vasael.ir

کد خبر: ۶۸۲۷
تاریخ انتشار: ۰۴ آذر ۱۳۹۶ - ۱۰:۵۰ - 25 November 2017
درس خارج فقه فرهنگ آیت الله محسن اراکی/ جلسه 1

وظیفه دولت فرهنگ سازی و اشاعه هنجارهای معروف است

پایگاه اطلاع رسانی وسائل – آیت الله اراکی، دبیر مجمع جهانی تقریب مذاهب در اولین جلسه درس خارج فقه فرهنگ اسلامی در سال تحصیلی جدید گفت: . گاهی گفته می شود فرهنگ کار دولت نیست و مربوط به جامعه است که این سخن بسیار غلطی است و قطعاً کار دولت هنجارسازی است.

 

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، در جلسه اول درس خارج فقه فرهنگ اسلام که روز پنج شنبه مورخه 20 مهر 96 در دفتر ایشان برگزار شد، به مروری بر سرفصل های فقه فرهنگ و بیان ترویجی و اقسام آن پرداخت.

این استاد حوزه و دانشگاه در ادامه گفت: بحث امسال ما ان شاء الله مربوط به فقه گفتارهاست که در مورد فقه بیان ترویجی سخن خواهیم گفت.

وی همچنین ادامه داد: گاهی بیان برای تعلیم است که بدان بیان تعلیمی می گوییم گاهی بیان برای اظهار است و گاهی برای ترویج.

بیان ترویجی که روالش اشاعه مطلبی است چهار قسم است:

بیان ترویجی که به عادی سازی هنجار یا پدیده می پردازد. همین کار بر دو قسم است:

الف) هنجارسازی؛ گاهی چیزی هنجار جامعه نشده است و جامعه بدان عادت پیدا نکرده و به معروف تبدیل نشده است. گاهی با بیان ترویجی می توان مطلبی را در جامعه به معروف تبدیل نمود.

ب) گاهی چیزی در جامعه منکر و ناهنجار است و با بیان ترویجی ناهنجاری را به هنجار تبدیل می کنیم.

دو قسم دیگر در بیان ترویجی وجود دارد که از آن به بیان تشویقی و ترغیبی تعبیر می کنیم. گاهی در بیانی ترویج و ترغیب نهفته است که مردم را به کاری وا می دارد. مایه قسم اول که بیان شد اشاعه بود ولی در این موارد، مایه اصلی ترغیب و تشویقمتن کامل درس آیت الله اراکی

فهرستی از مباحث گذشته بیان کنیم تا این که عزیزان در جریان مباحث باشند.

فقه فرهنگ را به دو بخش اصلی تقسیم کردیم:

  1. فقه خرد فرهنگ
  2. فقه کلان فرهنگ

فقه کلان فرهنگ، فقهی است که مکلف بدان فقه، حکومت است؛ یعنی جامعه ای که از حکومتی برخوردار است که همان حکومت رفتار اجتماعی را شکل می دهد.

بحث ما هنوز به فقه کلان فرهنگ نرسیده است و به صورت مقدمه باید فقه خرد فرهنگ را تبیین کنیم زیرا فقه فرهنگ، با این نگاه فرهنگ درست تبیین نشده است.

در مباحث فقه خرد فرهنگ ابتدا مباحث را به سه بخش تقسیم کردیم:

  1. فقه باورها
  2. فقه گفتارها
  3. فقه رفتارها

در مورد فقه باورها و فقه گفتارها به صورت مفصل بحث کردیم.

فقه گفتارها را به چند بخش تقسیم کردیم که دو بخش مورد بحث و بررسی قرار گرفت و بخش سوم را امسال شروع می کنیم.

گفتارها را به سه دسته تقسیم کردیم:

  1. گفتارهای تعلیمی؛ که از این بیان فقط برای تعلیم استفاده می شود

احکام بیان تعلیمی به صورت مبسوط بحث شد که بر چند قسم بود: واجب، حرام، مستحب و غیره

  1. گفتارهای اظهاری؛ یعنی بیانی که از آن اظهار یک شی قصد شده است مانند شهادت دادن.

احکام بیان اظهاری نیز به صورت گسترده مورد بحث قرار گرفت.

بحث امسال ما ان شاء الله مربوط به فقه گفتارهاست که در مورد فقه بیان ترویجی سخن خواهیم گفت.

گاهی بیان برای تعلیم است که بدان بیان تعلیمی می گوییم مانند تدریس و آموزش دادن که از این صنف است.

