vasael.ir

کد خبر: ۶۸۲۶
تاریخ انتشار: ۰۴ آذر ۱۳۹۶ - ۱۰:۴۶ - 25 November 2017
درس خارج فقه رسانه استاد رفعتی / جلسه 2

خبر آمدن مک فارلین دروغ نبود ولی از اسرار نظام بود

پایگاه اطلاع رسانی وسائل ـ حجت الاسلام والمسلمین رفعتی نائینی در دومین جلسه درس خارج فقه رسانه گفت: انتشار برخی اخبار در رسانه گاهی سبب اضرار به فرد است و گاهی سبب اضرار به جامعه یا نهاد رسمی و حقوقی است یعنی در قسم دوم نظام زیر سوال می رود.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه دوم درس خارج فقه رسانه که در روز یکشنبه مورخه 26 شهریور سال 96 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بررسی حرمت اضرار به اشخاص یا نهادهای حکومتی پرداخت و گفت: اگر خبر صادقی را رسانه  ای مانند شبکه های اجتماعی می خواهد منتشر کند باید دقت داشته باشند که موجب اضرار به ارکان نظام نشود.
ایشان در ادامه به قاعده فقهی لا ضرر اشاره کرد و گفت: ضرر رساندن به دیگری به قدری در فقه و اسلام منفور است که اگر حکمی باعث ضرر شود، این حکم ضرری را شارع جعل نمی کند بلکه از آن جلوگیری می کند.
این استاد حوزه در پایان گفت: حفظ آبروی مومن از مسلمات است و اگر بیان اختلاس، سبب از بین رفتن آبروی اطرافیان مومن شخص  باشد این کار حرام است ولی اگر عدم انتشار،  ضرر بزرگتری برای جامعه داشته باشد باید منتشر شود زیرا مصلحت اقوایی در این مساله وجود دارد.


خلاصه ای از درس گذشته
ده واجب کلی را برای رسانه دینی بیان کردیم و بعد نبایدها را بازگو کردیم. در این مساله، بایدها به رسانه دینی اختصاص داشت اما نبایدها به رسانه دینی اختصاص ندارد و محرمات برای تمامی رسانه هایی است که می خواهند به صورت مجاز فعالیت داشته باشند ولو این که رسانه دینی نباشند و موضوع آنان اعم از تجاری، ورزشی، سرگرمی و غیره باشد. اگر مسلمانی بخواهد بر اساس شرع عمل نماید و رسانه مجاز و مشروع داشته باشد این موارد را باید رعایت کند و از این خط قرمزها عبور نکند که تعبیر ما محرمات رسانه بود؛ پس تاکید می کنم که این محرمات مربوط به همه رسانه ها است. اگر این رسانه محرمات را مرتکب شود کار آن مشروع نیست و مجوز خودش را از بین برده است و مجاز به فعالیت نیست در عین این که رسانه دینی نیست.
محرمات پیام رسانه را به سه دسته تقسیم کردیم:
1ـ پیام رسانه خوب و مجاز است اما این پیام همراه با فعل حرام انجام می شود؛ مانند این که همراه با غنای حرام یا فحاشی به اشخاص حقیقی و حقوقی باشد.
2ـ نفس پیام باطل و حرام است مانند نشر اکاذیب و مطالب الحادی و ضاله یا هتک حرمت مومن و افترا، اشاعه فحشا و منکرات، افشای اسرار نظام اسلامی، توهین به مقدسات دین مبین اسلام، اعانه بر اثم و عدوان، برنامه های لهوی محرم که خود این نوع پیام ها اشاعه فحشاست.
در قسم اول، اصل پیام درست بود ولی ضمیمه آن فعل حرامی است که می توانست بدون آن ضمیمه باشد اما در قسم دوم کل پیام باطل و حرام است. بر اساس این تفاوت باید بگوییم ممکن است که برخی از خط قرمزها و نبایدهایی که در دسته دوم ذکر کردیم در دسته اول نیز قرار بگیرد مثلاً گفتیم برنامه لهوی ماهیتاً حرام است و ممکن است پیام خوبی همراه با لهویات داشته باشیم که جزء قسم اول محسوب می شود مانند برنامه خوبی که نشر اکاذیب با آن مخلوط شده است.
3ـ پیام رسانه فی نفسه مجاز است و همراه با فعل حرام نیست ولی پیامدهای سوء و آثار محرمه دارد؛ یعنی خود پیام در عین حال که هیچ مشکلی ندارد اما در ذهن مخاطب آسیب های فعلی و عملی وارد می کند و پیامدهای محرمی دارد. این پیام رسان نیز به پیامدهای منفی آن آگاه است.
مصداق دیگر این پیامد، بازتاب وسیع اختلاس ها در بین مسئولین است که اصل این مطلب اشکال ندارد اما بازتاب گسترده آن، سبب می شود که اعتماد مردم به تمامی مسئولین کشور از بین برود و باورشان نیز سست می شود و حمایتشان  را از نظام بر می دارند. اگر نیروهای مومن و متدین حمایشان را از نظام بردارند قطعاً با آسیب های جدی مواجه خواهد شد.
مناط مساله این است که اگر پیامد مستقیماً به خاطر این سریال باشد اشکال دارد ولی اگر به خاطر سوء سریره بیننده باشد مشکلی ندارد. ممکن بود اگر این فیلم پخش نشود همین مساله در بین بینندگان وجود داشته باشد.
اگر ارتباط مستقیم برای اعانه بر اثم وجود داشته باشد مقتضی و بستر برای گناه ایجاد می کند و از همین باب ما به حرمت حکم می کنیم. اگر ارتباط مستقیم نداشته باشد و برای پیامد حرام، مقتضی ایجاد نکرده باشد، حرام نیست مانند شخصی که چاقو می سازد و دو نوع کاربرد حلال و حرام دارد. در انگور نیز مقتضای اولیه خوردن حلال است و فقط در موارد خاص ممکن است کسی شراب درست کند که مرحوم شیخ به صورت مفصل در مکاسب بیان کرده اند.
پیام رسان باید بتواند بازتاب پیام خودش را رصد کند و در مواردی که محرز است پیامد غیر مجاز داشته باشد پیشگیری کند مانند این که بداند باور دینی را سست می کند یا سبک درست زندگی مردم را تغییر می دهد یا سبک ترک واجبات و انجام محرمات می شود.


