به گزارش خبرنگار پایگاه تخصصی وسائل کتاب «ساختار کلی نظام اقتصادی اسلام در قرآن» تنها به آیات قرآنی در حوزه‌ی اقتصاد اسلامی نظر دارد و مدالیل حاصل از آیات را مورد بحث قرار می‌دهد. از این رو، این کتاب در حالی که برای محققان اقتصاد اسلامی یک منبع مناسب است، برای دانش پژوهان قرآنی می‌تواند به عنوان یک تفسیر موضوعی تلقی شود. از سوی دیگر، این نوشتار سرچشمه‌ی کتاب «مکتب و نظام اقتصادی اسلام» است که آخرین روایت نظریه اندیشه مدون را در برمی‌گیرد. این اثر که در دو بخش و چهار فصل تنظیم گشته، سال‌ها قبل در مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس تحقیقاتی علوم و مفاهیم قرآن کریم به عنوان گزارشی از گروه اقتصاد در قرآن کریم منتشر شده است.
نظریه اندیشه مدون در اسلام عنوان بخش اول است این نظریه خود از سه بخش تشکیل شده و پایه های کلامی اولین بخش آن است که این پایه‌ها همگی از محکمات اعتقادی ما محسوب می‌شود که از جمله آن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
الف. اسلام عزیز دین خاتم است.
ب. رسول اکرم افزون بر شان رسالت که بیان احکام جهان شمول را اقتضا می‌کرد، از شان امامت که نظر داشتن به شرایط زمانی و مکانی را طلب می‌نمود، برخوردار بودند و به لحاظ این شان عناصر موقعیتی را نیز بیان نموده اند.
مبحث بعدی با سوال دین و عناصر ثابت و متغیر دین چیست؟ آغاز گشته که در پاسخ چیستی دین می‌خوانیم" دین مجموعه مطالبی است که از سوی خداوند برای هدایت بشر به وساطت انبیای الهی و رسولان ربانی بیان شده است." [1] بحران ثبات دین و تغیر دنیا عنوان مبحث بعدی است که آقای هادوی تهرانی به ارائه آن می‌پردازد که علت ثبات در آن این است"دین جنبه ی ثابت آدمی را وجهه‌ی همت هدایت‌های خود قرار داده است. از این رو آموزه‌های دینی، ثابت و لا یتغیرند و با داشتن چنین خصلتی، از صفت تقدس برخوردارند."[2]
در ادامه کتاب اقای هادوی پیکره‌ی اصلی نظریه را چنین بیان کرده" حقوق اقتصادی اسلام یا قوانین اقتصادی اسلام مجموعه قوانینی است که در پرتو نظام اقتصادی اسلام به دست آمده است. از این رو در عین دارا بودن قوانین ثابت، از قوانین متغیر و وابسته به موقعیت خاص نیز برخوردار است. پس در هر عرصه از حیات بشر با سه مجموعه ی نظام، مکانیزم و حقوق مواجه هستیم." [3] بخش اول در نهایت با مبحث منابع و روش کشف مکانیزم به پایان می‌رسد.
در بخش دوم کتاب حاضر که انتشارات موسسه فرهنگی خانه خرد در سال ۱۳۸۸چاپ اول آن را بر عهده داشته؛ ساختار کلی نظام اقتصادی اسلام در قرآن مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد.
تعریف مال و اهمیت آن در اقتصاد اولین مبحثی است که مولف به آن پرداخته و می‌گوید" نوع نگرش مردم نسبت به ارزش مال تاثیر به سزایی در رکود یا شکوفایی اقتصادی آنان دارد. ساختار اقتصادی در جامعه ای که کسب مال و انباشت ثروت را هدف اصلی خود قرار داده است، با اجتماعی که مال را به عنوان ابزاری برای نیل به اهداف عالی انسان مینگرد، متفاوت خواهند بود." [4] در ادامه مال از دیدگاه قرآن بطور کامل تبیین می‌گردد.
