vasael.ir

به گزارش سرویس سیاست پایگاه تخصصی فقه حکومتی وسائل، چندی پیش نشستی با حضور آیت الله ابوالقاسم علیدوست، استاد درس خارج حوزه علمیه قم و مسؤولان و دبیران پایگاه وسائل برگزار شد که ایشان از نزدیک در جریان فعالیت‌های این پایگاه قرار گرفت و پیشنهادهایی را در جهت گفتمان سازی فقه حکومتی در حوزه علمیه و رشد و ارتقای کیفی فعالیت‌های این پایگاه ارائه کرد که مشروح آن تقدیم شما خوانندگان گرامی می‌شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

«اهدنا لما اختلف فیه من الحق بإذنک»؛ خدای متعال را شاکرم که توفیق داد در جمع شما باشم؛ با رسا از وقتی که خبرگزاری بود تا الان که مؤسسه است از طرق گوناگون آشنا هستم؛ با خبرها و مصاحبه‌هایی که گاهی اوقات دوستان شما از بنده می‌گیرند یا آثار مکتوبی که بیشتر اصرار دارم هنگام استراحت تورقی داشته باشم؛ از این جهت با برون‌داد کار شما آشنا هستم.

فعالیتی که شما انجام می‌دهید، کمتر به‌ آن پرداخته شده است، یک وقت انسان یک بحثی را دنبال می‌کند که بزرگان ده‌ها سال کار کرده‌اند، ثبت و ثغور و چکش کاری شده؛ اما یک وقت موضوعی است که هنوز ادبیاتی ندارد و تازه ادبیاتش در حال تولید است.

ضرورت گفتمان سازی و تولید ادبیات فقه حکومتی در حوزه علمیه

فقه حکومتی با تفاسیر مختلفی که از آن شده است، یک ساحت جدید است؛ در ساحت جدید کار به موازاتی که ارزشمند است، سخت نیز هست که اهمیت این مسأله را نشان می‌دهد و تا زمانی که ادبیات فقه حکومتی در حوزه علمیه تولید نشود، کار سخت و خطرناک است و ممکن است بهانه‌ به دست مخالفان بدهد تا اصل این حرکت را تخریب کنند.

مستحضر هستید هنگامی که فقه در ساحت‌های جدیدی همچون فقه سیاسی، فقه السیاسات، فقه هسته‌ای، فقه رسانه، فقه هنر، فقه نظام و... مطرح می‌شود و درس خارج‌هایی با این موضوعات تشکیل می‌شود چون ادبیات آن تولید نشده است، ممکن است بد تبیین شود و برخی انجام نامناسب و نقصان این کار را دلیل بر بطلان اصل آن بدانند.

بنابراین پایگاه فقه حکومتی وسائل می‌تواند در این زمینه فعال باشد و طبق فرآیندی که گفته شد ایجاد گفتمان کرده و ادبیات پاسخگو، راهگشا، منضبط و مناسبی را تولید کند؛ دروس خارج، مصاحبه‌ها، یادداشت‌ها و تولیداتی که ارائه می‌شود عملا راهگشا باشد، ادبیات تولید شده، ملموس، وزین، فنی و به تعبیر رهبر معظم انقلاب منضبط باشد.

منضبط یعنی هنجارهای شناخته شده اجتهاد را مراعات کند، در راستای کلام امام راحل که می‌فرمودند: فقه ما باید جواهری باشد؛ اما مطابق با حوادث واقعه باشد و نسبت به آن پاسخگو باشد.

بنابراین ما نباید اصرار به برگزاری کلاس درس در زمینه فقه حکومتی داشته باشیم؛ بلکه باید در این زمینه احتیاط کنیم؛ زیرا اگر گفته می‌شود فقه سینما، فقه هنر، فقه هسته‌ای و غیره؛ باید واقعا همان باشد.

زیرا بخش معظم این گونه فقه‌ حکومتی مصداق شناسی و موضوع شناسی است که در طول چندین سال و در مرحله نخست باید ادبیات فقه حکومتی تولید شود و با تولید صدها مقاله، کتاب، پایان نامه، مصاحبه و برگزاری همایش، مقدمات آن آماده شود.