تقریر کامل بحث جدید

حرمت انتشار خبر مضر به دیگران
در بحث گذشته تقسیم بندی هایی که برای محرمات پیام رسانه بیان شد، به یکی دیگر از محرمات امروز اشاره می کنیم؛ زیرا بحث ما در پایان سال گذشته در رابطه با اخبار بود، بیان شد که اگر نشر اکاذیب باشد حرام است. اما اگر خبر نشر اکاذیب نباشد و از جهت دیگری مقرون به فعل حرام شد بیان شد که از دسته اول محرمات پیام رسانه است.
دیروز به این مصداق اشاره نشد که اگر انتشار خبر درست و صادق موجب اضرار به دیگری شود از مصادیق قسم اول است که اصل پیام درست است و خبر کاذب نیست که از قسم دوم باشد که خود پیام حرام باشد.
این که ما این خبر را در رسانه پخش کنیم موجب اضرار می شود که گاهی سبب اضرار به فرد است و گاهی سبب اضرار به جامعه یا نهاد رسمی و حقوقی است؛ یعنی در قسم دوم نظام زیر سوال می رود.
گاهی اضرار مادی است و گاهی اضرار آبرو و حیثیت است و این سخن شامل هر دو قسم می شود که نوع دوم نیز مهم تر است.
پس اگر خبر صادقی را رسانه  ای مانند شبکه های اجتماعی می خواهد منتشر کند که سریعاً نیز اخبار را منتشر می کنند باید دقت داشته باشند که موجب اضرار به ارکان نظام نشود.


