vasael.ir

کد خبر: ۴۲۲۵
تاریخ انتشار: ۰۴ بهمن ۱۳۹۵ - ۱۱:۱۳ - 23 January 2017
درس خارج فقه رسانه استاد رفعتی / جلسه 26

اجماع محصل برای حمایت رسانه دینی از مظلومین

پایگاه اطلاع رسانی وسائل ـ حجت الاسلام والمسلمین رفعتی نائینی در بیست و ششمین جلسه درس خارج فقه رسانه گفت: با تتبع و بررسی فتاوای فقها در حمایت از مظلوم و اعانه در مقابل ظالم می توان به اجماع محصل در این رابطه دست یافت.

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه بیست و ششم درس خارج فقه رسانه که در روز دوشنبه مورخه 6 دی سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به هدف اعانه مظلوم و پیگری مطالبات مظلومین در رسانه دینی اشاره کرد و در ادامه بررسی ادله گفت: علاوه بر روایاتی که در جلسه گذشته بیان کردیم یک دسته مهم دیگری از روایات داریم که اهتمام به یاری مظلومان دارد  و اکثر فقها با استناد به همین روایات در دفاع از مظلوم فتوا صادر کرده اند و این مسائل مربوط به فقه است هر چند در کتب اخلاقی نیز بیان شده است.
ایشان در ادامه گفت: اعانه مظلوم بر ظالم برای رفع ظلم از او، چه متعلق به عرض و یا نفس او باشد بر تمام مکلفین واجب است.
استاد در پایان گفت: مرحوم امام خمینی (ره) با تمسک به روایات دیگر قیداسلام را در نظر نمی گیرند و معتقدند که دفاع از مظلومین عالم واجب است و یکی از موارد استشهاد ایشان به ماجرای زن یهودی است که توسط یکی از سربازان اسلام مورد تعرض قرار گرفته است


اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
اگر مومنین از شما کمک خواستند طلب یاری کردند چون تحت ظلم کفار و مشرکین قرار دارند پس بر شما واجب است که این مومنین مظلوم را یاری کنید و از زیر یوق مشرکین رها کنید و سایه ظلم را از سر این ها بردارید.
یاری مسلمانان در اینجا واجب است که رسانه باید این کار را انجام دهد  و ممکن است ظالم در خود حکومت اسلامی باشد و یکی از مسئولین این ظلم را انجام می دهند یا یکی از افراد جامعه ظلم می کند و در قالب اختلاس و یا شرکت های مضاربه ای مردم را فریب دهد.
گاهی تظلم خواهی و یاری مظلوم به این روش رسانه انحصار دارد تا به مطالبه عمومی و خواست تبدیل شود زیرا آنان از افشا شدن می ترسند و رفتن آبرویشان می ترسند.
در این موارد اگر آبروی شخص ریخته شود اشکالی ندارد تا ظلم از جامعه زدوده شود.
از سه آیه ای که ذکر شد، می فهمیم که یاری مظلوم وظیفه اجتماعی است که خداوند برای مسلمین قرار داده است که باید یاور مظلومین باشند و در این مسیر تلاش کنند تا حق را از ظالم بستانند.
وقتی این وظیفه شد، از کارکردهای رسانه همین است که بدین مهم بپردازد.
به همین جهت پیشنهاد دادیم که برنامه یا شبکه ای به نام صدای مردم باشد که این موارد تحقق ظلم را به گوش مسئولان برساند و از کارکردهای وظیفه ای است که از آیات الهی استفاده می شود و نمونه هایی را در اخبار شاهد بوده ایم که مردم نیز رضایت داشته اند.
رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم: کسی که به نفع مظلوم و به داد او برسد و از ظالم حق مظلوم را بستاند در بهشت با من مصاحبت دارد.
پیامبر گرامی اسلام فرمودند: اگر مردم ظالمی را ببینند و جلوی ظالم نایستند و یاری مظلوم نکنند و دست ظالم را باز نگه دارند، خیلی نزدیک است که خداوند عقاب خویش را بر این مردم نازل کند و آنان را در بر بگیرد.
خذلان اجتماعی در دنیا و عقاب اخروی در پیش روی چنین شخصی است و یاری نکردن برادر دینی که تحت ظلم واقع شده است، حرام است.
باید احساس کنیم که یاری مظلوم به ادله اربعه واجب است که دلیل عقل و اجماع را نیز بیان خواهیم کرد.
حضرت عیسی علیه السلام ظلم را به آتشی تشبیه می کند که اگر در یک خانه صورت گرفت به اتاق های دیگر و ساختمان های همجوار نیز سرایت می کند. اگر آتش نشانی جلوی سوختن یک خانه را نگیرد تا جایی که خانه ها به هم پیوسته اند همه چیز را می سوزاند.


