به گزارش سرویس جامعه پایگاه اطلاع رسانی وسائل، کتابی توسط حسین احمد الخشن ترجمه موسی دانش با عنوان «سلامتی و بهداشت از دیدگاه فقه، نگاهی به مسأله دخانیت» که چاپ اول آن در 1392 توسط مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی به چاپ رسید، مرکز نشر این کتاب مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش های اسلامی می باشد.
کتاب «سلامتی و بهداشت از دیدگاه فقه، نگاهی به مسأله دخانیت» که چاپ اول آن در 1392 توسط مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی به چاپ رسید، این کتاب 313 صفحه و از 133 منبع مرتبط بهره برده است.
کتاب حاضر در سه فصل سامان یافته است؛ در این کتاب پیش از کاوش فقهی پیرامون حرمت دخانیات با تکیه به دیدگاه‌های کارشناسان به کاوش گسترده درباره زیان‌های بهداشتی و اقتصادی آن پرداخته شده و پیش از آن هم نگاهی به تاریخ دخانیات و ابزارها و شیوه‌های مصرف آن شده است.
نویسنده در فصل اول ابتدا تعریفی از توتون و نام‌های توتون و گونه‌های آن و تیره گیاهی و ساختار شیمیایی توتون را ارائه داده و سپس تاریخ پیدایش توتون و آمدن آن به کشورهای اسلامی را بیان نموده است.
از چند منبع به دست می‌آید که واژه تنباک مرادف تِبغ (تتن) است، لیک منابع دیگری تأکید می‌کنند که تنباک نوعی ویژه از گیاهان توتون است که طعم ویژه‌ای دارد و غالباً برگ آن را قلیان می کشند.
دانشمندان شصت گونه توتون را شناسایی کردند که با یکدیگر تفاوتی آشکار دارند، راشدی در تحفه الاخوان می‌گوید: برخی توتون را طبق می‌نامند که از نام عربی «طبّاق» گرفته شده است؛ توتون گیاهی از تیره بادنجانی، سمّی، تلخ مزه، تخدیرکننده و تحریک کننده است.
مهمترین عناصر دود توتون: قطران، نیکوتین، و گاز منواکسیدکربن. تاریخ پیدایش توتون که منبع گیاه توتون یا درخت آن قاره آمریکاست و پیدایش توتون در کشورهای اسلامی در حدود سال هزارم هجری یعنی در پایان سده شانزدهم میلادی بوده و این تاریخی است که این ماده در کشورهای اروپایی انتشار یافت.
علامه محمد باقر مجلسی گام در جای گام پدرش علامه محمد تقی مجلسی نهاده است؛ زیرا وی نیز از کسانی بوده که در حلال بودن توتون مبلغه کرده، تا آنجا «در روزه مستحبی از آن بهره می گرفته و مصرف آن را بر اثر پرهیز از سخن مردم در روزه واجب ترک می‌کرده است»؛ ولی شیخ حرّ عاملی ـ برخلاف دو مجلسی ـ از تحریم کنندگان مصرف توتون بود.
میرزا محمد تقی نوری از شاگردان حاج کلباسی و سید علی صاحب ریاض، بر این باور بود که مصرف دخانیات موجب باطل شدن روزه نمی‌شود و در ماه رمضان بالای منبر قلیان می‌کشید و از توده مردم نمی‌هراسید، همان‌گونه که وضعیت مجلسی اول چنین بود؛ همچنین شیخ جعفر کاشف الغطاء نجفی و صاحب‌المدارک و گروهی دیگر از علما به مفطر نبودن دود فتوا داده‌اند.
دخانیات و رسوم سوگواری: از رسومی که در برخی از کشورهای اسلامی رواج یافته، دادن سیگار در مناسبت‌های همگانی دینی و اجتماعی است، نظیر مجالس سوگواری این رسم به رغم اینکه زشت است و هیچگونه همخوانی با قداست مکانی همانند مسجد ندارد و بسیاری از شرکت کنندگان را آزار میدهد، لیک همچنان استوار و پابرجاست و از مکمل‌های مجلس به شمار می‌رود و چه بسا ترک آن موجب انتقاد می‌شود.
نویسنده در فصل دوم به مباحثی همانند توتون و وضع قوانین زیان های مالی توتون و زیان‌های بهداشتی توتون می‌پردازد.