البته افرادی همچون شهید سید محمد باقر صدر و معدود افرادی مثل ایشان، ادبیات نیاز ندارند و فقط باید به آنها موضوع داد؛ اما این گونه افراد کم هستند و عموما نیاز به ادبیات تولید شده دارند، تا روی آن بایستند و بعد آن را گسترش دهند.

بنابراین باید تولید ادبیات فقه حکومتی با ساحت‌های مختلف در پایگاه وسائل مورد نظر باشد؛ از این‌رو حتما باید یک ادبیات وزین و منضبط و از سوی دیگر مطابق اقتضائات زمان و مکان، شیوه نامه داشته باشد.

در گام بعد غیر از ادبیات و گفت‌وگو؛ گفتمان سازی لازم است، گفتمان با از ادبیات و گفت‌وگو متفاوت است، چنان که برخی این دو را خلط می‌کنند؛ یعنی گفت‌وگوی آنها فقه حکومتی است؛ اما گفتمانشان فقه فردی است و با همان نگاه فقه سنتی و صلاة مسافر به سراغ فقه حکومتی می‌روند.

محتوای برخی از دروس حکومتی فردی و فقه سنتی است

از این جهت موضوع دروس حکومتی می‌شود؛ اما محتوا و گفتمان فردی و فقه سنتی است؛ یعنی سعی می‌شود با اصل استصحاب و برائت و با همان گفتمان و ادبیات سنتی به فقه حکومتی نگاه کند.

فرض کنید چطور در صلاة مسافر چندین روایت عام و خاص وجود دارد، همان برنامه را می‌خواهد در اینجا نیز پیاده کند؛ چنان که مرحوم شیخ در بیع سلاح به دشمنان دین چندین روایت می‌آورد که برخی جایز نیست مطلقا؛ برخی دیگر جایز است مطلقا؛ برخی دیگر از روایات در زمان صلح جایز و در زمان جنگ، غیر جائز دانسته‌اند که مرحوم شیخ در اینجا جمع کرده است؛ بعد قولی از شهید اول نقل می‌کند که اگر تقویت کفر باشد، جایز نیست که شیخ می‌گوید: این اجتهاد در مقابل نص است.

مرحوم امام خمینی(ره) به اینجا که رسیده خطاب به شیخ می‌فرماید: این مسأله حکومتی است و باید حاکم تشخیص دهد و به نسبت اقتضائات زمان و مکان تصمیم بگیرد؛ چه بسا زمان جنگ است؛ اما مصلحت است که سلاح بدهیم و چه بسا زمان صلح است؛ اما مصلحت اقتضا می‌کند که به دشمن سلاح ندهیم؛ به عنوان مثال در زمان صلح آیا می‌توان به صدام سلاح داد؟

گرچه امام راحل در روش شناسی اجتهادشان مستقر نیستند؛ اما در اینجا واقعا درخشیده‌اند؛ بنابراین در مباحث فقه حکومتی غیر از اصول فقهی موجود، اصول دیگری نیز نیاز داریم.

البته برخی صلوة مسافر و بحث طهارت را هم با رویکرد حکومتی می‌گویند؛ چنان که رهبر معظم انقلاب هم فرمودند: رویکرد فقه حکومتی در استنباط احکام آبها نیز تأثیر دارد.

از طرف دیگر به عنوان یکی از آسیب‌های برخی از دروس فقه حکومتی می‌توان گفت کسانی هستند که فقه حکومتی می‌گویند؛ اما رویکردشان فردی و سنتی است و به تعبیر من فقه عذر می‌گویند نه فقه کشف.

بنابراین اگر شما می‌خواهید ادبیات سازی داشته باشید باید انضباط فقهی را رعایت کنید و در چارچوب همان فقه جواهری به گفتمان سازی فقه حکومتی بپردازید؛ یکی از آسیب‌ها بحث مصرف نظریه‌ها است؛ البته بحث فقه حکومتی یک مکتب است و بالاتر از نظریه است؛ چون چندین نظریه درون آن جا گرفته است؛ با این حال یک سیستم و نظام است.

