به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه بیست و نهم درس خارج فقه رسانه که در روز دوشنبه مورخه 13 دی سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، در ادامه تنبیهات بحث تظلم خواهی رسانه دینی و احقاق حق مردم گفت: نباید در تظلم خواهی مرتکب ظلم شویم و این مساله با تنبیه سوم متفاوت است در آنجا می گفتیم که نباید زیاده روی کنیم ولی در این تنبیه می گوییم در انجام این ماموریت واجب (تظلم خواهی) نباید ظلم کنیم؛ زیرا با ظلم نمی شود ظلم را رفع کرد و اصولاً با عمل سوء نمی شود عمل سوء دیگری را از بین برد و یا با نجاست، نجس دیگری را تطهیر کرد.
ایشان در ادامه به جلوگیری از سیاه نمایی هایی که برخی افراد مغرض بدان می پردازند اشاره کرد و گفت: بعد از این که ظلم رفع شد باید رسانه دینی برای مردم بیان کند تا متوجه شوند که پیگیری رسانه به نتیجه نشسته است و حتی تشکر کنند، پس نباید این ارتباط تمام شود و برنامه بسازد که ما طی ماه های گذشته این کارها را انجام دادیم و الحمدلله ظلم رفع و تمام شد.
استاد در پایان گفت: باید در تظلم خواهی در چارچوب شرع و قانون حرکت کنیم؛ زیرا فرض این است که در حکومت اسلامی این رسانه دینی می خواهد این کار را انجام دهد. وقتی رسانه می خواهد رفع ظلم کند باید این کار را به مطالبه اجتماعی عمومی مبدل کند.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
رسانه دینی در برنامه هایی که به دنبال تظلم خواهی و رفع ظلم جامعه است، باید اصل تحقق ظلم برایش محرز باشد و به صرف ادعای اثبات نشده نمی توان آن مساله را رسانه ای کرد.
مساله تظلم خواهی رسانه دینی باید اثبات گناه در دادگاه متفاوت است و نیاز به شهادت عدلین یا در برخی موارد چهار شاهد عادل ندارد بلکه اگر شخص ثقه ای که سخن او برای ما اطمینان حاصل می کند به مساله ای گواهی داد کفایت می کند، زیرا رسانه به دنبال اجرای حدود نیست بلکه به دنبال تحقق عدالت است.
اقدام رسانه دینی برای تظلم خواهی و رفع ظلم باید به قصد خیرخواهی باشد و نباید اهداف دیگری مانند تخریب را دنبال کند و این قصد نصح از آیات قرآن استنباط می شود.
رسانه دینی نباید در بحث تظلم خواهی پا را فراتر از محدوده ظلم قرار دهد و مطالبی که واقعیت نیست به شخص نسبت دهد.
امروزه بخش عظیمی از معوقات بانکی در اختیار حدود 108نفر است که باید رسانه این مساله را فریاد بزند در حالی که بسیاری از مردم نیاز به وام های بسیار کمی دارند اما نباید نسبت های دیگری بدان اشخاص وارد دانست.
ادامه تنبیهات تظلم خواهی رسانه دینی
بحث ما در جلسه گذشته به تنبیهات این بخش رسید. تنبیهات مربوط به یکی دیگر از وظایف رسانه که یاری مظلوم و رساندن صدای او به مسئولین است. در وجوب این امر شک و تردیدی نیست.
وظیفه این است که مظلوم یاری بشود و در جامعه رفع ظلم شود.
درتنبیه اول گفتیم که باید ظلم محرز شود نه این که هنوز ظلم را احراز نکرده ایم برنامه سازی کنیم و بعد مشخص شود که اشتباهی صورت گرفته است و چنین ظلمی واقع نشده است و اگر این امر دروغ باشد سر از بهتان و حرام در می آورد.
دومین تنبیه درمورد اقدام به یاری مظلوم و برنامه ای که می خواهد برای این امر باشد به قصد اصلاح، رفع ظلم و خیر خواهانه باشد و از ادله ای که وجوب این امر استفاده می شد برخی از ادله قید «النصیحه لائمه المسلمین» داشت نه این که من سوژه ای گیر آورده باشم و بر سر ظالم بکوبم.
سومین تنبیه این بود که از محدوده ظلم صورت گرفته فراتر نرویم و به همان میزان که ظلم صورت گرفته است، افشا گری کنیم و اگر چیزهای دیگری هست افشا نکنیم و آنچه موظف به افشا هستیم، ظلم است تا از آن جلوگیری شود و در قرآن نیز بدین مساله اشاره داشت که در جلسه قبل بیان شد.