توتون و وضع قوانین: گروهی از دولت به مصرف دخانیات را نپذیرفته و برای آن مجازات تعیین کرده‌اند، گروهی آن را مورد تشویق و تأیید قرارداده و گروهی درباره آن سکوت اختیار کرده‌اند.
در ژاپن در سال 1616م قانون صادر شد که به زندانی شدن و مصادره دارایی‌های اهل دود و بازرگانان توتون حکم می کرد.در ایران شاه عباس صفوی مجازات های سختی در حق مصرف کنندگان مقرر کرد، تا آنجا که سوداگرن توتون را سوزانید.
بسیاری از کشورها آگهی‌های تبلیغاتی و گونه های آن را محدود کردها به کلی ممنوع و قوانین سخت گیرانه‌ای وضع کردند که فروش آن را برای افراد کمتر از سن قانونی ممنوع اعلام می کند و همچنین هر روز قوانین و مقرراتی وضع می شود که مصرف دخانیات را در اماکن خاص نظیر فرودگاه‌ها، داخل هواپیماها، نهادهای رسمی دولتی، مدارس و دانشگاه ها، و بوستان های همگانی ممنوع می‌سازد.
اما در کشورهای اسلامی در این زمینه از بسیاری از کشورهای غربی پس افتاده اند و چتانچه پاره‌ای قوانین کم اثر در این باره صادر می‌کنند، این قوانین هرگز اجرایی نمی شود، نروژ نخستین کشوری بود که قانونی را وضع کرد که سیگار کشیدن کودکان و فروش توتون را برای افراد زیر شانزده سال ممنوع می‌کرد و این قانون در سال 1899 م به تصویب رسید.
ژاپن در سال 1900م قانونی را صادر کرد که همانند قانون نروژ بود و اسکاتلند در سال 1908 م و بریتانیا در سال 1933م از آن پیروی کردند و سال 1995 م سال جهانی مبارزه با دخانیات اعلام گردید، سی و یکم ماه می را سازمان بهداشت جهانی روز جهانی بدون دخانیات در نظر گرفته است.
توتون و زیان های اقتصادی آن از نگاه اقتصاد دانان: آخرین آمارها در مصر نشان میدهد که این کشور شش میلیون سیگاری دارد که یک میلیون از آنان کودک هستند و این آمار را وزیر بهداشت مصر در 23 ژوئیه سال 1999م اعلام کرد، مورد توجه قرار دادن سودهای کلانی که شرکت های توتون و رواج دهندگان آن به دست می آورند ایالات متحده آمریکا که بسیاری از شرکت‌های توتون را در انحصاردارد، ارزش صادرات سالانه‌اش از سیگار به پنج میلیارد دلار می‌رسد.
افزون بر آن، 4/1 میلیارد دلار ارزش توتون خام است که به طور خام به اتحادیه اروپا و ژاپن صادر می شود.سالانه شش هزار میلیارد نخ سیگار در جهان مصرف می‌شود؛ اتحادیه اروپا پس از جنوب شرق آسیا در زمینه واردات سیگارهای آمریکایی در رتبه دوم قرار دارد.
شرکت‌های توتون به منظور جذب بیشتر مردم و به دام انداختن آنان بر آگهی‌های تبلیغاتی تأکید می‌کنند و بیشتر افرادی که در دام آنهامی افتند، نوجوانان هستند و این شرکت ها با این هدف با توجه به افزایش مالیات دولتی بر این آگهی‌ها، صدها میلیون دلار می‌پردازند.
توتون و زیان های بهداشتی: مصرف توتون بر دستگاه تنفس اثر منفی می‌گذارد همانند: زکام و سرفه های شدید، آسیب دیدن تارهای صوتی، سرطان حنجره، سرطان نای های هوایی و ریه و..
همچنین مصرف توتون بر دستگاه گوارش اثر منفی می گذارد؛ زیرا سیگار کشیدن بزاق دهان را فاسد می کند، دل به هم خوردگی می آورد، حس چشایی را تباه می‌سازد، هضم غذا را دشوار می‌سازد، فرآیند سوخت و ساز موارد غذایی را افزایش میدهد و لاغری و کم شدن نیروها را در پی دارد.
