به گزارش سرویس مسائل مستحدثه پایگاه تخصصی وسائل، محصولات ترا ریخته یا تغییر ژن یافته، محصولاتی هستند که کارشناسان با دست‌کاری که روی ژنتیک آن انجام می‌دهند، یک خصوصیت ویژه را در محصول ایجاد یا یک خصوصیت را حذف می‌کنند که این تغییر هرگز در طبیعت رخ نمی‌دهد؛ به‌عنوان‌مثال پروتئین‌هایی داخل محصول، ایجاد می‌کنند که خاصیت آفت کشی دارد و این سموم باعث می‌شود که مثلاً کرم ساقه در برنج از بین برود.
در نگاه اول این پیشرفت بسیار مفید بود ازآنجاکه بشر توانست تولید محصولات کشاورزی را به‌وسیله بذرهای ترا ریخته افزایش دهد و ادعا کند گامی در جهت کاهش گرسنگی بردارد. ازآنجاکه این بذرها در هر محیطی که انسان اراده می‌کرد و با هر مشخصاتی که مدنظر او بود به عمل می‌آمد تولید آن‌ها در کشورهایی که فقر تغذیه‌ای وجود داشت گسترش یافت. تا جایی که کشورهای آمریکای لاتین به بزرگ‌ترین مزارع کشت محصولات ترا ریخته تبدیل شدند.
البته مثل هر پیشرفت علمی دیگر این علم نیز در انحصار شرکت‌های آمریکایی اسرائیلی درآمد و در پوشش یک شرکت چندملیتی به نام مونسانتو توسعه یافت.
این پیشرفت علمی امیدهایی در جهت احقاق حقوق مردم در جهت دسترسی به مواد غذایی ارزان‌تر را ایجاد نمود لکن پس از مدتی اندک این پیشرفت به دلیل عدم توجه به مخاطرات آن با سؤال بزرگی مواجه شد که محصولات ترا ریخته برای انسان تا چقدر مفید است و چه خطرهایی ممکن است برای انسان و محیط‌زیست او فراهم کند؟
حقایقی پیرامون محصولات ترا ریخته
پس از گزارش‌هایی که پیرامون بیماری‌های مشاهده‌شده در بدن کسانی که مشخصاً در مصرف‌کنندگان محصولات ترا ریخته خصوصاً در مناطقی که محصولات کاشت نیز می‌شد می‌رسید و همین‌طور آمار میزان بالای مصرف سموم در مزارعی که این محصولات کاشت شده بود در تمام جهان‌نگرانی های پیرامون این محصولات و عوارض آن‌ها به وجود آمد تا آنجا که در اکثر کشورهای اروپایی ابتدائا قوانینی وضع شد تا از واردات و همچنین کاشت این محصولات در کشورهایشان جلوگیری شود و همزمان آزمایش‌ها مختلفی روی این محصولات و همچنین عوارض آن‌ها روی حیوانات آزمایشگاهی آغاز شد
یک آکادمی آمریکایی با استناد به مطالعات صورت گرفته بر حیوانات، تأثیرات این اصلاحات ژنتیکی را بر روی ارگان‌های صدمه‌دیده، اختلالات دستگاه گوارش و دستگاه ایمنی بدن، افزایش سرعت پیر شدن و ناباروری عنوان کرد.
همچنین مطالعات انسانی نشان داد که چگونه اصلاحات ژنتیکی مواد غذایی می‌تواند موادی در درون بدن انسان باقی بگذارد که باعث مشکلات طولانی‌مدت خواهد شد.
طبق گزارش‌های این آکادمی به‌عنوان‌مثال، ژن‌ها در داخل سس سویا، می‌توانند به دی. ان. ای باکتری زنده درون بدن انسان منتقل شوند. همچنین اصلاحات ژنتیکی درون‌دانه ذرت، سم حشره‌کشی تولید می‌کند که درون خون زنان باردار و جنین آن‌ها یافت شده است.
از بذرهای ترا ریخته کار خاصی برنمی‌آید (بازده خاصی ندارند). آن‌ها یا همچنان در برابر علف‌کش‌ها مقاوم هستند و یا حشره‌کش‌های خاص خود را تولید می‌کنند که به معنای ورود سموم از این راه به زمین‌های کشاورزی هست. ترکیب این دو ویژگی در یک بذر با مهندسی ژنتیکی به مرور افزایش پیداکرده ، آن‌ها در حال حاضر ٣٣٪ از گیاهان ترا ریخته را تشکیل می‌دهند.