ضرورت توجه و پرورش نظریه‌های تولید شده در حوزه علمیه

اما در بحث مصرف نظریه‌ها به تولید نظریه‌ بسیار اهمیت می‌دهیم و بسیاری از بزرگان در این زمینه تأکید دارند؛ اما در زمینه استفاده از نظریات مشکل وجود دارد که بنده از آن به حجاب معاصرت تعبیر می‌کنم؛ اینکه در حوزه چقدر نظریات فقهی پرورش داده می‌شود؛ گرچه این مسأله در دانشگاه نیز وجود دارد؛ اما صحبت بنده ناظر به حوزه علمیه است.

این که ما 10 سال در مرحله دولت سازی از مراحل چندگانه ترسیم شده از سوی رهبر معظم انقلاب مانده‌ایم و حوزه عملیه چیزی جز نظریات متفرق ارائه نکرده است؛ به عنوان مثال اگر مرحوم علامه طباطبائی درباره حکم متغیر و ثابت مطلبی را فرموده باشد، یا مرحوم شهید صدر، ده‌ها سال قبل، منطقة الفراغ را مطرح کردند؛ ما به طور مفصل و به صورت گسترده آن را پرورش می‌‌دهیم و با آب و تاب نقل می‌کنیم.

اما اگر از اساتید و طلاب معاصر، مطلبی را مطرح کنند یا نقدی به یکی از همین نظریات وارد کنند، به آن توجه نمی‌کنیم که اگر همین روال ادامه داشته باشد، این تولیدات می‌ماند و احیانا می‌پوسد و از بین می‌رود.

یکی دیگر از آسیب‌های فقه حکومتی این است؛ تا هنگامی که مبانی تبیین نشود و ظرفیت فقه ثابت نشود، ما نمی‌توانیم مدعی فقه حکومتی باشیم؛ چون که تبیین این ظرفیت‌ها اساس و پایه است؛ هرچند به صورت مستقیم مرتبط با فقه حکومتی نباشد؛ اما از مسائل بنیادین و اساسی است که باید به آنها پرداخته شود.

به عنوان مثال نقش مصلحت در کجا ظاهر می‌شود و کارآیی مصلحت کجاست؛ زیرا مصلحت جزء منابع نیست یا این که مقاصد و فقه مقاصد در کجا بحث می‌شود؟ و جای بسی تعجب از افرادی که در برابر فقه مقاصد موضع دارند، اما از فقه حکومتی بحث می‌کنند.

نکته‌ای درباره درس امسال این که امسال بعد از چهارده سال تدریس مکاسب محرمه قصد دارم انشاءالله چهار روز، فقه السیاسیات بگویم که با فقه سیاسی متفاوت است و شامل قضا، شهادات، قصاص، تعزیرات، دیات و حدود می‌شود و یک روز هم بر اساس متن نامه مولا امیرالمؤمنین(ع) به مالک اشتر، فقه سیاسی بگویم.

در پایان نسبت به آینده پایگاه وسائل سؤال پرسیدید؛ این که به جنبه تحقیقی و پژوهشی آن بیشتر تأکید شود یا صرفا یک پایگاه اطلاع رسانی باشد؟

پیشنهاد بنده این است که در گام نخست تلفیق این دو منافاتی با یکدیگر ندارد؛ یعنی جنبه تحقیقی و اطلاع رسانی داشته باشد؛ جمع بین خیرین است و «الجمع مهما امکن اولی» خیلی مطلوب است؛ اما اگر توان محدود است و مشکلات دیگری است، نمی‌گویم کدام یک؛ می‌گویم چگونه؟ که این چگونگی مهم است.

یعنی اگر شما به سمت تحقیق بروید شبیه کارهایی که انجام می‌شود یا تا حالا انجام شده است؛ به نظر بنده گام به جلو نیست، اصلا در ذهن خیلی از ما این مسأله مطرح است که دیر به دنیا آمدیم و بسیاری از کارها انجام شده است؛ در صورتی که اگر خوب انجام شود و متفاوت با بقیه کارها باشد، قطعا تحقیق و پژوهش اولویت دارد؛ هر چند گفتمان سازی، تبلیغ، تربیت نیرو و تولید ادبیات در این زمینه نیز بسیار حائز اهمیت است./404/825/م