مصرف سیگار بر دستگاه عصبی نیز اثر مخرب دارد همانند سردرد، سرگیجه، کم شدن حافظه، ناراحتی عصبی و بی خوابی شدید، زود به خشم آمدن، کاسته شدن حس بویایی و حس چشایی و... مصرف دخانیات بر دستگاه گردش خون اثر دارد همانند: 1ـ افزایش چسبندگی لایه‌های خون که پیدایش لخته‌های خون را به دنبال دارد 2 ـ افزایش اسیدهای چرب در خون و ازدیاد گلبول‌های خون را در پی دارد که باعث گرفتگی رگ‌ها می شوند. 3 ـ افزایش ضربان قلب و فعالیت آن و... همچنین بر دستگاه مجاری اداری تأثیر منفی دارد همانند: ورم‌های مثانه و در متیجه سرطان مثانه می‌شود.
مصرف سیگار غریزه جنسی را در هم در خانم‌ها و هم در آقایان کاهش میدهد و موجب نامنظم شدن عادت ماهیانه در خانم‌ها می‌شود و زنان سیگاری زودتر از زنان همسال خود به سن یائسگی می‌رسند و فرصت بارداری زن سیگاری به مراتب از فرصت بارداری زن غیر سیگاری کمتر است و احتمال سقط جنین در زنان سیگاری بیشتر است.
بر اثر پژوهشی که انجمن سرطان در آمریکا انجام داد، ثابت شد که به کار گرفتن فیلترها و توتون سبک در ساختن سیگار با هدف جلوگیری از سرطانهای ریوی، در واقع به افزایش ابتلا به یکی از انواع این سرطان ها به نام «دینوکارسیوم» منجر می‌شود.
سیگار کشیدن نوعی خودکشی است؛ زیرا سازمان بهداشت جهانی تأکید کرده است: سیگار و دیگر تولیدات توتون موجب مرگ یک نفر در ده ثانیه در جهان می‌شود؛ این سازمان می افزاید: مصرف دخانیات در طی یک نسل بیشتر از هر بیماری دیگری موجب مرگ و میر خواهد شد.
از جمله چیزهایی که به افزایش اثر سیگارکشیدن و دو جندان شدن بیماری‌ها کمک می‌کند عبارت است از: 1ـ سیگارکشیدن در سن نوجوانی 2ـ افزایش مصرف دخانیات 3ـ روش مصرف دخانیات. تحقیقات آزمایشگاهی ثابت کرده است که نسبت نیکوتین در آب دهان و ادرار افراد سیگاری، عیناً در شخصی وجود دارد که دود سیگار را به شکل غیر مستقیم استنشاق می‌کند، زیرا وی با فرد سیگاری در یک مکان به سر می‌برد.
همچنین نیکوتین به ضعیف شدن گردش خون می‌انجامد، امری که به طور طبیعی به کاهش شدید اکسیژن منجر می شود و اکسیژن ماده حیاتی رشد جنین است، همچنین نیکوتین در سینه جنین و در دستگاه عصبی او نفوذ می‌کند و بر وضعیت سلامتی او اثر می‌گذارد.
پژوهش‌های تخصصی علمی تأکید می‌کنند: یک ساعت درنگ کردن در فضایی که بوی دود توتون میدهد، با دود پانزده نخ سیگار برابر است؛ نویسنده در فصل سوم به مباحثی همانند مصرف دخانیات در معیار فقهی، آثار و دیگاه‌ها و بحث‌های استدلالی می‌پردازد.
آثار و دیدگاه‌ها: شمار آثار شیعه پیرامون مصرف دخانیات به 37 رساله رساله بر سه دسته تقسیم می‌شود: نخست: رساله‌هایی که رویکرد آنها بر اثبات حرمت یا هشدار نسبت به خطرهای بهدشتی مصرف دخانیات است مانند کشاف دخان مبین که نوشته میرزا محمد می‌باشد یا حکم التدخین نوشته شیخ محمد باقر حکمت نیا و....
دوم: رساله‌هایی که رویکرد آنها تبیین حلیت و سخن گفتن از منافع توتون است مانند الخطاب الفاصل نوشته سید علی محمد کهنوی یا تحلیل التتن نوشته شیخ علی دهستانی بحرانی و.... سوم: رساله‌هایی که نویسندگان آنها در مسئله توتون جریان احکام پنج گانه تکلیفیه (یعنی واجب و حرام و مستحب و مکروه و مباح) را برگزیده‌اند یا تنها منفعت‌ها و زیان‌های آن را آورده‌اند.