مردم به هم پیوسته هستند و اگر جلوی ظلم به شخص واحدی گرفته نشود این ظلم به همه سرایت می کند و همه را در بر می گیرد.
وقتی ظالم شیرینی ظلم را در نفس خویش چشید و کسی با او مقابله نکرد سعی در توسعه ظلمش خواهد داشت.
اولین کسی که به خاندان اهل بیت علیهم السلام ظلم کرد پایه ظلم را قرار داد و این آتش را روشن کرد. اگر دست ظالم اول را کوتاه کرده بودند دیگر امام ظالم درست نمی شد که به تمامی جامعه ظلم کند.
پس از مجموعه روایات استفاده می شود که باید ظالم را رها نکرد و مظلوم را یاری کرد و اگر این کار توسط رسانه دینی صورت نگیرد شبکه های اجتماعی از آن سوء استفاده خواهند کرد. تظلم خواهی قطعاً تضعیف حکومت نیست بلکه تقویت حکومت است.
این وظیفه حاکم و رسانه را مشخص می کند که باید رسانه منادی شود و حاکم نیز وقتی فهمید که ظلم در مرکز حکومتش تحقق می یابد به داد مظلوم برسد و اگر نرسد مسلمان نیست.
دسته سوم از روایات که از آن وجوب فهیمده می شود روایات نهی از منکر است که از ظلم منکری بالاتر سراغ نداریم و باید تمام منکرات را به ظلم برگردانیم که برای نمونه به عدم اطاعت از پروردگار اشاره می کنیم که در واقع نوعی ظلم است.
ظلم از مستقلات عقلیه است یعنی همه بدی ها مانند دروغ، غیبت، شرک و غیره به ظلم بر می گردند.
رسانه باید ظلم ستیز باشد و سه دسته از روایات در بیان ادله نیز ما را در این امر خطیر یاری کرد که ان شاء الله به بحث عقل و اجماع می رسیم.


بررسی ادله وجب اعانه مظلوم توسط رسانه
بحث ما در وظیفه مهم رسانه دینی بود که تظلم خواهی و پیگیری مطالبات به حق مردم و رساندن صدای مظلوم به حاکمان اسلامی است.
در ادله این وجوب، عرض شد که می توان به ادله اربعه تمسک کرد.
در روایات طوایف مختلفی را بیان کردیم:
1- نصرت و اعانه مظلوم که چند بخش داشت(واجب و مستحب)
2- اهتمام به امور مسلمین
3- امربه معروف و نهی از منکر
برای دسته دوم روایات می توان این موارد را بیان کرد:
پیامبر گرامی اسلام فرمودند: لِصَاحِبِ‏ الْحَقِ‏ مَقَالٌ‏.
صاحب حق باید فریاد بکشد و حق خویش را مطالبه کند. حرف بزند و سکوت نکند. قدرت در این مورد شرط تکلیف است و باید مورد دقت واقع شود.
«من سکت عن الحق فهو شیطان أخرس»؛
این نیز یک دسته از روایات است که در جلسه قبل اشاره نشد.
پیگیری مطالبات به حق از وظایف است که بحث رسانه ای است و نباید سکوت کرد.
این روایت معنای وسیعی دارد و بخشی مربوط به بحث ماست و حتی طبق این روایت سکوت در مسائل سیاسی و بیان نکردن حق شامل آن می شود.
این دسته از روایات اگر به حد تواتر نرسد به حد استفاضه می رسد و یقیناً تواتر معنوی دارد.
در کتب فقهی ما به تکالیف اجتماعی توجه چندانی نشده است و بیشتر در کتب اخلاقی بیان شده است در صورتی که امر وجوبی است و باید در فقه نیز مورد بررسی قرار گیرد. حقوق اسلامی نیز برگرفته از فقه است و باید از مبانی فقهی ما اخذ شده باشد.
اگر رساله های عملیه می خواستند به احکام اجتماعی توجه کنند بسیار مفصل این مباحث صورت می گرفت اما به علت این که کاربرد زیادی نداشته مغفول واقع شده است.