گاهی بیان برای اظهار است و مطلوب ما همان اظهار است مانند این که از شخصی بخواهید در دادگاه شهادت دهد که حق با شماست که اینجا اظهار و اعلام مطلبی صورت می گیرد.

بحث امروز ما در مورد ترویج است. از برخی بیان ها قصد ترویج داریم. معمولاً رسانه ها از مقوله بیان ترویجی استفاده می کنند حتی تعلیمی که در رسانه ها صورت می گیرد از همین قسم است زیرا ذاتاً رسانه ابزار ترویج است. بنابراین فرق رسانه با مدرسه همین است. ممکن است که در مدرسه ای نیز ترویج باشد اما امر دیگری است ولی کار رسانه ترویج است و چنین ماهیتی دارد.

مباحثی که در این بخش بحث می شود ارتباط زیادی با مباحث رسانه دارد.

در رابطه با مباحث ترویجی اصل ترویج را بر چهار قسم بیان کردیم تا بر مبنای این اقسام، احکام آن را بدانیم.

گاهی از ترویج به اشاعه، تعبیر می شود. در زبان عربی از رادیو به اضاعه تعبیر می کنند. کلمات اضاعه و اشاعه قریب به هم هستند.

بیان ترویجی که روالش اشاعه مطلبی است چهار قسم است:

بیان ترویجی که به عادی سازی هنجار یا پدیده می پردازد. همین کار بر دو قسم است:

الف) هنجارسازی؛ گاهی چیزی هنجار جامعه نشده است و جامعه بدان عادت پیدا نکرده و به معروف تبدیل نشده است. گاهی با بیان ترویجی می توان مطلبی را در جامعه به معروف تبدیل نمود.

ب) گاهی چیزی در جامعه منکر و ناهنجار است و با بیان ترویجی ناهنجاری را به هنجار تبدیل می کنیم.

نکته: گاهی گفته می شود فرهنگ کار دولت نیست و مربوط به جامعه است. این سخن بسیار غلطی است و کار دولت هنجارسازی است و این مساله را در آینده بیان می کنیم که از مهم ترین وظایف حاکم این است که هنجار بسازد که هر یک از دو قسم فوق را در بر می گیرد. ما فعلاً بحث فقه کلان را مطرح نکرده ایم و به این بحث نرسیده ایم و وظایف حکومت را بیان نکرده ایم ولی فقط اشاره می کنیم که این سخن باطل است.

 کار رُسُل تثبیت سنن حسنه است. این که گفته می شود فلان چیز سنت رسول الله است، به این معناست که این موارد هنجار است. مواردی که رسول خدا آنها را به هنجار تبدیل کرده است. هنجار رفتاری رسول اکرم صلی الله علیه و آله باید به رفتار هنجاری جامعه مبدل شود. ( ولقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة)

کار اسوه ها ترویج و هنجارسازی است. الگو باید در جامعه هنجارسازی کند و فرهنگ درست کند. بنابراین باید ارتباط فرهنگ با دین روشن شود که هویت دین، هویت فرهنگ جامعه است و معنای سنت رسول الله یعنی همان فرهنگی که ایشان به فرهنگ هنجاری تبدیل کردند و در جامعه پایه گذاری کردند. پس بحث سنت رسول الله صلی الله علیه و آله با بحث هنجارها ارتباط بسیار نزدیکی دارد.

پس گاهی معروفی وجود دارد و با ترویج اشاعه ای تبدیل به هنجار می شود و گاهی با ترویج اشاعه ای منکری به معروف تبدیل می شود. البته ممکن است با ترویج اشاعه ای معروفی را به منکر تبدیل کنند. گاهی ممکن است جامعه ای حجاب را منکر بدانند و اشتباه می کنند. این چنین نیست هرچه در جامعه رواج داشته باشد هنجار درستی است بلکه گاهی هنجارهای غلط در جامعه رواج پیدا می کند.

در جامعه پیش از اسلام، دختر کشی نوعی هنجار شده بود.

(وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى‏ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ کَظیم*یَتَوارى‏ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ یُمْسِکُهُ عَلى‏ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ أَلا ساءَ ما یَحْکُمُونَ ‏) سوره مبارکه نجل آیه 58 و 59

قرآن کریم با بیان «ساء ما یحکمون» یک هنجار اجتماعی را تقبیح و ابطال می کند.

این بیان ترویج و فرهنگ سازی است و صرفاً تحریم نمی کند. بنابراین کار معلم با مبلغ متفاوت است. ممکن است شخصی معلم خوبی باشد اما مبلغ خوبی نباشد. باید این دو تفکیک شود.