و نویسنده نتوانسته به دیدگاه‌های درباره مسئله پی ببرد مانند رساله شرب التتن نوشته میرزا فیاض برادر محقق سبزواری و.... محققیان اهل سنت نیز در موضوع استعمال دخانیات ده‌ها رساله تألیف کرده‌اند همانند: مفتاح الفلاح نوشته حسین اسکندری یا رساله فی التحریم التدخین نوشته ناصر بن علی عرینی حنبلی و... .
دیدگاه علما پیرامون مصرف دخانیات: فقیهان در مسأله دخانیات دیدگاه‌های گوناگونی دارند، برخی آن را حلال می‌دانند و برخی حرام، برخی در این مسأله اظهار نظر نکرده‌اند، برخی حکم آن را بر حسب اختلاف شرایط و اوضاع به احکام پنج گانه تکلیفیه تقسیم کرده‌اند، برخی از علما حرمت آن را مشروط به تحقق زیان دانسته‌اند و برخی از آنان دخانیات را از مواد مست کننده دانسته‌اند و به تحریم آن فتوا داده‌اند.
تحریم کنندگان همانند، مولی خلیل بن غازی قزوینی، شیخ عبد الکریم شیرازی و... قائلان به احتیاط همانند: شیخ محمد بن حسن حر عاملی و سید کاظم حایری.
کسانی که قائل به احکام پنج گانه‌اند همانند: میرزا عبد الله افندی، فاضل مولی محمد علی صاحب کتاب فتاح المجامع بمفاتیح الشرایع و... قائلان به حلیت توتون همانند: سید نعمت الله جزایری، علامه محمد تقی بن مقصود(مجلسی اول) و.... .
در بزرگان اهل سنت قائلان به حلیت یا کراهت همانند دکتر وهیه زحیلی، شیخ حسن شطی حنبلی و... قائلان به حرمت همانند: شیخ محمد خواجه حنفی، سید سعد بلخی و.... .
طایفه دروزیه که در سوریه و فلسطین و لبنان پراکنده‌اند، استعمال دخایات را بر پیروان خویش تحریم کرده‌اند و نقل شده که اباضیه مصرف توتون را تحریم کرده‌اند؛ زیرا آن را از پلیدی می‌دانند.
نویسنده در قسمت بعد وارد مبحث بحث استدلالی می‌شود؛ این مبحث با روش فقهی به مسأله مبحث دخانیات می پردازد و با استدلال مفصل بر پایه روش معروف نزد فقیهان مسلمان آن را بر می‌رسد؛ بنابراین مراحل بحث به ترتیب زیر خواهد بود: نخست: بررسی دلایل حرمت، دوم: بررسی دلایل اباحه، سوم: مقایسه میان دلایل حرمت و دلایل اباحه.
مکتب اخباری بر این باور است که اصل عملی در مقام ـ و دیگر شبهات تحریمی ـ احتیاط است و احتیاط ترک دخانیات را ایجاب می‌کند، حتی اگر سایر دلایل حرمت کامل نباشد و مکتب اصولی معتقد است که اصل عملی در مقام ـ و نظایر آن ـ برائت است و با تکیه بر همین اصل، نام آوران اصولیان به مباح بودن مصرف توتون فتوا داده‌اند؛ زیرا از نگاه آنان دلیلی بر حرمت وجود ندارد.
دلایل حرمت
1ـ مصرف دخانیات به تندرستی زیان میرساند و هرآنچه زیان آن ثابت شود حرام است؛ در حالی که قائلان به حلیت معتقدند که چنانچه که زیانی داشته باشد، زیانی اندک و غیر قابل توجه است.
همانند شیخ یوسف قرضاوی و شیخ جعفر کاشف الغطاء نویسنده در ادامه بحث اشاره‌ای به سخنان فقیهان در مسأله زیان رساندن به خویشتن می‌پردازد همانند سخنان شیخ طوسی، ابن حمزه، شیخ انصاری و دلایل حرمت زیان رساندن به خود را براساس چهار دلیل (کتاب، استدلال به سنت، استدلال به اجماع و دلیل عقلی) توضیح میدهد.
به طور کلی دلایل ذکر شده در این کتاب برای اثبات حرمت زیان رساندن به نفس، در صورتی که در عرف زیان جدی نباشد، صلاحیت دارد، اگر چه برخی از این دلایل مورد اشکال است، لیک درست بودن برخی از آنها که سایر دلایل آنها را تأیید می‌کندد؛ بسنده است.
