به گزارس سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسایل بازی های یارانه ای روز به روز ابعاد گسترده تری به خود می گیرند، آنها هم صنعتی برای کشورهای تولید کننده محسوب می شوند و هم رسانه ای برای ترویج ارزش ها اما این قدرت نرم امروز در چه وضعیتی به سر می برد؟
قدرت نرم هر روز خود را آشکارتر می کند. آمریکا از طریق فیلم های هالیوود، فرهنگ و ایدئولوژی خود را به هر گوشه ای از جهان صادر کرده و می خواهد فرهنگ غرب را به جریان اصلی فرهنگ در جهان تبدیل کند.
از دهه 1980 کشور ژاپن نیز، رهبری آمریکا در هر دو حوزه اقتصادی و فرهنگی را به چالش کشید و به عنوان قطبی دیگر در تولید صنعت بازیهای رایانه ای، پا به میدان گذاشت.
آنچه مشخص است اینکه انیمیشن و بازی های ویدئویی نه تنها از لحاظ مالی، سودآوری عظیمی را به دنبال دارد، بلکه فرهنگ و افکار خاصی را نیز به مخاطبان کشورهای دیگر معرفی می کند.
می توان اینطور گفت که امروزه بازیهای کامپیوتری نه فقط ابزاری برای سرگرمی و تفریح هستند، بلکه یکی از بزرگ‌ترین صنایع دنیای فناوری ارتباطات و اطلاعات می باشند. شناخت اندکی که نسبت به این صنعت در کشور ما وجود دارد، باعث شده است تا بیشتر افراد، بازیهای رایانه‌ای را ویژه‌ی کودکان بدانند و آن را نوعی تفریح جهت اوقات فراغت بپندارند. در حالیکه داستان فراتر از این هاست.
بازیهای رایانه‌ای یکی از رسانه‌های فرامدرنی هستند که می‌توانند بر روی تمامی افراد جامعه تأثیر بسیاری بگذارند؛ چرا که این رسانه‌ی مدرن دارای ویژگی تعاملی است و با استفاده از فضا در ساخت روایت، به کودک و نوجوان کمک می‌کند تا با آن هم‌ذات پنداری کند و از آن تأثیر بپذیرد. همانطور که بارها گفته شده، هر رسانه‌ای در راستای مخاطبی که دارد، هدفی را دنبال می‌کند و هیچ رسانه ای در دنیا بی طرف نیست.
می توان اینطور گفت که امروزه بازیهای کامپیوتری نه فقط ابزاری برای سرگرمی و تفریح هستند، بلکه یکی از بزرگ‌ترین صنایع دنیای فناوری ارتباطات و اطلاعات می باشند. شناخت اندکی که نسبت به این صنعت در کشور ما وجود دارد، باعث شده است تا بیشتر افراد، بازیهای رایانه‌ای را ویژه‌ی کودکان بدانند و آن را نوعی تفریح جهت اوقات فراغت بپندارند. در حالیکه داستان فراتر از این هاست.
به عنوان مثال، سبک زندگی هدفی است که در بسیاری از بازیهای رایانه‌ای دنبال می‌شود. بازیهای رایانه‌ای، به عنوان رسانه‌ی مدرن، به نمایشی از سبک زندگی می پردازند که تابع فرهنگ مسلط بر جامعهی بومی خود یا فرهنگ سلطه در جامعه‌ای خاص است. فرهنگی که وقتی منتقل شود، تحقق اهداف بعدی را ساده می کند. از این طریق می‌توان به آن بخش از جامعهی سرمایه‌داری رسید که در آن، مصرف برابر است با شادی در زندگی.و این همان چیزی است که نظام سرمایه داری می خواهد.
اما نکته بسیار مهم در رابطه با بازیهای رایانه ای، این است که از این تکنولوژی، در جهت آموزش و انتقال ارزش‌ها در بین نسل جوان و نوجوان به چه صورتی استفاده می شود. اگر طرز فکر خاصی در پس بازیهای رایانه‌ای وجود داشته باشد که بخواهند الگوی فرهنگی، اجتماعی یا سیاسی خاصی را در ذهن کودکان بگذارند، بررسی بازیهای رایانه‌ای اهمیت دوچندان می‌یابد.
بازیهای رایانه‌ای، به عنوان رسانه‌ی مدرن، به نمایشی از سبک زندگی می پردازند که تابع فرهنگ مسلط بر جامعهی. بومی خود یا فرهنگ سلطه در جامعه‌ای خاص است فرهنگی که وقتی منتقل شود، تحقق اهداف بعدی را ساده می کند.