حرمت اضرار
یکی از مسلمات در دین ما حرمت اضرار است که می فرماید: «لاضرر و لا ضرار فی الاسلام»
ضرر رساندن به دیگری به قدری در فقه و اسلام منفور است که اگر حکمی باعث ضرر شود، این حکم ضرری را ما جعل نمی کنیم. مانند قاعده ضمان که اگر شیشه شخصی را عمداً یا سهواً بشکند قاعده ضمان می گوید شما ضامن هستید. قاعده ید نیز موجب ضمان است مانند این که مال شخصی را بدون اجازه اش برداشتم و آفت سماوی بدان آسیب زد یا دیواری خراب شد و روی این وسیله افتاد من ضامن هستم زیرا قاعده ضمان می گوید: «علی الید ما أخذت حتی تؤدیه»


زمانی که به قوانین مختلف فقه مراجعه می کنیم می بینیم که اضرار به دیگری چه عمدی باشد و چه سهوی باشد ضمان دارد. چه به مال باشد و چه به جسم باشد. اگر شخص تصادف کرد و دست طرف مقابل  شکسته شد شخصی که غیر عمد تصادف کرده است باید دیه اش را پرداخت کند. هیچ شخصی حق ضرر به دیگران را ندارد و این مساله از بدیهیات و بینات است. حکم عقل نیز پشتوانه همین مساله است زیرا عقل ظلم به دیگران را قبیح می شمارد و اضرار به دیگران نیز ظلم محسوب می شود.
پس اگر به ابعاد مختلف فقه از طهارت تا دیات مراجعه کنیم می بینیم که حق ضرر به دیگران را نداریم حتی در امور عبادی نیز به همین شکل است. به طور مثال نمی توانم مال دیگری را غصب کنم و وضو بگیرم و به عبادت مشغول شوم بلکه وظیفه ام این است که اگر آب ندارم و شخص به من آب نمی فروشد باید تیمم کنم. به خاطر نمازی که عمود دین معرفی شده است نمی توانم به دیگری ضرر برسانم.
شرع مقدس نیز می فرماید اگر من حکمی صادر کردم و ضرری بود، این حکم به قاعده «لاضرر» برداشته می شود. مثلاً اگر آب برای بدن ضرر داشت غسل طبق همین قاعده از عهده شما ساقط می شود و باید در مرحله ثانی تیمم کرد.
نص صریح قرآن فرموده است « کتب علیکم الصیام» اما اگر این روزه برای صحت و سلامت بدن غیر مفید است و موجب ضرر است، از عهده شما ساقط می شود.


تقسیم بندی بحث
اگر ضرر به فرد باشد دو صورت پیدا می شود:
1- گاهی به فردی که در مورد او خبر را پخش می کنیم اضرار وارد می شود؛ مثلاً فلان شخص در سرقت مسلحانه بانک شرکت کرد.
2- گاهی اضرار به افراد دیگر است مثلاً پسر یا پدر شخص محترمی کاری انجام داده است ولی به این شخص محترم اضرار وارد می شود.
اگر اضرار به علت پیامد جرمی است که مرتکب شده است، به دلیل قاعده اقدام، خود شخص به این آبروریزی اقدام کرده است مانند شخصی که عمل مجرمانه ای انجام داده است و آبرویش از بین رفته است و دیگر در این مورد شخصی ضامن نیست.
اگر بنده پول خودم را از جیبم بیرون آورم و پاره کنم دیگران ضامن نیستند و طبق قاعده اقدام، خودم برای تلف کردن مالم اقدام کرده ام که در مورد آبرو نیز به همین صورت است.
اگر سرقتی انجام گرفت و بعد از دستگیری شخص توسط نیروی انتظامی به این عمل مجرمانه اعتراف کرد، انتشار این خبر پیامد عمل خود شخص است. زمانی که دادگاه نیز حد سارق، زانی، شارب خمر و اختلاسگر را بیان می کند مساله کاملاً شرعی است و اگر بیان شد مانعی ندارد و نیازی نیست که چهره شخص را شطرنجی کنند. اگر قاضی تشخیص داد که این خبر محرمانه است نباید در این فرض نیز به صورت علنی خبر را انتشار داد.
اگر این ضرر به منسوبین و فامیل او وارد شود گاهی مسلم بر اطرافیان وارد می شود و گاهی مشکوک است. غالباً ضرر مالی به اطرافیان وارد نمی شود بلکه اغلب آبرویی است. در این فرض که ضرر آبرویی باشد یا مسلم و یا مشکوک است که در صورتی که مسلم است حفظ آبروی مومن در فرض اثبات ایمان، به ادله حرمت آبروی مومن که در ردیف حرمت کعبه است، باید لحاظ شود که انتشار داده نشود.