سپس نویسنده اشکال و انتقادهایی را بر دلایل زیان رساندن به نفس وارد کرده است و پاسخ‌هایی را نیز برای این اشکالات مطرح کرده است که به طور کامل در کتاب آمده است.
2ـ مصرف دخانیات اسراف و تبذیر است و اسراف و تبذیر حرام است؛ سپس نویسنده برای بررسی این دلیل بحث را در سه مقام دسته بندی کرده است: نخست: در معنای تبذیر و اسراف و تفاوت میان آن دو، دوم: در اثبات حرمت اسراف و تبذیر، سوم: اثبات اینکه مصرف دخانیات مصداق اسراف و تبذیر است.
سپس نویسنده به بررسی هر سه مورد پرداخته است، نویسنده برای اثبات حرمت اسراف و تبذیر به آیاتی از سوره‌های قرآن و روایات اشاره کرده است؛ گروهی از علما برای اثبات حرمت مصرف دخانیات چنین استدلال کرده‌اند که این کار نابود کردن مال است؛ اما آنان از اسراف تبذیر سخن نگفته‌اند.
3ـ دخانیات از چیزهای ناپاک است: صغرای این دلیل این است که دود از چیز های ناپاک است و کبرای آن این که ناپاک ها حرام هستند، سپس نویسنده با کاوش در آیات قرآن و نظر فقیهان این دلیل را توضیح می دهد و به سؤالاتی مانند اینکه آیا دخانیات از چیزهای ناپاک است؟ ناپاک‌ها کدام است؟ پاسخ داده است.
4ـ مصرف دخانیات از امور جدید است: پس مصرف دخانیات بدعت است؛ پیامبر فرموده: «هرنوآوری گمراهی است» و از امیرالمؤنین روایت شده: «بدعتی پدید نیامد، جز اینکه سنتی به وسیله آن ترک شد؛ از بدعت پروا کنید و آشکار را بدارید که قطعی‌ترین کارها بهترین آنها و تازه‌ترین این کارها بدترین آنهاست.»
سپس نویسنده بدعت را در لغت و در اصطلاح توضیح داده است و آنگاه تفاوت میان بدعت و تشریع را بیان کرده است و در ادامه نویسنده به این سؤال پاسخ داده که آیا مصرف توتون از مصادیق بدعت حرام است؟
براساس تفسیر درست واژه بدعت یعنی کم و زیاد کردن دین بی آنکه دلیلی وجود داشته باشد، مصرف دخانیات بدعت نیست؛ زیرا هیچ کسی دخانیات را به عنوان اینکه جزء دین است، مصرف نمی‌کند.
5ـ مصرف دخانیات همانندی با کافران است و همانندی با کافران حرام می‌باشد: این دلیل نیاز به کبرا و صغرا دارد؛ از نگاه کبرا، آیا دلیلی بر حرمت همانندی با کفار وجود دارد؟ و از نگاه صغرا، آیا مصرف دخانیات و امثال آن همانندی به کفار است؟
سپس نویسنده برای پاسخ به این سؤالات به بررسی دلایل حرمت همانندی پرداخته و روایاتی در این زمینه مطرح کرده است؛ مثلاً صدوق در الفقیه روایت کرده است؛ رسول خدا فرمود: «سبیل را بزنید و ریش را بگذارید و با یهود همانند نشوید» و یا در روایت طلحه بن زید آمده است: «علی مسجدی را کوفه دید که دارای کنگره بود و لذا حضرت فرمود: «گویی این مسجد کلیساست» و فرمود: «مساجد یکدست ساخته می شوند نه کنگره دار».
سپس نویسنده به بررسی هریک از روایات مطرح شده پرداخته است و نویسنده به این شبه که «اگر کسی کار مباح را با قصد همانندی به کننده حرام انجام دهد»، پاسخ داده است.
6 ـ مصرف توتون کار بیهوده است و روی برتافتن از کاری بیهوده به نصّ قرآن واجب است: این دلیل نیز از یک کبرا و صغرا تشکیل شده است؛ کبرا: روی برتافتن از کار بیهوده واجب است؛ صغرا: مصرف توتون از کارهای بیهوده است، لیک این دلیل به هر دو مقدمه اش کامل نیست؛ سپس نویسنده در ادامه به نقد کبرا و صغرا پرداخته است.