برخی از دانشمندان و مراکز علمی بذرهای ترا ریخته را عامل گسترش سرطان می‌دانند.
۳۸ کشور تراریخته‌ها را ممنوع کرده‌اند، اما ما مصرف می‌کنیم.
دکتر عمرانی عضو هیئت‌رئیسه انجمن ارگانیک ایران و عضو هیئت‌رئیسه اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در مورد مشکلات تولید محصولات ترا ریخته می‌گوید:
بیش از 90 درصد محصولات اکنون حاوی ژن مقاومت به علف‌کش‌ها هستند. کمیته مشترک سازمان جهانی بهداشت و فائو بر مبنای اظهارنظر انجمن بین‌المللی تحقیقات سرطان به این نتیجه رسیده‌اند که علف‌کش غالب در محصولات ترا ریخته یعنی گلایفوسیت سرطان‌زاست. درحالی‌که از زمان تجاری شدن محصولات ترا ریخته در سال 1996 تاکنون مصرف این علف‌کش 15 برابر افزایش‌یافته است.
وی معتقد است: «این به معنی مخاطرات فراوان سلامت و زیست‌محیطی است چراکه ماده‌ای که باعث سرطان می‌شود، عامل ایجاد بیماری‌های دیگری مثل آلزایمر، اوتیسم، افزایش سرطان‌های گوارشی و عملکرد منفی غدد بدن می‌شود که افزایش این بیماری‌ها در کشور آمریکا همگام با افزایش تولید محصولات ترا ریخته رشد معنی‌داری داشته است استفاده از علف‌کش‌ها در گیاهان ترا ریخته مقاوم به علف‌کش، باکتری‌های خاک را از بین می‌برند و روند تجزیه بقایای موجودات و تثبیت کربن و نیتروژن اتمسفری را با مشکل مواجه کرده و خاک را به یک توده فیزیکی بی‌‌خاصیتی تبدیل می‌کند.»
مشکلات علف‌کش انحصاری مونسانتو
نکته جالب‌توجهی که در این محصولات هست علف کشی است که به علت مقاوم بودن این محصولات در برابر اکثر سموم به‌طور انحصاری توسط شرکت آمریکایی اسرائیلی مونسانتو تولید و به کشورهایی که این بذرها در آن‌ها کاشت شده فروخته می‌شود. این علف‌کش به نام گلیفوزیت است:
گلیفوزیت یک حشره‌کش شیمایی است که به لطف مونسانتو نه‌تنها در امریکا بلکه در اروپا، استرالیا و کشورهای دیگر مصرف زیادی دارد. پس‌ازآنکه مضرات آن فاش شد، رسانه‌ها توجه زیادی به آن داشتند. بیشتر این کشورها سعی دارند گلیفوزیت را در طبقه دیگر قرار دهند، مخصوصاً اینکه آثار آن در خون، ادرار و شیر مادران هم دیده می‌شود. به گزارش سلامت نیوز، آن را خطرناک‌ترین ماده شیمیایی در محیط‌زیست تلقی می‌کند.
گلیفوزیت را اولین بار مونسانتو استفاده کرد و به‌نوعی به اسم خود ثبت کرد، اما حالا دیگر شرکت‌های بزرگ زیست‌فناوری نیز از آن استفاده می‌کنند. استفاده این شرکت‌های بزرگ زیست‌فناوری می‌تواند باعث شود که این ماده شیمیایی خطرناک بیشتر از قبل در بین مردم پخش شود.
مشکل اصلی گلیفوزیت: این ماده بر روی مسیر ﺷـﯿﮑﯿﻤﯿﺖ گیاهان و باکتری‌های مفید روده انسان اثر منفی دارد. گلیفوزیت‌ها باعث از بین رفتن مواد مغذی ضروری در گیاهان و حیوانات می‌شود. این ماده شیمیایی بیشتر در فرآیند تولید آمینواسید و پروتئین‌ها دخالت دارد و باعث می‌شود گیاه نتواند سالم بماند.
تأثیر این ماده شیمایی در انسان‌ها بیشتر بر روی باکتری‌های روده است. گلیفوزیت باکتری مفید معده را از بین می‌برد و باعث می‌شود ایمنی بدن ما ضعیف شود
اما با همه‌ی این خطرات شاید بتوان این‌گونه دفاع کرد که این خطرات به‌طور گسترده و قطعی به اثبات نرسیده ولی مطلبی که قطعی است این است که نمی‌توان از خطرات احتمالی این محصولات به‌راحتی گذشت و صد در صد به بی‌ضرر بودن این محصولات رأی دادو اثر ویرانگر چنین دست‌کاری‌های ژنتیکی اگر واقعیت داشته باشد می‌تواند تازه باگذشت نسل‌ها در درازمدت مشخص می‌شود و حتی باب جدیدی از بیوتروریسم را در جهان باز کند.
