vasael.ir

به گزارش خبرنگار سرویس جامعه و تمدن اسلامی پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت‌الاسلام والمسلمین سید صمصام الدین قوامی، استاد درس خارج حوزه علمیه قم و امام جمعه پردیسان، سه شنبه 95/9/30 در جلسه چهل و یک درس خارج فقه الاداره و فقه التنظیم(فقه سازمان وسازماندهی) به بررسی و بحث پیرامون سازمان جمعه و جماعت و پردازش نظریه و نظام سازماندهی در اسلام پرداخت که متن آن تقدیم می‎شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

سازمان جمعه و جماعت

بخش سوم ـ پردازش نظریه و نظام سازماندهی در اسلام

الف ـ مبانی بینشی  طرح (نظریه اتحاد امامت و عمارت) (14 مبنا)      
ب ـ مبانی ارزشی طرح

1- نطام شایستگی امامت
2- ‏نظام جامع فضائل و صفات امام
3-در جمع بندی مبانی ارزشی و بینشی که درس جلسه بیست و سوم بود به این جا رسیدیم که:

در فتوای امام راحل از محله یاد شده است که تشکیل دهنده کلان شهر است؛ یعنی کلان شهر یا بلاد کبیره از محله ها تشکیل شده  است و مرجع تشخیص محله و شهر یا کلان شهر که عرف است.

بر این اساس عرف و محله به عنوان دو موضوع کلیدی مفهوم شناسی شد؛ تا بتوانیم نهایتا به تعریف عرفی محله مسجد محور دست پیدا کنیم؛ تعریف عرف را از دید لغویین و فقها و حقوقدانان شناختیم به عرف عام و خاص آشنا گشتیم و با مشخصه ها و ارکان و عناصر تشکیل دهنده محله از دید عرف خاص نیز آشنا شدیم و معلوم شد که از جمله عناصر و ارکان تشکیل دهنده محله:

1-«نهاد تصمیم ساز و ناظر بر قوانین محلی»

2- «تشکل ها، اجتماعات محلی و پیشروان محلی» می باشد و نهایتا  نتیجه گرفتیم که مسجد محور بی بدیل محله به عنوان نهاد تصمیم ساز و پیشران محلی است.

مراد مسجدی است که تأثیرات مسجد النبی و مسجد کوفه  را در حد یک محله داشته باشد و بدیهی است که مسجد محله ساز به هر نماز خانه ای اطلاق نشود؛ بلکه بحث در مورد مسجدی است که دارای حد شرعی است و برای محله نیز حد شرعی ایجاد می کند؛ در این دو حد بحث شد و معلوم شد که قابل اندازه گیری است و چند ملاک برای این حدود ارائه شد :

1- حد شرعی مسجد بر اساس چهل منزل در هر طرف  است که به کمک عرف به آسانی و دقت قابلیت محاسبه دارد .

2- حد شرعی هر نمازگزار در نماز جماعت که با گام انسانی و یا گوسفند خوابیده در اخبار و فتاوی تعیین شده که  اطراف او را شامل  می شود نمازگزار حد و حریم دارد و این مایه اتصال و انفصال او می شود که آیا عضو این جامعه نمازجماعت هست یا نیست؟

اگر هست، فراداست یا متصل؟ گویا حریم نمازگزار را شارع حکیم به گونه ای تعبیه و تنظیم نموده است که  او راحت تحرک داشته باشد و رکوع وسجود و قیام نماز را به آسانی انجام دهد.

3-اگر  اندازه گام انسانی یا گوسفنده خوابیده به متر اندازه گیری  شود و نفوس ساکن در چهل واحد منزل را از اطراف مسجد  1000 نفر فرض کنیم.

یعنی  هر منزل به طور میانگین 5 نفر را در خود جای داده باشد چهل منزل 200 نفر را شامل می شود که با ضریب چهار طرف 800 نفر  در اطراف مسجد و جوار مسجد حساب می شوند.

و اگر این عدد را به نماد هزار بدل نماییم، متوجه می شویم که هزار نفر  یک مسجد را احاطه می کنند و می توان این را یک حد شرعی قلمداد نمود، ( این ها چارچوب است ودقیق نیست و صرفا جهت راهنمایی است اما قابل سنجش است).

4- در یک محاسبه  عرفی و عادی هزار نفر  لزوما  و هر  وعده در نماز جماعت شرکت نمی کنند؛ لذا میتوان در یک میانگین تعداد نماز گزاران را یک سوم این هزارنفر معین نمود که  مثلا 350 نفرباشد (با کسر کودکان، بیماران، کهنسالان، مسافران و صاحبان اشتغال و اضطرار  و.....) که عذر موجهی دارند، برای عدم حضور در مسجد و درصدی هم همیشه توفیق حضور را ندارند و این طبیعی است و بی اعتنایی به مسجد تلقی نمی شود و ناقض قاعده ( لا صلوه لجار المسجد  الا فی المسجد ) نیستند.