امروزه در بحرین شاهدیم که حتی خمس نیز ممنوع شمرده می شود و از اتهامات عیسی قاسم پولشویی است.
اگر در دوره های گذشته از خمس توسط حکومت های مختلف جلوگیری می شد شاید امروزه این بحث را نیز نداشتیم و این جرات امام بود که در تبعید بحث ولایت فقیه را مطرح کردند.
اگر شبهه ایجاد شده که این بحث فقهی نیست پاسخ می دهیم که این اصل و متن بحث فقهی است.
احکامی که بر رسانه بار می شود دو بخش است:
1- وظیفه عوامل چیست و چه اموری واجب، مستحب و مکروه است؟
2- خروجی رسانه چه مواردی باید باشد و چه مواردی نباید باشد؟ باید چه مواردی را پیگیری کند؟
پس این بحث کاملاً فقهی است و بحث مبادی در سال گذشته مطرح شد و امسال وارد بحث فقهی شده ایم و به روش و سنت معمول به سراغ ادله اربعه می رویم.
ما بحث وجوب و حرمت را داریم و احکام تکلیفی را مطرح می کنیم. رسانه تئوری پردازی می کند که اثر برنامه ها در مخاطبین و جامعه به چه صورت است و از دید اجتماعی آن را بررسی می کند.
این بحث مانند کلمه و کلام است که در علوم مختلف از آن استفاده می شود.
ماهیت بحث و لوازم ذاتیه بحث کاملاً متفاوت است و خروجی بحث نیز به تبع متفاوت خواهد شد.
سوال: ما در کلیات مشکل نداریم اما وقتی به تطبیق در جزئیات می رسیم مشکل به وجود می آید؟
پاسخ: بله اگر مانند شب یلدا بر روی یک موضوع رسانه ای سخن گفتیم اهداف در مورد آن به صورت کاربردی مطرح می شود ولی از روش درس خارج فاصله می گیریم.
در هر بحثی مستثنیاتی هست که مانند غیبت برخی موارد وجوب نیز مطرح می شود.
یکی از مباحث جزئی، موارد اخبار است که می توان هر خبری را مطرح کرد یا خیر؟
این مباحث در سطح عموم مردم نیست و تخصصی است و افراد سابقه حضور در درس خارج را دارند.
برخی از موارد پا را فراتر می گذاریم و مجبوریم در مصادیق وارد شویم و اگر بخواهیم مثالهایی بیان کنیم که وجود خارجی ندارد ثمره علمی چندانی نخواهد داشت.