با تمسک به آیه 33 سوره اسراء «فلا یسرف فی القتل» بیان شدکه درست است ولی مقتول ولایت و سلطان دارد اما حق زیاده روی در انتقام ندارد.
تنبیه چهارم
نباید در تظلم خواهی مرتکب ظلم شویم. این مساله با تنبیه سوم متفاوت است در آنجا می گفتیم که نباید زیاده روی کنیم ولی در این تنبیه می گوییم در انجام این ماموریت واجب (تظلم خواهی) نباید ظلم کنیم؛ زیرا با ظلم نمی شود ظلم را رفع کرد و اصولاً با عمل سوء نمی شود عمل سوء دیگری را از بین برد و به اصطلاح با نجاست نمی توان نجاست دیگری را پاک و تطهیر کرد و نیاز به مطهر هست.
اگر در برنامه تظلم خواهی، خودمان ظلم کنیم و با دروغ پردازی و تهمت و کارهای خلاف بخواهیم افشاگری کنیم صحیح نیست.
درست است که آن طرف (حقیقی یا حقوقی) ظلمی را مرتکب شده است و به جامعه ظلم می کند اما ما نیز در مقابل ظلم می کنیم و اگر ما در روش افشا گری و تظلم خواهی دچار ظلم شدیم با بدی می خواهیم بدی را بشوییم و یا با منکر، منکری را مرتفع کنیم.
در هیچ جای احکام شرعیه جز مواردی که استثنا شده است جایی نداریم که بتوانیم با کار خلاف به مبارزه با کار خلاف دیگری برویم. در همان اندازه ای که وظیفه داریم باید شرعی و به میزان لازم باشد.
درست است که شما وظیفه دارید با دشمنان بجنگید اما حق تجاوز ندارید و نمی توانید درخت های دشمن را آتش بزنید. تفاوت در همین است که وقتی به قتال امر می کند می گوید شما تجاوز نکنید. این که شما از حدود شرعی تجاوز کنید خودتان متجاوز هستید مانند جنگ های قدیم یا جنگ های داعش که به ناموس دشمنی که بر آن غلبه کرده است تجاوز می کند و یا مثله می کند که این تعدی از مرز شرع است.
کسی که می خواهد مظلوم را یاری کند نباید خودش در روش کاری ظلم کند.
این معیار در تمامی احکام آمده است و هیچ کجا به ما مجوز نمی دهند که با فساد به جنگ ظالم برویم.
البته مواردی وجود دارد که استثنا شده است و روایت خاص در این موارد بیان شده است که به کتب فقهی باید مراجعه شود.
حتی در اجرای بعضی از احکام خود فرد نباید دچار این فساد و بی اخلاقی شده باشد مانند افرادی که می خواهند در سنگسار شرکت کنند و مجری احکام هستند. شاهد باید فرد صالحی باشد زیرا می خواهد رفع ظلم کند.
در نحوه ارائه برنامه تظلم خواهی چه به صورت گزارش خبری یا سایر برنامه ها باشد، یک سری ظلم ها و دروغ ها را انتساب ندهیم که خودمان گناهان دیگری را به خاطر برخورد با ظالم مرتکب شویم.
مواردی که در شرع می توان استقسا کرد فراوان است و با یک مقدمه حرام نمی توان کار واجب یا مستحبی انجام داد.
باید پیرایه های حرام و ظلم در این برنامه زدوده شود و کاملاً مشروع باشد و باید دقت کنیم که هدف وسیله را توجیه نمی کند و با وسیله حرام نمی توان به هدف مقدس دست یافت که همان احقاق حق و تظلم خواهی باشد.
در بحث های گذشته اشاره کردم که اگر شخصی بگوید ما از طریق راه حرام می توانیم به کار مستحب یا واجب برسیم، تأسیس فقه جدید است و به هم ریختن ساختار تمام احکام شرعیه می شود که حضرت امام (ره) در مکاسب محرمه، بحث غنا این مساله را مطرح فرموده اند و ما این بحث را در فقه رسانه مطرح خواهیم کرد.
آنجا امام می فرمایند اگر کسی به خاطر احترام و ادخال سرور مهمان که لازم است برایش ساز و آواز بگذاریم کاملاً غلط است و در جواب آن شبهه مرحوم فیض کاشانی این مطلب را مطرح کرده اند که به مرحوم فیض نسبت داده اند که ایشان گفته برای رسیدن به آن حالت یاد خدا و توجه به ذات ربوبی به وسیله ساز و آواز و اشعار عرفانی اشکالی ندارد و در پاسخ حضرت امام (ره) این مساله را مطرح کرده اند.
این موارد کلی خوب را در هر جایی می توان درست کرد و حتی در مورد زنا نیز جاری است و برای ادخال سرور می توان بسیاری از کارها را انجام داد.
