمه سازی» آغاز گردیده است.
مولف کتاب که از فضلای ارجمند فقه واصول و صاحب کرسی تدریس مذکور در مدرسه ی فیضیه است، به سفارش مدرسه ی اسلامی هنر و پس از برگزاری چند سال درس خارج فقه هنر _که همچنان ادامه دارد_ این مجموعه را در موضوع «تصویر و مجسمه سازی» به رشته ی تحریر درآورده اند.
مؤلف در این اثر با نگرشی جدید به روایات و منابع مرتبط و تتبّع کافی در اقوال بزرگان فقه، فروعات مختلف تصویرگری و مجسمه سازی را مورد بررسی دقیق و موشکافانه قرار داده است.
معرفی کتاب
این اثر در قالب پنج فصل تنظیم شده است که عبارتند از:
فصل اول: کلیات
فصل دوم: بررسی ادلّه ی نقلی حرمت
فصل سوم: دلیل اجماع
فصل چهارم فروع حرمت
فصل پنجم: بررسی ادله ی حرمت اقتناء
حجت الاسلام و المسلمین سید عباس کریمی در پیشگفتار این کتاب به بیان ادلّه ی خود در مورد این که، اسلام دین سهل و آسان است، پرداخته و بیان می کند که ارائه ی نظریه ی جدید، باید بر اساس رعایت موازین فقهی و اجتهادی باشد.
مؤلف روش کتاب را مطابق «فقه جواهری» قلمداد کرده و ذوق ورزی را در فقه، ممنوع، می داند. وی در ادامه به بیان این نکته می پردازد که اصل در اشیاء بر اباحه است و این قاعده فقهی را توضیح می دهد.
همچنین بیان می کند که بسیار مناسب است که در کنار فقه شیعه، فقه اهل سنت نیز مطالعه شود و عنوان می کند که وی نیز در این کتاب کوشیده است از این ظرفیت، یعنی روش فقه مقارن بهره برد.
وی در ادامه ضمن اشاره به ممنوعیت مرعوب شدن نسبت به بزرگان در عین احترام به سلف صالح، حق نقد را محفوظ می داند؛ سپس به بیان دیدگاه خود در بررسی سند روایات می پردازد و بیان می کند که از نظر وی، بررسی سند، در صورت وجود روایتی در کتب اربعه، بلکه در کتب معتبر در نزد اصحاب، در صورتی که معارضی نداشته باشد، لزومی ندارد.
نویسنده ضمن تأکید بر لزوم منفعل نبودن فقیه در برابر جوّ حاکم، بیان می کند که که بر پژوهشگر لازم است که روشن بینی و صلابت خود را در برابر فرهنگ اجانب حفظ کند.
حجت الاسلام و المسلمین سید عباس کریمی در فصل اول این کتاب می نویسد: در اینکه تصویرگری فی الجمله حرام است، پیشتر تردیدی نبوده و اتفاق علمای اسلام _اعم از شیعه و سنی_ چنانکه خواهد آمد، بر آن استقرار یافته بود؛ اما در دو چیز اختلاف بوده است:
الف. آیا فرقی میان تصویر جاندار و غیرجاندار وجود دارد یا نه؟
ب. آیا فرقی بین مجسمه و غیر مجسمه(نقاشی) هست یا نه؟
قول نخست این است که تمام اقسام یادشده، حرام است و برخی دیگر برای حرمت، هر دو قید را معتبر دانسته اند؛ یعنی حرمت فقط شامل «مجسمه ی جاندار» می شود. گروه سوم، میان جاندار و غیرجاندار فرق گذاشته اند. گروه چهارم نیز بین مجسمه و غیرمجسمه(نقاشی) فرق نهاده اند. ریشه ی اختلاف این اقوال به روایات باز می گردد.