7ـ مصرف توتون از نگاه مسلمانان زشت است: در پاسخ به این دلیل گفته شده که اینکه مسلمانان چیزی ار زشت شمارند و نکوهش کنند، یا با تکیه بر اصول عقلانی است یا بر پایه قواعد دینی.
سپس نویسنده هر یک از موارد نکوهش بر اساس اصول عقلانی و یا بر پایه قواعد دینی را توضیح داده است. دلیل بر حجیت سیره دین داران چند حدیث نبوی است، برای نمونه پیامبر فرموده: «امت من بر کار نادرست (گمراهی) هم داستان نمی شوند»؛ در ادامه نویسنده هریک از حادیث را نقد کرده است.
8 ـ مصرف دخانیات مست کننده است، لذا حرام است: ایرادی که بر این استدلال وارد است، آن است که چیره شدن بر عقل موجب نمی‌شود که ویژگی مست کردن تحقق یابد، بلکه این چیره شده اعمّ مست کردن است و عام بر خاص دلالت نمی‌کند.
برخی از عالمان در این‌باره زیاده روی کرده و به دلیل مست‌کنندگی توتون، تنها به تحریم آن بسنده نکرده‌اند؛ بلکه به نجاست آن قائل شده اند و حکم کرده‌اند که اگر کسی آ ن را مصرف کند، همچون فرد شراب خوار بر وی حد جاری می‌شود؛ نویسنده برای ردّ این دلیل سخن شیخ جعفر کاشف الغطاء را آورده است و نظر علما را بر نجاست توتون رد کرده است.
9ـ آنجه برخی از پارسیان در خواب دیده‌اند: علامه طهرانی می‌گوید: «برخی از علما رساله‌ای دارند در تحریم توتون که بیشترین استدلال‌های آنان در این‌باره به خواب‌های نیکان است» لیک از سوی دیگر میان علما این دیدگاه مشهور است: «خواب‌ها نمی‌توانند دلیل اثبات احکام باشند و علما در این‌باره هم داستان هستند».
سپس نویسنده به بررسی روایاتی پرداخته که در درست بودن یا نبودن و امکان عمل کردن و یا نکردن به خواب‌ها است؛ برای نمونه رسول خدا(ص) فرموده: «هرکه مرا در خواب بیند، حقیقتاً مرا دیده است، زیرا شیطان نمی‌تواند به صورت من نمایان شود» در اداه نویسنده چند اشکال بر دلالت روایت گرفته است.
دلایل حرمت مصرف توتون کامل است و دست کم برحرمت ضرر زدن به جان دلالت دارد.
دلایل حلال بودن مصرف توتون: 1ـ نصّ خاص در این مسئله 2ـ نصوص عام.
نصّ خاص در اینجا روایت موثقه عمرو بن سعید از امام رضا(ع) است که گفت:«از آن حضرت درباره روزه داری پرسیدم که دود عود و امثال آن را می کشد و دو در گلوی او فرو می رود؟
حضرت فرمود: جایز است و اشکالی ندارد؛ نیز روای می گوید: از او درباره روزه داری پرسیدم که غبار در گلویش فرو می رود؟ فرمود اشکالی ندارد»، در ادامه نویسنده چند اشکال به این استدلال وارد کرده است؛ از جمله اینکه این حدیث به این نکته توجه دارد که دود هیچ تأثیری بر روزه ندارد و در صدد بیان حکم تکلیفی برای مصرف دخانیات نیست.
دلیل عام برای اثبت حلیت مصرف دخانیات این سخن خداوند است که فرموده: «اوست آن کسی که آنچه در زمین است، همه را برای شما آفرید» پس بهره‌گیری از تمامی آنچه خداوند آفریده، حلال است، جز آنچه با دلیل از این محدوده بیرون گردد.
چنانچه یکی از فقیهان گفته است: «سیگار از چیزهایی است که خداوند آن را برای ما آفریده است» در ادامه نویسنده بر این استدلال چند اشکال گرفته است؛ از جمله این که نهایت چیزی که آیه بر آن دلالت دارد، اصل روا بودن بهره‌برداری است نه چگونگی آن.
اطلاعات کتاب شناختی این اثر:
این اثر دارای 313 صفحه به قیمت9500 تومان که چاپ اول آن در سال 1392، روانه بازار شد.
مرکز پخش: مشهد، آستان قدس رضوی، فروشگاه‌های کتاب بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
/506/825/م
منصوره عاشقی