کار اشاعه عادی سازی و هنجارسازی است.

زمانی که معروف را تعریف کردیم و فرهنگ را بیان کردیم مرادمان منظومه پسندها و ناپسندهای جامعه است.

مساله امر به معروف و نهی از منکر که بیان می شود ارتباط بسیار  نزدیکی با فرهنگ دارد.

امر به معروف یعنی نیکی را به هنجار جامعه تبدیل کنید. نهی از منکر یعنی مانع تبدیل شدن منکر به هنجار اجتماعی شوید.

این قسم اول و دوم بیان ترویجی بود.

دو قسم دیگر در بیان ترویجی وجود دارد که از آن به بیان تشویقی و ترغیبی تعبیر می کنیم. گاهی در بیانی ترویج و ترغیب نهفته است که مردم را به کاری وا می دارد. مایه قسم اول که بیان شد اشاعه بود ولی در این موارد، مایه اصلی ترغیب و تشویق است.

مراد ما از اشاعه که با ترغیب متفاوت است در قالب مثال بیان می کنیم.

الان یکی از مباحث مهم این است که در فیلم های تلویزیونی، کارهای بد را نشان دهند یا خیر؟ باید دقت لازم شود. گاهی صرف نشان دادن کار زشت ترویج اشاعه ای است ولو این که تشویق وجود نداشته باشد بلکه عادی سازی صورت می گیرد.

در روایات کراهت شدیدی برای رویت شخص مشغول به گناه ذکر شده است. در خیابان اگر انسان ببیند جوان هرزه ای به نامحرم نظر دوخته است شما نباید به او نگاه کنید و بسیار نهی شده است. علت نهی این است که همین نگاه، سبب می شود معصیت در دل ناظر سبک شود و عادی سازی صورت می گیرد.

این که تاکید دارم باید این مباحث مطرح شود تا بتوانیم فقه سینما و غیره داشته باشیم به خاطر همین دقایق است که نیاز به بحث و تنبیه دارد.

در آیات زیادی مساله قوم لوط مطرح شده است که فرشتگان به لوط گفتند نیمه شب به همراه خانواده ات از شهر خارج شو.

(قالُوا یا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّکَ لَنْ یَصِلُوا إِلَیْکَ فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّیْلِ وَ لا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَکَ إِنَّهُ مُصیبُها ما أَصابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَریب‏) سوره هود آیه 81

کلمه «لایلتفت» برای این است که امر ما برای عذاب قوم صادر شده است. نگاه کردن به قومی که امر الهی بر عذاب آنان است، در شما اثر می گذارد.

در دستوری که خداوند برای لوط و خانواده اش صادر شده است این دستور آمده است و مساله نگاه از مسائل مهم است.

شخصی که گناه می کند ممکن است از این حالت خارج شود و این حالت فعلی او بُعد از اطاعت الهی است.

این مساله بسیار ظریف است بنابراین در مساله آثار باستانی، باید نگاهمان به چه صورت باشد؟

روایتی در این زمینه وجود دارد که خاقانی نیز بسیار زیبا در شعر آورده است. حضرت امیرمومنان علیه السلام زمانی که به ایوان مدائن رفتند دو رکعت نماز خواندند و تمام نگاهشان عبرتی بود. زمانی این اشخاص بسیار قدرتمند بودند اما الان این ساختمانشان در چه وضعیتی است؟!

هان ای دل عبرت بین از دیده عبر کن هان             ایوان مدائن را آیینه عبرت دان

نباید آیینه تمجید باشد که متاسفانه توریست ها را زمانی که می برند، شروع به تعریف و تمجید می کنند. باید متوجه بود که چگونه عظمت آنان در هم شکست.

این بیان ترویجی از نوع ترغیب نیز دو قسم است:

الف) گاهی جامعه قبول دارد که رفتاری معروف است اما در انجام آن کاهلی می کند. مثلاً می دانند که کار خیری است اما انجام نمی دهند. این رفتار به صورت هنجار در جامعه شکل گرفته است اما در انجام آن سستی می کنند مانند پوشیدن کلاه برای موتور سواران.

ب) گاهی امری به عنوان معروف در جامعه جا نیفتاده است منتهی با بیان ترغیبی این کار شکل می گیرد. هم هنجار ایجاد می شود و معروف می شود و هم جامعه به ایجاد آن ترغیب می شود.

در این راستا روایاتی داریم که مشخص می شود تا چه اندازه دین اسلام به این امور ترغیب کرده است./926/ص

تقریر: محسن جوادی صدر

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