در ادامه، نویسنده به بیان نظرات فقهای شیعه اعم از متقدمین و متاخرین و آرای فقهای عامّه، در این مسئله می پردازد
این استاد درس خارج فقه هنر، در فصل دوم کتاب خود، به بررسی ادله ی نقلی حرمت در باره ی ایجاد تصاویر و اقوال مربوط به آن، از صاحب جواهر(ره) تا حضرت امام خمینی(ره) پرداخته و نتیجه می گیرد که هیچ یک از ادله ی منصوص بر حرمت، خالی از اشکال نیست.
وی در فصل سوم کتاب، با یادآور شدن اینکه اجماع، مهمترین دلیل بر حرمت مجسمه سازی است؛ ضمن ارائه ی بحث کوتاهی، با نگاه آسیب شناسانه، به اصل مسئله اجماع پرداخته و سپس به بررسی دلیل اجماع فقهای امامیه و عامه در این مسئله می پردازد و در نهایت چهار اشکال بر این اجماع از جمله مدرکی بودن آن وارد می کند.
سپس در فصل چهارم، با فرض پذیرش حرمت مجسمه سازی، به بررسی فروع این مسئله شامل «فاعل بالمباشر و بالتسبیب»، «حکم عکس»، «شرط إعجاب»، «اعتبار قصد حکایت»، «کل یا جزء بودن تصویر جاندار»، «اشتراک»، «تصویر حیوان خیالی»، «تصویر جن و ملک»، «نگاه به تصویر»، «حکم اقتناء(نگهداری تصاویر)»، «مدخلیت قصد»، «نقش برجسته»، «ملازمه یا عدم ملازمه ی بیع و اقتناء»، «اخذ اجرت بر عمل تصاویر» و «تمکین غیر مکلّف بر حرام»، بوسیله ی نقد و بررسی آراء فقهاء، از جمله معاصرین می پردازد.
وی در فصل پنجم کتاب خود، به بررسی و نقد ادله ی حرمت اقتناء می پردازد و در پایان بیان می کند: نظر نهائی نگارنده، عدم حرمت مجسمه به طور مطلق، بلکه تفصیل میان تعظیم و غیر تعظیم و اختصاص حرمت به تعظیم است و برض حرمت تولید، اقتناء نیز حرام است.
برخی از ویژگی های کتاب حاضر:
1- روش این اثر، اجتهادی، استدلالی و تحلیلی است؛ لذا مخاطب آن بیشتر طلاب و دانشجویان می باشند. مطالعۀ این کتاب برای عموم مردم، به جهت دشوار بودن آن توصیه نمی شود
2- از نقاط قوت این کتاب، بررسی و نقد نظرات فقهاء معاصر است که در تحقیقات دیگر، کمتر مورد توجه قرار می گیرد.
3- ویژگی دیگر این کتاب، نگرش جدید نویسنده به روایات و منابع مرتبط و تتبّع کافی در اقوال بزرگان فقه و فروعات مختلف تصویرگری و مجسمه سازی است.
اطلاعات کتاب شناختی این اثر:
مجسمه سازی و تصویر در فقه شیعی، حجت الاسلام و المسلمین سید عباس کریمی(حسینی)، قم، مدرسه اسلامی هنر، چاپ اول، تابستان 1393.
این اثر 224 صفحه ای در قطع رقعی، با تیراژ1000 نسخه و به قیمت 10000 تومان روانۀ بازار شده است.
مراکز پخش:
قم، بلوار بسیج(سی متری هنرستان)، نبش کوچه 20، مدرسه اسلامی هنر، تلفن: 02537830782
قم، پردیسان، روبروی مسجد امام صادق علیه السلام، دانشگاه ادیان و مذاهب، تلفن: 02532802610 الی 613
تهران، خیابان انقلاب، بین ابوریحان و فلسطین، بن بست مهارت، شماره 1، طبقه زیرزمین، مرکز پخش کتاب اسلامی و انسانی(پکتا)، تلفن: 02166973203