در همین راستا و جهت اشنایی با مبانی فقهی و اجتهادی بازی های رایانه ای گفت و گویی با حجت الاسلام رفعتی نایینی استاد برجسته حوزه ترتیب داده شد . بخش اول این مصاحبه طی روزهای گذشته منتشر گردید و اکنون با نگاهی به اهم مباحث مطروحه سابقه، ادامه بحث تقدیم می گردد.
اهم مباحث مطروحه سابقه:
ما وقتی که به روایات مراجعه می کنیم می بینیم روایات درباره سرگرمی و بازی به چهار دسته تقسیم می شوند: یک دسته از روایات ترغیب می کنند به خصوص بعضی بازیها را، دسته دوم روایاتی هستند که بازیها و سرگرمی هایی را به طور مشخص نام برده و آنها را به عنوان موارد مضر و حرام معین و مورد نهی قرار داده اند مانند قمار، موسیقی و غنا، دسته سوم بازی کودکانه است در روایات بیشتر کودکان زیر هفت سال مراد است و دسته چهارم مطلق بازیها و سرگرمی های دیگر است غیر از قسم اول و دوم و سوم.
لهو یک مفهوم بسیار عامی است و آنچه که در روایات آمده تفسیر و معنای واژه لهو نیست بلکه ذکر مصادیق لهو است، یکجا در یک روایت می بینید که لهو معنا می شود به قمارو در جای دیگر به غنا ، این نکته مهم فقهی است.
در بحث اخلاقی مشخص شد اینها حتی بازی که معمولی باشد مورد ترغیب قرار نگزفته اند چون یک انسانی که به رشد رسیده و یک نوجوانی که به بلوغ رسیده است برای یک هدف دیگری آفریده شده است.
وسایل ـ درباره این بازیها از حیث مبانی دینی چه دیدگاهی وجود دارد؟ حرمت دارد؟ حلیت دارد؟ و مؤلفه های حلیت یا حرمت چیست؟
اصل بحث بازی از نظر فقهی مسائل قدیم است اما بازیهای رایانه ای پدیده جدید است و قبلا نبوده است، بازیهای رایانه ای همه یکدست نیستند بعضی های مفید و آموزشی است، حل معماست، پرورش فکری است، یعنی تولید کننده بازی دنبال این نبوده که بازیگر و کاربر فقط وقت گذرانی بکند، البته اینگونه بازیها در بازیهای موجود خیلی کم است، دسته دوم از بازیها، بازیهایی است که یا این منافع را بطور کلی ندارد یا اگر دارد در برابر آسیب هایی که این بازیها دارد این منافع ناچیز است، به تعبیر فقها منافع بازی ها در برابر آسیب هایی که وارد می شود مورد اعتنا قرار نمی گیرد، در رابطه با موضوع شناسی این مسئله رایانه ای بنده تحقیق زیادی کرده ام، اینگونه نیست که بگویند شخص نمی داند پوکمون چیست؟ یا دوربین واقعیت مجازی یا هولو لنز چیست؟
همه اینها را هم مطالعات بسیار نموده ام و هم پای صحبت کسانی که این بازیها را انجام داده اند نشسته ام تا ببینم وضعیت چگونه است.
دسته دوم بازیهای رایانه ای مضراتش بیش از منافعش است اینجا به بخشی از آسیب هایشان که بنده از نزدیک مطالعه کرده ام و دیده ام اشاره می کنم.
1 ـ تزلزل اعتقادی و ایجاد شبهه در ذهن مخاطب و تزلزل ایمان کاربر: بعضی از بازیهایی که تولید کرده اند اهانت مستقیم به انبیاء الهی است مثلا در بازی جنگ پیامبران؛ کاربر باید در واقع در جنگ بین موسی و عیسی بیاید و نقش داشته باشد و در این جنگ قهرمان یک جبهه باشد یا مثلا در بازی Hitman اسامی که بکار می برند برای تروریست ها اسامی مقدس اسلامی است تحت عنوان محمد امین یا احمد یا مکان هایی که تروریست ها مستقر هستند نمای مسجد است، یعنی اینگونه به کاربر القا می کنند که مساجد مقر تروریست ها است و یا در بازی IGI 2 Covert Strike کاربر وقتی می خواهد برود به سراغ جایی که میخواهد نابودش کند می بیند صدای اذان و قرآن می آید یعنی کاربر را به جنگ اذان و قرآن می برد یا در بازی4 Resident Evil قهرمان بازی باید برود دختر رئیس جمهور امریکا را از زندان نجات دهد در حالی که درب هایی را که باز کند تا این دختر را آزاد کند و قهرمان بازی بشود شکل و شمایل درهای مسجد النبی را دارد یا در بازی پوکمون گو اینجا هم مملو از فساد، فحشا، جاسوسی و تزلزل اعتقادی است. یکی از آسیب هایی که ما در بازیها می بینیم تزلزل اعتقادی است یعنی بسیاری از تولید کننده ها هدفشان این بوده که ایمان و اعتقاد کاربر را پایین بیاورند و از بین ببرند.
