vasael.ir

کد خبر: ۶۸۷۴
تاریخ انتشار: ۲۹ آذر ۱۳۹۶ - ۱۳:۲۷ - 20 December 2017
درس خارج فقه رسانه استاد رفعتی / جلسه 3

متاسفانه خبرگزاری ها به دنبال فقه و حقوق نیستند و آزادانه فعالیت می کنند

وسائل ـ حجت الاسلام والمسلمین رفعتی نائینی در سومین جلسه درس خارج فقه رسانه گفت: شارع مقدس در رابطه با بایدها و نبایدها، الزاماتی در نظر گرفته است که اگر شخصی مرتکب حرام شد عقاب اخروی و مجازات دنیوی دارد و در حقوق جزائی اسلام کیفری در نظر گرفته شده است که برای تضمین اجرای احکام اسلامی است.

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنرپایگاه تخصصی فقه حکومتی  وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه سوم درس خارج فقه رسانه که در روز شنبه مورخه 22 مهر سال 96 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بررسی مسائل حقوقی مقترن با احکام حرمت پیام رسانه پرداخت و گفت: نشر اکاذیب برای فرد یا جامعه و یا انتشار خبر صحیحی که سبب اضرار به شخص، نهاد و یا جامعه شود از لحاظ حقوقی حکم جزائی دارد و برای این عناوین جرم انگاری شده است.
وی در ادامه به بررسی مرجع تشخیص در اختلاف نظر بین نشر دهنده خبر و حاکمیت اشاره کرد و گفت: در رابطه با مجازات اخروی، معیار خود شخص یا خبرگزاری است اما در رابطه با مجازاتهای دنیوی، ملاک تشخیص نظام، قوه قضاییه و در برخی موارد شورای عالی امنیت ملی است.
این استاد حوزه در پایان گفت: تعطیلی روزنامه ها، خبرگزاری ها و مطبوعات بر اساس قانون است که مرتکب عمل مجرمانه ای شده اند و در مجازات های اسلامی برای هر نوع جرم، جزائی در نظر گرفته شده است و تعزیر در موارد فوق نوعی بازدارندگی دارد.


تقریر کامل درس


اقتران مباحث فقهی با حقوقی
بحث امسال این بود که در رابطه با پیام رسانه سخن می گفتیم و بیان شد سه دسته محرمات پیام رسانه داریم:
1- برخی پیام ها درست است ولی مقارنات محرم دارد مانند خبر صحیحی که موجب ضرر بر فرد، نهاد یا حاکمیت باشد.
2- نفس پیام مبنی بر حرام است مانند اشاعه فحشا، اعانه بر اثم و توهین به مقدسات.
3- پیام درست است و همراه با فعل حرام نیست اما القای پیام توسط رسانه، دارای پیامدهای حرامی است که به فیلم مارمولک مثال زدیم. ناسزاگویی که این فیلم برای جامعه روحانیت ایجاد کرد قطعاً از مصادیق حرام است.
بیان شد که حرمت مومن از کعبه بالاتر است و اگر برنامه ای حرمت مومن را از بین ببرد یا انشر اکاذیب نماید حرام است.
آخرین موردی که در قسم اول مثال زدیم اخباری بود که صحیح است اما به دیگران اضرار وارد می کند که یا ضرر به فرد یا نهاد حقوقی و یا ضرری به نظام وارد می کرد که در این رابطه نیز ممکن است یا ضرر مادی باشد و یا آبروی دیگران را از بین ببرد.
پس از بیان مسائل فقهی پیام رسانه که محرمات رسانه به صورت مقارن یا فی نفسه بیان شد، وارد بحث حقوقی این موارد می شویم.
ما در سنوات گذشته به مباحث حقوقی مسائل نمی پرداختیم زیرا مباحث ما به صورت کلیات بود اما امسال درموضوعات بحث می کنیم به خصوص این که در نبایدها و محرمات وارد شده ایم.
شارع مقدس در رابطه با بایدها و نبایدها که احکام الزامیه هستند، مانند قضیه مکروهات عمل نمی کند و برای اجرای این احکام، الزماتی را نیز در نظر گرفته است که اگر شخصی مرتکب حرام شد عقاب اخروی و مجازات دنیوی نیز در حقوق جزائی اسلام در نظر گرفته شده است که برای تضمین اجرای احکام اسلامی است. در علم حقوق تحت عنوان حقوق جزائی و کیفری دسته بندی شده است.
بنابراین جزائیات، دیات و ضمانی که در اسلام داریم، ابعاد حقوقی همین احکام تکلیفی است. در حکم تکلیفی نوع کیفر کارهای حرام بررسی می شود. باید بدانیم حقوق ما از فقه جدا نیست و به همین جهت باید به صورت اختصار به ابعاد حقوقی مسائل نیز پرداخت.
هر یک از مثال هایی که در جلسه قبل بیان کردیم که نشر اکاذیب برای فرد یا جامعه و یا انتشار خبر صحیحی که سبب اضرار به شخص یا نهاد و یا جامعه شود، از لحاظ حقوقی حکم جزائی دارد و برای این عناوین جرم انگاری شده است.