کسانی بودند که به امام رضا علیه السلام، استماع موسیقی نسبت دادند و در زمان خود حضرت این جریان بود که وقتی ایشان شنیدند، فرمودند که آن شخصی که چنین نسبتی داده است، زندیق و دیوث است.
اگر در این مساله تزاحم به وجود آمد که برای رفع ظلم کار حرامی مرتکب شویم، باید اهم و مهم کنیم و اگر دیدیم رفع ظلم اوجب و اهم از ارتکاب حرام است می¬ توانیم ارتکاب حرام نماییم اما به نظر نمی رسد در کار رسانه این تزاحم وجود داشته باشد و شاید این تزاحم در امر مقاتله باشد.
گاهی کتمان واجب و حلال است و آنچه برملا می شود نباید اسرار نظام باشد. فعلاً بحثمان در محدوده حکومت اسلامی است که رسانه دینی می خواهد این کار تظلم خواهی را انجام دهد و باید یقین داشته باشیم این کار و برنامه موجب تضعیف نظام نمی شود بلکه موجب تقویت نظام باشد زیرا در گوشه ای از این نظام، ظلمی صورت می گیرد.
آنچه در ذهن شماست مربوط به نبرد دشمن است و برنامه جنگ روانی بحث دیگری است و از وظایف رسانه دینی، نبرد نرم و فرهنگی است و ما هنوز به آن بحث نرسیدیم و در بحث تظلم خواهی هستیم.
سوال: نمی توان این موارد را تفکیک کرد؟
پاسخ: بله اگر مربوط به اسرار باشد و نباید برملا شود همین طور است اما آیا می توانیم خودمان در این برنامه ظلم کنیم یا دروغ بگوییم؟ اگر در شهرداری و یا نهادهای دیگر ظلمی صورت گرفته است آیا می توانیم دروغ بگوییم؟
بیان برخی آمارها اشاعه فحشاست که دادن این آمار به صورت کلی صحیح نیست و تظلم خواهی نیست.
نکته: در تظلم خواهی ظالم مشخص است اما این که آمار طلاق فلان مقدار است و ظالم مشخص نیست و این پدیده ناهنجاری جامعه است و نمی توان شخص مسئول را مورد خطاب قرار داد و سیطره اش را از جامعه برداشت، حتی خود صدا و سیما نیز در بخشی از این مشکل سهیم است که این مقدار فساد در جامعه هست و بخاطر بسیاری از فیلم ها و سریال هاست.
ما می خواهیم صدای مظلوم را به حاکم عادل و دستگاه های مربوطه برسانیم.
پس باید این مساله را با جنگ با رسانه های خارجی تفکیک کرد و این مساله جنگ نرم است.
تعبیر مقام معظم رهبری این است که فضای مجازی قتلگاه برای جوانان ماست و ستاد اصلی جنگ نرم است. در جنگ نرم وظیفه این است که مانند جنگ سخت تمام امکانات لازم را داشته باشیم.
فعلاً بحث ما در تقویت نظام است که گوشه ای از این نظام دچار فساد و انحراف شده است که باید صدای آن را به ولی و حاکم شرع برسانیم و در این مرحله نباید خودمان دچار ظلم شویم.
سوال: اگر بخواهیم تمام ظلم ها را بیان کنیم و بی کفایتی خیلی از مسئولین را پررنگ کنیم، برخی می گویند که سیاه نمایی می شود و نباید فقط بدی ها را بیان کرد.
پاسخ: بحث این است که بازتاب برنامه افکار عمومی را مخدوش کند و تشویش اذهان ایجادکند که ما می گوییم این چنین نیست و اگر با این تنبیهاتی که عرض کردیم مسیر را پیش بردیم مردم صد درصد اعتماد می کنند و خواهند دید که در این برنامه زیاده روی، دروغ و تهمت نیست و اقدامش خیرخواهانه است و صرفاً قصد اصلاح دارد و افرادی که می خواهند ظلم کنند با این گونه برنامه ها مخالفت خواهند کرد. شما تمام این بندهای ده گانه تنبیهات را کنار هم درنظر بگیرید و ملاحظه می کنید که برای مخاطب سیاه نمایی و تشویش اذهان می شود یا خیر؟
یکی از موارد این است بعد از این که رفع ظلم شد برای مردم بیان کند تا مردم بفهمند که پیگیری رسانه به نتیجه نشسته است و حتی تشکر کنند، پس نباید این ارتباط تمام شود و برنامه بسازد که ما طی ماه های گذشته این کارها را انجام دادیم و الحمدلله رفع ظلم و تمام شد که در آیه شریفه به کلمه «الحمدلله» نیز اشاره شده است.