در فصل اول بخش دوم، مبانی نظام اقتصادی اسلام در قرآن تبیین گشته که مالکیت به عنوان مهمترین مبنا در هر نظامی مبنای اول این فصل است که نویسنده علاوه بر تعریف آن، انواع مالکیت را توضیح و سپس به لحاظ مالک به تقسیم مالکیت می‌پردازد.
سپس آقای هادوی به بیان مبناهای دیگر من جمله آزادی اقتصادی می‌پردازد که در آن بیان شده" به شرط رعایت حدود الهی، هر گونه فعالیت اقتصادی چه در زمینه‌ی تولید و کار و چه در زمینه‌ی مصرف و توزیع آزاد است. به دیگر سخن تمام راه‌های فعالیت اقتصادی در اسلام باز گذارده شده و این آزادی به عنوان یک اصل مورد پذیرش قرار گرفته است و اگر در بعضی موارد محدودیت‌هایی اعمال شده، بدین دلیل است که انسان را به سوی کمال و سعادت سوق دهد." [5]
از عنواین مهم دیگری که در این فصل توضیح داده شده؛ مرز آزادی اقتصادی است که در آن آورده شده" واضح است آزادی اقتصادی در اسلام مانند آزادی در هر قانون و شریعت دیگر، محدود به حیطه ی قوانین و تشریعات اسلامی است، چرا که اعطای آزادی مطلق، با اصل قانون گذاری منافات دارد. افزون بر این حکومت اسلامی نیز می‌تواند برای حفظ مصالح عمومی یا هر مصلحت اهم دیگر، فعالیت‌های اقتصادی را محدود کند."[6]
اهداف نظام اقتصادی اسلام در قرآن عنوان فصل بعدی است که در آن دو امر را هدف معرفی می‌کند اولین آن عدالت اجتماعی است که در آن بیان شده" عدالت اجتماعی به عنوان هدف نظام اقتصادی اسلام، امری است مربوط به وضعیت اقتصادی درون جامعه‌ی اسلامی و شامل تمام افراد جامعه‌ی اسلامی از جمله اهل ذمه نیز میباشد." [7]
دومین هدف نظام اقتصادی، قدرت اقتصادی حکومت اسلامی که عنصری بیرونی است، میباشد و خواننده کتاب در این مورد می‌خواند" بدون شک قدرت اقتصادی زمانی برای حکومت اسلامی حاصل می‌شود که از استقلال اقتصادی نیز برخوردار باشد. به دیگر سخن استقلال اقتصادی شرط لازم برای چنین قدرتی است، هر چند شرط کافی نیست." [8]
مولف در فصل سوم اصول نظام اقتصادی اسلام در قرآن را بررسی نموده که این اصول به دو بخش مثبت و منفی تقسیم شده که اصول مثبت نظام اقتصادی به چهار امر تقسیم می‌شود که فعالیت اقتصادی از جمله آن هاست که در ان بیان شده" با مراجعه به بیانات شرعی، درمی یابیم که اسلام با تعابیر مختلف، مسلمانان را به فعالیت اقتصادی و کار تشویق نموده است و این از آن روست که فعالیت اقتصادی موجب رسیدن افراد جامعه به حد کفاف می‌شود؛ زیرا هر چه فعالیت اقتصادی بیشتر گردد، چرخش سرمایه افزایش می‌یابد و افراد جامعه توانایی بیشتری برای تامین مایحتاج زندگی پیدا می‌کنند." [9] در ادامه این فصل مولف به بیان دیگر اصول می‌پردازد.
کتاب «ساختار کلی نظام اقتصادی اسلام در قرآن» با بیان ضمانت‌های اجرایی در فصل چهارم به پایان می‌رسد. این کتاب که در ۱۵۱صفحه تالیف گشته با تیراژ ۳۰۰۰نسخه و با قیمت ۲۱۰۰تومان اکنون در بازار موجود میباشد.
پی‌نوشت:
[1] کتاب ساختار کلی نظام اقتصادی اسلام در قرآن ، اقای هادوی تهرانی،ص 25
[2] همان،ص 28
[3] همان،ص 36
[4] همان،ص 64
[5] همان،ص 93
[6] همان،ص 95
[7] همان،ص 104
[8] همان،ص 112
[9] همان،ص 116
323/603/ع