اجماع
اگر در کلمات فقها چه در قدیم و چه در عصر حاضر تتبع کنیم فتوایشان این است: دفاع از مظلوم در مقابل ظالم و رفع ظلم واجب است.
کاشف الغطاء در کتاب کشف الغطاء می فرماید: « و إعانة المظلوم علی الظالم فی رفع الظلم عنه فی ما یتعلق بالاعراض و النفوس واجب علی المکلفین»
اعانه مظلوم بر ظالم برای رفع ظلم از او چه این ظلم متعلق به عرض یا نفس او باشد بر همه مکلفین واجب است.
قله رفیعی مانند صاحب جواهر را کم داریم و مرحوم امام متاثر از فقه جواهری است زیرا نگاه ایشان در مسائل دید حکومتی و اجتماعی است و دلیل تاکید امام نیز همین مساله بوده است.
صاحب جواهر در جلد 21 از کتاب جواهر الکلام می فرماید:
«و نصرة المظلوم واجب مع التمکن»؛ یاری مظلوم در صورت داشتن قدرت واجب است.
مرحوم آمیرزا جواد تبریزی با استناد به روایات مذکور در باب یاری مظلوم، در کتاب اسس الحدود و التعزیرات صفحه 456 می فرماید: «دفاع از مظلوم و دفاع از دیگران واجب است اگر آبروی کسی مورد تعرض قرار گیرد و استغاثه وکمک بخواهد دفاع از وی واجب است.» ایشان به همین روایت من نادی یا للمسلمین استناد می کنند و در ادامه می فرماید: اگر به این ندا پاسخ نداد مسلمان نیست.
مرحوم امام نیز در بحث نهی از منکر مطرح فرموده اند که اگر کسی مظلوم واقع شده باشد و مسلمانان از او دفاع نکنند مسلمان نیستند.
به نظر مرحوم امام، دفاع از مظلوم قید اسلام را ندارد و شامل همه می شود.
ایشان با تمسک به روایات دیگر قیداسلام را در نظر نمی گیرند و معتقدند که دفاع از مظلومین عالم واجب است و یکی از موارد استشهاد ایشان به همان ماجرای زن یهودی است که توسط یکی از سربازان اسلام مورد تعرض قرار گرفته است و فرمایش معروف امیرمومنان علیه السلام در این رابطه که فرمود اگر مسلمانی بمیرد جا دارد.
اگر کلمات فقها را بررسی کنید اجماع محصل به دست می آید.
حداقل در رابطه با مسلمان این اجماع وجود دارد در حالی که مرحوم امام همه مظلومین را بیان می کند و بر همین اساس سیاست جمهوری اسلامی را تنظیم کرده است و قانون اساسی بر همین اساس فتوای امام در نظر گرفته شده است.
نگاه بلند امام در مسائل فقهی سبب شده است که اگر امروز می خواستند این بحث را مطرح کنند از این وسیع تر به مسائل نگاه می کردند.
برای همین مساله بسیاری از مسائل فقهی استثنا شده است مانند غیبت ظالم که واجب است و یا در مساله تقاص می توان اگر مال شخصی غصب شده است می تواند از مال او بردارد و این در صورتی است که از مجاری قانونی حق شخص را نپردازد.
دفاع از مظلوم به قدری ضروری و واجب است که گاهی ائمه علیهم السلام اجازه داده اند که شخصی وارد دستگاه جور شود تا فقط بتواند حق مظلومین را بستاند و الان نیز فقها می فرمایند در دوره حکومت طاغوت اگر کسی بتواند با ورود به دستگاه طاغوتی جلوی ظلم به مظلومین را بگیرد با استناد به ماجرای علی بن یقطین اشکالی ندارد که ورود داشته باشد در صورتی که اصل مساله حرام است.
عنوان اعوان ظلمه در فقه از مسائل حرام و از گناهان کبیره است ولی مستثنیاتی دارد که بدان اشاره کردیم.
اگر شخصی نتواند دفاع از مظلوم داشته باشد نباید در دستگاه طاغوت ورود پیدا کند.
گاهی واجب می شود که برای نجات مظلوم از دست ظالم دروغ بگوییم مثلاً برای جلوگیری از دستگیری شیعیان در حکومت های طاغوت می بایست دروغ گفته شود تا مخفی گاه او لو نرود.


برخی افراد با راستگویی اعانه بر ظلم داشته اند.
علامه در کتاب قواعد می فرماید:
«و قد یجب الکذب إذا تضمنت تخلیص مومن او مال مظلوم او دفع ظالم عن انسان او عن ماله او عن عرضه»
گاهی دروغ واجب می شود در صورتی که این شرائط را داشته باشد.
محبوبیت اعم ازوجوب و استحباب است ولی با قرائن می فهمیم که محبوبیت وجوبی است و آن قدر بر دفاع از مظلوم تاکید شده است که نمی توانیم بگوییم وجوب ندارد.
دفاع از مظلوم اهم است که در تزاحم با حرام جانب وجوب را مقدم دانسته اند.
مشرب شارع در اینجا به دست می آید که اهتمام زیادی در وجوب قائل شده است که تقدم بر حرمت کذبی دارد که از گناهان کبیره است و کلید همه پستی ها و فواحش دروغ است.
پس در این مساله اجماع داریم و باید با دقت این مسائل را توجه کرد.
در این مساله استثائات و ملاک هایی وجود دارد که باید بررسی شود./926/903/ص
تقریر: محسن جوادی صدر

 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