نشر اکاذیب، فحش، هتک حرمت مومن و غیره جرم محسوب می شود و هر یک از موارد غیر از مجازات اخروی، دارای مجازات دنیوی نیز هست. (لهم عذاب فی الدنیا و الآخرة)
این کیفر و عذاب دنیوی به معنای حذف عقاب اخروی نیست و هر یک از عناوین مجرمانه ای که در مباحث گذشته مطرح شد دارای مجازاتی است. مجازات ها نیز طبق قوانین کیفری اسلام مختلف است، برخی از آنان مالی، جریمه و ضمان است. اگر شخصی از چراغ قرمز عبور کرد ولو این که اتفاقی نیفتاده باشد باید به وسیله جریمه مجازات شود.


شیوه دیگر مجازات حبس است و شخص باید مدتی در زندان باشد.
شیوه سوم، شلاق است که تعزیر نیز یکی از همان موارد است. تعداد شلاق ممکن است در حد تعزیر یا حد باشد.
و مجازات های دیگری که در فقه و حقوق بحث شده است.
اگر رسانه به نهاد یا شخصی افترا زده است یا نشر اکاذیب کرده است و یا خبر صحیحی را منتشر کرده است اما موجب ضرر برای فرد یا ریختن آبرو شده است. تمام این موارد محرمات رسانه است. این عمل مجرمانه ای که رسانه انجام داده است دارای مجازات دنیوی نیز هست و بستگی دارد کدام شیوه از مجازات هایی که بیان شد به او تعلق گیرد.
ممکن است بیان شود در این موارد شخصی که نسبت به او خبر دروغ پخش شده است، یک میلیارد متضرر شده است و ممکن است که خبرگزاری که این خبر را منتشر کرده است به تعطیلی محکوم کنند که یکی از مجازات هاست.
(دادگاه های ما امروزه بر اساس قوانین حکم صادر می کنند زیرا قضات مجتهد نیستند و اگر اجتهاد نیز داشته باشند در قضاوت کارآیی ندارد.)
پس اگر پیام های رسانه به این محرمات آلوده شد مباحث حقوقی و جزائی نیز مطرح می شود و این غیر از بحث آخرتی هست.