 

روایات حرمت آبروی مومن
در رابطه با حرمت آبروی مومن روایت داریم که می فرماید:
« وَ رُوِیَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص نَظَرَ إِلَى الْکَعْبَةِ فَقَالَ مَرْحَباً بِالْبَیْتِ مَا أَعْظَمَکَ وَ أَعْظَمَ حُرْمَتَکَ عَلَى اللَّهِ وَ وَ اللَّهِ لَلْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ حُرْمَةً مِنْکَ لِأَنَّ اللَّهَ حَرَّمَ مِنْکَ وَاحِدَةً وَ مِنَ الْمُؤْمِنِ ثَلَاثَةً مَالَهُ وَ دَمَهُ وَ أَنْ یُظَنَّ بِهِ ظَنَّ السَّوْءِ.» بحارالانوار ج 64
پیامبر گرامی اسلام در ابتدا می فرمایند ای خانه خدا! بر تو مبارک باد که بسیار حرمت داری ولی بخدا قسم! حرمت مومن از تو بالاتر است زیرا خدا نسبت به تو یک چیز را حرام کرد اما نسبت به مومن سه چیز را حرام کرد: جان، مال و آبروی مومن.
در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام این چنین آمده است:
« یُونُسُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ شَجَرَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی بِلَادِهِ خَمْسُ حُرَمٍ حُرْمَةُ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ حُرْمَةُ آلِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ حُرْمَةُ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حُرْمَةُ کَعْبَةِ اللَّهِ وَ حُرْمَةُ الْمُؤْمِنِ.» کافی شریف، ج 8
حفظ آبروی مومن از مسلمات است و اگر بیان اختلاس شخص سبب از بین رفتن آبروی اطرافیان مومن شخص  باشد این کار حرام است. اما اگر عدم انتشار این خبر ضرر بزرگتری برای جامعه داشته باشد، باید منتشر شود زیرا مصلحت اقوایی در این مساله وجود دارد.
شخص برای آبروی خود یا بستگانش، سعی می کند به صورت علنی عمل مجرمانه ای مرتکب نشود و اگر انتشار سبب از بین رفتن آبروی اطرافیان شود ولی با مصلحت اقوای دیگر تزاحم یافت، از باب تزاحم باید اهم و مهم کنیم و اهم را اخذ کنیم ولی اگر تزاحم نباشد پخش خبر حرام است زیرا اضرار به اطرافیان است و آبرویشان می رود.
بررسی فرض دیگر مساله
اما اگر شک و تردید وجود داشت که اگر این خبر منتشر شود فرد موضوع خبر یا فامیل او متضرر می شوند یا خیر؟ اصل عدم جاری می شود. این مساله شبهه تحریمیه است و أصاله البرائة جاری می شود و می گوییم انتشار این خبر حکم تحریمی ندارد.
گاهی در صفحات روزنامه ها اخبار درستی را می بینیم که سبب هنجار شکنی در جامعه می شود که در قسم سوم وارد می شود که در جای خودش بحث خواهیم کرد.
در برخی کانال ها ممکن است خبری برای شخص بیاید و نمی داند ضرر دارد یا خیر؟ می تواند آن خبر را منتشر کند.
این فروض که بیان شد در صورتی است که ضرر به فرد باشد.


ضرر به جامعه
اگر خبری منتشر شود که جزء اسرار نظام است، مانند پخش شدن برخی اخبار توسط منافقین که به تعبیری لو رفت نظیر قضیه هسته ای و یا آمدن مک فارلین که افشا شد.
خبر آمدن مک فارلین دروغ نبود ولی از اسرار نظام بود که رسانه مجازی ضرری به جامعه وارد کرد.
بحث سانسور خبری را می توان در همین قسم بیان کرد که آیا دانستن حق مردم هست یا خیر؟ یا سخن از آزادی بیان که همین جا باید بحث شود.
اضرار اعم از اضرار مالی است و هر گونه ضرری را در بر می گیرد. اگر اضرار به نظام یا جامعه مسلمین باشد حرمت بالاتری دارد تا این که اضرار به موسسه یا نهاد خاصی در درون نظام باشد.
اگر نیاز بود بعد از تعطیلات اشاره ای به این موارد نیز داشته باشم و گرنه به همین اندازه اکتفا کنیم. والحمدلله رب العالمین./926/ص
 تقریر: محسن جوادی صدر

 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