حقوق مردم نسبت به این محصولات چگونه تأمین می‌شود؟
شاید اولین حق مردم که حق زیست و حیات باشد که خود وابسته به تأمین سلامت مردم است نیاز داشته باشد تا این محصولات بدون آزمایش‌های تائید سلامت و ایمنی زیستی هرگز در جامعه رهاسازی نشوند تا وارد چرخه زندگی مردم نگردند.
در کشورهای مختلف نسبت به تولید مواد غذایی ترا ریخته تجمعات زیادی تشکیل می‌شود در کنار آن‌یکی از حقوق اصلی مردم که هم در حقوق بشر بر آن تأکید شده و هم در قوانین کشورهای مختلف حق دانستن است حق دانستن و دریافت اطلاعات، به‌عنوان یکی از حقوق بنیادین جامعه بشری موردپذیرش قرارگرفته است. بر اساس ماده نوزده اعلامیه جهانی حقوق بشر: «هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد، حق مزبور شامل ...کسب اطلاعات و افکار، اخذ و انتشار آن، به تمام وسایل و بدون ملاحظات مرزی است.» موضوع آگاه شدن و دریافت اطلاعات در این اعلامیه و البته سایر اسناد حقوق بشری الزام‌آور مطرح‌شده است.
طبق این قوانین مردم حق‌دارند اولاً نسبت به این محصولات اطلاعات کامل داشته باشند و به‌طور مشخص بدانند که کدام محصول ارگانیک یا به‌اصطلاح سبز تولیدشده و کدام محصول ترا ریخته و اصلاح ژن یافته است ضمن آن‌که همه حق‌دارند و باید بدانند که چه مخاطراتی مصرف این محصولات برای آن‌ها فراهم می‌کند که البته این وظیفه‌ی دولت‌ها و مجامع بشری است
قوانین و مقررات کشورهای مختلف پیرامون محصولات
ایرلند آلمان روسیه و ۳۸ کشور دیگر اکثراً یا کاشت و واردات محصولات ترا ریخته را ممنوع کردند و یا قوانین سخت‌گیرانه‌ای پیرامون این محصولات وضع کرده‌اند خصوصاً اکثر این کشورها برچسب‌گذاری این محصولات را که مشخص کند کدام محصول ارگانیک و کدام محصول ترا ریخته است و همین‌طور به خریدار اخطار دهد که این محصول دارای مخاطرات انسانی و زیستی برایشان دارد را اجباری کرده‌اند. جالب‌توجه است که کشور اسرائیل به‌عنوان یکی از سرمایه‌داران شرکت مونسانتو خود کشت این محصولات را در کشورش حتی به‌صورت آزمایشی ممنوع کرده است.
دکتر داوود حیات غیب، معاون دفتر پژوهش و توسعه فناوری‌های محیط‌زیست، طی یادداشتی شرایط محصولات دست‌کاری شده ژنتیکی (ترا ریخته) در سرزمین‌های اشغالی را بررسی کرده و تأکید می‌کند یکی از بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی روی این محصولات در این کشور قرار دارد.
جایگاه این محصولات در کشور ما چگونه است؟
متأسفانه آمار دقیق و مشخصی از این محصولات در هیچ‌یک از مراجع رسمی کشور وجود ندارد تا جایی که حتی اکثر مسئولین از جهاد کشاورزی تا وزارت بهداشت کاشت این بذرها را در کشورمان رد می‌کنند و در رابطه با واردات این محصول نیز اطلاعات کاملی در دسترس نیست اما با نگاهی به گزارش‌های مراکز علمی و تحقیقاتی کشور و همین‌طور بررسی‌های میدانی صورت گرفته روی محصولات موجود در بازار نشان می‌دهد علاوه بر آن‌که میزان زیادی از محصولات ترا ریخته خصوصاً چهار محصول ذرت، سویا، روغن کلزا و پنبه که مقدار زیادی از آن‌ها در روغن‌های موجود در بازار یافت می‌شود که این مسئله در اطلاعات مندرج در برچسب دو مارک از روغن‌های موجود در بازار کاملاً مشخص گردیده است.