به هر حال موانع گوناگونی برای عدم حضور در جماعت وجود دارد شارع نیز این موانع را صحه می گذارد و عرف نیز می پذیرد و نهایتا عده ای هم ممکن است از سر عصیان، نسیان و یا غفلت حضور نیابند که با تفاصیل گفته شده  دوسوم  از هزار نفرحداقل در نماز نیستند.

بنابراین باید 300 الی 350 نفر نمازگزار دائمی را در مسجد فرض نمود که با احتساب حریم شرعی هر نمازگزار که با گام انسانی در سه طرف او تعیین می شود، نیم دائره ای در سه طرف (غیر از پشت سر ) به شعاع مثلا 40 الی 50 سانت را لحاظ کرد(همانطور که خانه، مغازه و... حریم دارد، انسان هم حریم دارد و شاید هتک حرمت او را شامل شود) و این اندازه را در 300 مثلا ضرب نمود و مساحت یک مسجد واقع در یک محله هزار نفری را محاسبه نمود.

(البته همه این ها تخمینی یا تمثیلی است و در چهار چوب اندازه های ارائه شده توسط شارع مقدس و با کمک عرف که مرجع دقیقی است، مطرح شده است) مهم این است که  حدشرعی مسجد نماز گزار(محل سجده) و مسجد محله در یک کارشناسی جمعی و فنی  قابل محاسبه است که باید در شهرسازی  و شهر داری  مورد ملاحظه دقیق قرار گیرد.

بنابراین «مسجد محله ساز» دارای حد شرعی  قابل سنجش است که  برای  تأمین نماز جماعت هزار نفر با دسترسی آسان بنا می گردد؛ اعم از این که در  آپارتمان  یا ویلا باشند و این مسجد مساحت شرعی معین و محددی دارد؛ لذا اگر سرانه مسجد را هزار نفر حساب کنیم حرف درستی است که این عدد محله را پوشش می دهد.

حال باید به ویژگیهای دقیق تری از ابعاد مسجد محله ساز به طور کلی اشاره شود:

مسجد محله ساز دارای چگونه معماری است و چه نهادها و تأسیساتی در ساختمان آن ضروری است؟ جواب این سوال را در چهار چوب اتحاد امامت و امارت می دهیم که  اساس بحث ما را تشکیل می دهد.

بر این اساس که امارت محله در اختیار مسجد است، بسیاری از واحدهای تحمیل شده به مسجد غیر ضروری تلقی می شوند مانند بسیج، کانون فرهنگی، موقوفات تجاری، هلال احمر، مهد کودک، مرکز نیکوکاری، پیش دبستانی، مهد قرآن، صندوق قرض الحسنه و..... خیلی از نهادها به تدریج به مسجد اضافه شده اند و ساحت مسجد اصالتا پذیرای آنها نیست.

این الحاقات غیر متناسب با ساختمان مسجد ناشی از عدم فهم  کارکردهای مسجد است به گونه ای که مسجد طراز اسلام را مسجدی دارای خدمات اجتماعی دانسته اند و فکر کرده اند که تمامی این خدمات باید در ساختمان مسجد وصله پینه شوند و چهره آن را غیر متعادل و غیر معنوی نمایند؛ در حالی که مسجد اصیل تاب این زوائد را ندارد.

مسجد طراز مطابق با طرح اتحاد امامت و امارت همه نهادها را در اختیار مسجد و امامت آن  قرار  می دهد که هر یک از نهادهای فوق الذکر را نیز شامل می شود و هر کدام از آنها ذیل یکی از قوای ثلاث مندرج هستند؛ مثلا مهد کودک یا مهد قرآن و پیش دبستانی و امثال آن در مجموعه آموزش وپرورش می گنجد  که خود زیر مجموعه قوه مجریه محله است که زیر نظر امام مسجد است.

با این حساب دیگر نیازی نیست که در مسجد تعبیه شوند،(بله در صورتی که اتحاد امامت و امارت نباشد و مسجد با همان روش سنتی اداره شود؛ برای هزینه های مسجد لازم است درآمدزایی شود) در سازمان رسمی خود و در ساختمان  ممهد خود واقع هستند و هر جا هستند در اختیار مسجدند.

و همین طور است سایر نهادها  اگر مثل واحدهای تجاری یا قرص الحسنه یا سفره خانه را لحاظ کنیم، اینها نهادهایی اقتصادی یا امدادی و تجاری هستند که تماما در قوه مجریه می گنجند که در اختیار مسجد است  و...

بنابراین با حذف این پیرایه های زائد از ساحت مسجد شاهد مسجدی عتیق و آزاد خواهیم بود که قداست و اصالت و معنویت دارد و با همین حالت رهبری تمامی نهادهای محله را به عهده می گیرد.

بر این اساس این بهانه یا توهم که مسجد درآمد می خواهد، زدوده می شود؛ چرا که تمامی بودجه محله با نظارت امامت جذب می شود که از ردیف های آن اداره هزینه های ضروری مسجد است که در نوبت بعد به این نوع هزینه ها می پردازیم./907/825/م