سوال: برخی موارد ظلم به جامعه است و مربوط به فرد خاص نیست و در این موارد وظیفه چیست و باید برملا کرد؟
پاسخ: گاهی حاکم اسلامی خبر ندارد و شاید از قراردادی که موجب سلطه بیگانه شود خبر نداشته باشد و تصور این است که طبق قانون و شرع باید مسیر صحیح را به پیش ببرند. اینکه به میرزای شیرازی اطلاع دادند که قرارداد به این جا منجر می شود، حکم داد و به مردم بیان کرد که این عمل مانند محاربه با امام زمان (عج) است.
در این مورد اگر از رسانه دروغ بشوند دیگر اعتماد نخواهند کرد.
در باب تظلم خواهی حتی فقها گفته اند که شخص مظلوم می تواند فحش بدهد و کار رسانه ای انجام دهد که من احتیاط می کنم و این مساله را بیان نمی کنم و این همان مساله تزاحم است که باید اهم و مهم را مدنظر داشته باشد.
درکار رسانه ای اهم و مهم می کنیم و اهم یعنی رفع ظلم را مرتکب می شویم ولی اگر بحث تزاحم نیست، در تنبیه چهارم گفتیم که در تظلم خواهی نمی توانیم ظلم بکنیم.
تنبیه پنجم
باید در تظلم خواهی در چارچوب شرع و قانون حرکت کنیم؛ زیرا فرض این است که در حکومت اسلامی، رسانه دینی می خواهد این کار را انجام دهد. وقتی رسانه می خواهد رفع ظلم کند باید این کار را به مطالبه اجتماعی عمومی مبدل کند.
رسانه دینی می خواهد عواطف را تهییج کند، منتهی باید در محدوده قانون انجام شود و نباید به شورش اجتماعی مبدل شود. اگر به سیاه نمایی و تحصن مردم منجر شود آسیب این کار بیش از نفع آن می باشد.
باید همه مردم مطالبه کنند و ادله ما تبری از ظالم است و این رسانه به گونه ای واقعیت هایی که تحقق پیدا کرده را رسانه ای می کند که همه ظالم را لعن کنند. وقتی مسئولین دیدند که مطالبه عمومی است که در برابر فساد اقتصادی و ظلم بایستند همه مسئولین موظفند که عقب نشینی کنند و فردی که دچار این ظلم شده و این کار را انجام داده است بر کنار می کنند.
ادله تبری از ظالم به عنوان این که برنامه ای باشد که منجر به تبری و خواسته عمومی شود، و «النصیحه للأئمه مسلمین» است و نباید علی ائمه المسلمین باشد. اگر علیه ائمه مسلمین باشد خلاف غرض و هدف است و نباید مردم را بشورانیم.
این لام برای نفع است و اگر علی استفاده می شد برای ضرر بود.
چیزی که در فتنه 88 اتفاق افتاد همین بود که مقام معظم رهبری به سران فتنه فرمودند که شما با این شعار آمده اید و عده¬ای به دنبال تظلم خواهی هستند و به زعم خودشان می خواهند جلوی ظلم را بگیرند اما بیش از حق قانونی مطالبه می کردند. ایشان فرمودند که این جمعیت را دیگر نمی توانید کنترل کنید و از سیطره خودتان نیز خارج می شود.
این مساله نیز به همین صورت است که اگر بخواهیم عواطف را تحریک کنیم که وظیفه همین است و باید ظلم و تبعیض برداشته شود، باید به گونه ای عمل کنیم که منجر به تبری از ظالم باشد و به نفع کیان اسلام و نظام باشد ولی اگر منجر به تضعیف نظام باشد اصلاً این کار جایز نیست. این تنبیه که بیان کردیم از همین جهت است.
باید مردم بفهمند در کنار این خوبی هایی که در نظام وجود دارد، این مشکلات نیز هست و اگر بخواهد به شورش تبدیل شود خلاف دستور دین است.
امیرمومنان علیه السلام فرمودند: به خود من نیز نصیحت داشته باشید؛ زیرا حکومت آنان نیز طبق ظاهر بوده است و با حکومت حضرت سلیمان و امام زمان (عج) متفاوت است که در آخر زمان قضاوت بر اساس علم غیب است، اما حکومت امیرمومنان علیه السلام نیز بر اساس ظاهر بوده است.
حضرت آقا نیز فرمودند که بر سر برخی از مسئولین که به قوانین عمل نمی کنند داد بزنید که همان کار رسانه ای است و شخص در منزل خویش نیز می تواند این کار را انجام دهد و نیازی به حضور در خیابان نیست. /926/
تقریر: محسن جوادی صدر