سایت سلامت نیوز طی گزارش‌های متعدد بر اساس آمار مراکز تحقیقاتی اعلام می‌کند: نیمی از برنج موجود در بازار ایران و بیش از 90 درصد از روغن خوراکی، جزو محصولات پرخطر و مسموم ترا ریخته است؛ که متأسفانه بدون ارزیابی لازم از خطر و باکم کاری مراجع نظارتی، در سبد غذایی مردم وجود داشته و حتی بدون برچسب‌گذاری و اطلاع‌رسانی لازم به مصرف عموم مردم می‌رسد.
قوانین کشور ایران در مورد محصولات ترا ریخته
متأسفانه قوانین و مقررات ایران پیرامون این محصولات بسیار اندک است و فقط یک قانون مستقل در این رابطه وجود دارد و آن‌هم قانون ایمنی زیستی کشور و پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا که در تاریخ 29/5/1382 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. این قوانین نیز نارسایی‌های زیادی دارند.
عمده تأکید قانون ایمنی زیستی کشور
صدور، تمدید و لغو مجوز فعالیت در امور مرتبط با فناوری زیستی جدید با رعایت قوانین مربوط به هر دستگاه و ضوابط ایمنی زیستی موضوع ماده (3) این قانون بر عهده دستگاه‌های اجرائی ذی‌صلاح به شرح ذیل هست:
الف ـ وزارت جهاد کشاورزی در امور مرتبط با تولیدات بخش کشاورزی و منابع طبیعی.
ب ـ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در امور مرتبط با ایمنی و سلامت مواد غذایی، آرایشی، بهداشتی و مواد پزشکی.
ج ـ سازمان حفاظت محیط‌زیست در امور مرتبط با حیات‌وحش و بررسی ارزیابی مخاطرات زیست‌محیطی بر مبنای مستندات علمی ارائه‌شده توسط متقاضی.
که البته در رابطه با محصولات تر اریخت کشاورزی شاید بشود گفت هر سه دستگاه ذکرشده مسئول بررسی مخاطرات این محصولات هستند و ضمن آن‌که طبق ماده ۷ این قانون بایستی مقررات برچسب‌گذاری محصولات رعایت گردد.
اما آنچه در عمل رخ‌داده است متأسفانه گویای این مطلب است که طی کم‌توجه‌ی مسئولین این سه دستگاه و یا کم‌وکاست این قانون علاوه بر واردات این محصولات وعدم سنجش مخاطرات آنان پیش از رهاسازی در بازار همان‌طور که قبل‌تر بیان شد کاشت این بذرها خصوصاً بذر برنج در کشور مشاهده‌شده است؛ و حتی قانون برچسب‌گذاری برای این محصولات رعایت نمی‌شود.
اما متأسفانه مسئولین به‌جای جلوگیری از این موارد تحت تأثیر جوسازی‌های موافقان این محصولات قرارگرفته و بدون در نظر گرفتن مخاطرات واردات و کشت این محصولات جلوی منتقدان صف‌آرایی نموده‌اند تا جایی که برخی دانشمندان مخالف رهاسازی بدون سنجش این محصولات را از مراکز مهم ژنتیکی کشور اخراج نمودند.
دکتر علی کرمی استاد ژنتیک که از منتقدان رهاسازی بدون دقت محصولات ترا ریخته است در گفتگویی مطرح می‌کند که مخالف فناوری ژنتیک نبوده و برعکس مدافع این علم است ولی تأکید می‌کند متأسفانه از این علم به‌درستی در بخش گیاهی استفاده نگردیده وی دراین‌باره و در مورد تفاوت فرآیند طی شده در یک داروی نوترکیب که همان اصلاح ژن شده است با یک گیاه ترا ریخته می‌گوید:
در تهیه یک داروی نوترکیب، مثلاً هورمون رشد یا انسولین یا داروهای دیگر، ژن مسئول آن در انسان با روش‌های مهندسی ژنتیک در یک فرایند بسیار دقیق مثلاً وارد یک مخمر یا سلول شده و پس از تولید و خالص‌سازی، بعد از گذشت از چهارتا پنج مرحله آزمایش بسیار دقیق به بازار وارد می‌شود؛ ابتدا آن را روی حیوانات آزمایشگاهی در آزمایشگاه تست می‌کنیم تا مطمئن شویم خطری ندارد؛ بعد بررسی‌های انسانی راداریم که خودش سه فاز دارد؛ ابتدا در جمعیت‌های کوچک؛ بعد در جمعیت‌های بزرگ‌تر؛ گاهی چندین سال طول می‌کشد که دارو از آزمایشگاه به داروخانه برسد. آیا شما در گیاه هم این ارزیابی‌ها را انجام دادید؟ ثانیاً در داخل جعبه هر دارو، یک برگه توضیحات کامل درباره مشخصات، ترکیبات، موارد مصرف و از همه مهم‌تر عوارض احتمالی آن با جزئیات کامل نوشته‌شده و مصرف‌کننده آن را مطالعه می‌کند. آیا در محصولات ترا ریخته هم همین‌طور است؟ بسیاری از مردم ایران اطلاع ندارند که سالهاست برنج، ذرت، سویا، روغن‌ها و انواع محصولات واجد ترکیبات ترا ریخته را مصرف می‌کنند؛ چرا اطلاع ندارند؟ چون برچسب ترا ریخته ندارد؛ درحالی‌که در اکثر کشورهای اروپایی محصولات ترا ریخته برچسب دارد.