در برخی از موارد اگر فرد متضرر شده  و شاکی است، دادگاه بر اساس شکایت فرد، خبرگزاری یا رسانه را محکوم به پرداخت جریمه می کند. گاهی ضرر به نظام، جامعه و یا یکی از نهادهای حاکمیتی وارد شده است که مدعی العموم شاکی می شود.
فقه ما فقط معاملات، طهارت و صلاة نیست بلکه بخشی از فقه ما حقوق است که شامل حقوق مدنی، قضایی، جزائی و کیفری است ولی ما مجبوریم که در فقه رسانه به صورت خصوصی در مورد نشریات و رسانه هایی که این افعال مجرمانه را انجام داده اند، بحث کنیم که می توان بر علیه آنان شکایت کرد و  شقوق مساله را بررسی کنیم.
گاهی با وجود انتشار خبر صحیح، آبروی شخص رفته است که رسانه نمی بایست این خبر صحیح را پخش می کرد یا این که آبروی نظام از بین رفته است یا اسرار نظام فاش شده است که این مورد از محرمات پیام رسانه است که درمورد دوم مدعی العموم آن رسانه را به دادگاه بکشاند و مجازاتش سنگین تر از مورد اول است که حبس، شلاق و تعطیلی رسانه را می تواند به دنبال داشته باشد.  
ادله ما نیز در جلسه قبل بیان شد که قاعده لا ضرر سبب ضمان برای این رسانه می شود و ممکن است از فعالیت رسانه ای نیز منع شود.
مرجع اختلاف در تشخیص
گاهی بین تشخیص رسانه با تشخیص نظام و حاکمیت تفاوت پیدا می کند. من تشخیص می دهم انتشار این خبر به جامعه ضرری وارد نمی کند و سبب تشویش اذهان نمی شود که پخش این گونه خبر از قسم سوم است که نه خود خبر حرام است و نه مقارن با حرام است ولی بازتاب ها و پیامدهای بدی دارد. زمانی که خبر پخش می شود نهادهای امنیتی و اطلاعاتی یا مسئولین نظام یا قوه قضاییه احساس می کنند که نباید این خبر پخش می شد و سبب ضرر به نهاد خاصی شده است.


در این مورد معیار تشخیص خبرگزاری یا تشخیص حاکمیت است؟
پاسخ: در رابطه با آخرت، معیار خود شخص یا خبرگزاری است اما در رابطه با مجازاتهای دنیوی، ملاک تشخیص من نیست. در رابطه با آخرت من که تشخیص دادم ضرری در انتشار خبر نیست، یا به صورت درست تشخیص داده ام یا خیر. اگر واقعاً درست تشخیص داده ام، هیچ گونه مجازاتی ندارم و اگر تشخیصم غلط بوده است به علت این که بر اساس تشخیص عمل کرده ام، مجازات ندارم. در این فرض در تشخیص خطا کرده ام و تعمدی بر عمل مجرمانه نداشته ام و علم برای من حجیت داشته است.
در رابطه با دنیا نمی توانم به دادگاه بگویم من تشخیص داده ام که پخش خبر مشکلی ندارد و اذهان جامعه را تشویش نمی کند. دادگاه می گوید این خبر موجب تشویش  اذهان جامعه شده است و عده ای می ترسند. مانند خبری که اخیراً یکی از سخنرانان افشا کرد و ممکن است چنین اتفاقی به صورت نادر در دنیا اتفاق افتاده باشد ولی پخش این خبر صحیح نیست. اگر انتشار این قبیل اخبار، حبس یا مجازات دیگری داشته باشد باید شخص متحمل شود.
متاسفانه خبرگزاری ها به دنبال فقه و حقوق نیستند و آزادانه فعالیت می کنند. اگر فقه وارد این عرصه شود دیگر نمی توانند بسیاری از این اخبار را منتشر کنند. بسیاری از اخبار روزنامه ها و خبرگزاری ها برای جامعه مضر است.
این که هر خبری را بشود منتشر کرد یا خیر بحث دیگری است. در دنیا خبر، وسیله ای برای تجارت است که بحث ما در این مورد نیست.
تعطیلی روزنامه ها، خبرگزاری ها و مطبوعات بر اساس قانون است که مرتکب عمل مجرمانه ای شده اند و در مجازات های اسلامی برای هر نوع جرم، جزائی در نظر گرفته شده است. تعزیر نوعی بازدارندگی دارد.
گاهی تشخیص شورای امنیت ملی برای انتشار خبری ملاک است که اجازه نشر دارد یا خیر؛ زیرا برخی موارد اسرار نظام است.
نکته: در تمام موارد قصد ملاک نیست مانند دیات که شخصی دست دیگری را شکسته است./926/ص
تقریر: محسن جوادی صدر

 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