وی همچنین در رابطه با اهمال مسئولین در رابطه با ورود محصولات ترا ریخته به مزارع می‌گوید:
البته! بر اساس قانون ایمنی زیستی کشور (مصوب مجلس شورای اسلامی) نباید تراریخته‌ای به مزارع برود، مگر اینکه از سه مرکز مجوز کسب کند: وزارت بهداشت، وزرات جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط‌زیست. حالا خود محققان وزرات جهاد کشاورزی ساخته‌اند؛ خود وزارت جهاد کشاورزی هم تأییدیه می‌دهد؛ بعد هم خود آقایان به مزرعه بردند! از دو جای دیگر مجوز نگرفته‌اند. این برخلاف قانون کشور نیست؟ بند چهار قانون ایمنی زیستی را بخوانید که ذکر کرده پس از کسب مجوز از سه مرکز. این را شورای ملی ایمنی زیستی باید تأیید کند. ما کی گفتیم مخالف ترا ریخته هستیم؟ ما می‌گوییم شما مطابق با قانون عمل کنید، آن‌وقت هیچ مخالفتی نمی‌کنیم که هیچ؛ از شما حمایت هم می‌کنیم. همه باید مطیع قانون باشند.
موضع مقام رهبری و سیاست‌های بالادستی نظام، درباره غذای سالم، در تقابل با ترا ریخته‌ها
در مصوبه 26 آبان 94، رهبری سیاست‌های کلی محیط‌زیست کشور را ابلاغ کردند. بند هشت آن می‌گوید «گسترش اقتصاد سبز با استفاده از محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک». در این قانون به‌وضوح مشخص است که برنامه‌ریزی کلان کشور بایستی بر اساس توسعه محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک باشد؛ نه ترا ریخته
درحالی‌که متأسفانه دولت در لایحه برنامه ششم نوشته قصد توسعه ترا ریخته در مورد پنبه و برنج را دارد.
در کنار همه این بررسی‌ها باید گفت مسئله محصولات ترا ریخته و واردات و کشت و توسعه‌ی این محصولات بایستی با یک علامت سؤال بزرگ وجدی از طرف همه دستگاه‌های مسئول مواجه شود و تا زمانی که بی‌خطر بودن این محصولات به‌طورقطع به نتیجه نرسیده است نباید اجازه رهاسازی وخصوصا کشت این محصولات داده شود
سوا لاتی که همه‌ی صاحب نظرات نسبت به آن‌ها نگران و دغدغه مند هستند شامل سؤالاتی مانند اینکه:
آیا می‌توان به بذرهایی که حتی می‌توانند باهدف تغییر انسان‌ها تولید شوند و یکی از بزرگ‌ترین خطرات تروریستی جهان که همان بیوتروریسم اگروتروریسم و یا تروریسم پنهان است به‌راحتی اعتماد کرد؟
آیا مردم حق ندارند بدانند چه محصولاتی مصرف می‌کنند و محصولات نباید برچسب‌گذاری شوند؟
آیا وظیفه دولت‌ها این نیست که مردم را نسبت به مخاطرات این محصولات آگاه کنند؟
آیا مافیای مونستانتو به کشور ما نیز نفوذ کرده که نمی‌توان جلوی این محصولات ایستاد و مخالفان آن به‌راحتی حذف می‌شوند؟
آیا نمی‌توان به‌طور مثال برای تولید روغن مردم مواد اولیه‌ی ارگانیک از کشورهای دیگری وارد کرد؟
و هزاران سؤال بی‌جواب دیگر.
شاید زمان آن باشد تا جدی گرفتن این مسئله و مطالبه حقوق مردم از مسئولین به یک مطالبه عمومی تبدیل شود.
تهیه و تنظیم : محرم آتش افروز