2 ـ ایجاد بلوغ زودرس در کودکان: در یکی از بازی ها که به نظر خیلی ساده می آید کاربر چهار یا پنج ساله باید مرحله به مرحله بچه ای را پرورش دهد، حالا عروسکی که در این بازی می آید لباسش را کثیف کرده و باید لباسش را عوض کند، دختر اندام پسر را می بیند، یا اگر پسر بازی می کند اندام دختر را می بیند و میبیند که با اندام خودش فرق می کند، حتی در بسیاری از بازیهای کودکانه ما می بینیم که این آسیب را دارد و بلوغ زودرس ایجاد می کند، بلوغ زودرس از لحاظ اخلاق به کودک آسیب می رساند.
3 ـ فقدان تحرک جسمی: بازیهای رایانه ای تحرک جسمی ندارند، در اتاق در بسته یا گوشی بدست مشغول با گوشی است.
4 ـ اعتیاد: همانطور که ما در کشور مراکز بازپروری معتادان برای ترک اعتیاد داریم در بسیاری از کشورها مؤسساتی برای بازپروری اعتیاد بازی های رایانه ای دارند بخصوص بازیهای جدید که جاذبه دارند.
5 ـ عوارض روحی و روانی: بنده در تحقیق موضوع شناسی بازی های رایانه ای دریافته ام که در این بازیهای دسته دوم غالبا نود و نه درصد بازی ها این عوارض روحی و روانی را دارا هستند، تزلزل روح انسانی به حیوانی،چون غالب اینگونه بازی ها را اگر ببینید روی عکس های این بازی ها تصاویر جنگ، حادثه و خشونت است، در واقع این بازیها مروج فضیلت های انسانی نیستند، به تعبیر آیه 90 و 91 سوره مائده پلیدی و کارهای شیطانی است، به همین خاطر کاربر پرخاشگر می شود، به افراد جامعه با نگاه دیگری نگاه کرده و منزوی می شود.
6 ـ ترس و وحشت: استرس زائد الوصفی که در این بازیها ایجاد می شود نه تنها فایده برای جسم بازیگر ندارد بلکه آسیب و ضرر نیز به همراه دارد. هم از لحاظ روحی و هم از لحاظ جسمی و استرس و ترس از بازنده شدن، خیلی از بیماری های سنگینی که بشر مبتلا است بخاطر شدت استرسی است که برایش بوجود می آید، استرس اسید به معده وارد می کند و برای کبد مشکل ایجاد می کند و اینها ضررهای جسمی است و وحشت فیزیکی وارد می کند.
7 ـ اتلاف وقت و عمر: آیا ما بدون کمترین بهره وری می توانیم عمرمان را که از پول و طلا با ارزش تر است به بطالت بگذرانیم؟ بدترین چیزی که عمر را تلف می کند همین بازی های غیر مفید است.
8 ـ فحشا و سکس و امور جنسی نامشروع: به نوان مثال در بازی پوکمون وقتی کاربر میخواهد یک پوکمون را از بین ببرد در خیابان که دارد راه می رود با گوشی خود دنبال پوکمون میرود ممکن است پوکمون روی سینه یک خانوم نامحرم قرار گرفته باشد یعنی باید با همین وضعیت نگاه بکند و تیر را به هدف بزند، یا در بازی هایی که با هولو لنز انجام می شود با قرار گرفتن عینک روی چشم ق این حس به کاربر منتقل می شود که در آن فضا قرار دارد و مستقیما این نامحرم را لمس می کند، متاسفانه دو فروشگاه در قم همین دوربین های واقعیت مجازی را می فروشند و منعی هم ندارند، البته این دوربین ها به درد کارهای آموزشی هم می خورند و ابزار است ولی از اول که این ابزار وارد کشور ما شده برای استفاده لهویات بوده نه به عنوان آموزشی، اگر کسانی که دانشجوی پزشکی هستند این دوربین را روی چشمشان بگذارند و کلیپ هایی که در اختیار این کاربر قرار می گیرد آموزشی باشد مثلا تشریح بدن که با دوربین وارد بدن انسان می شود یا وارد کندوی عسل می شود که ببیند از اول تا آخر چگونه زنبور زندگی می کند و ملکه چه کار می کند، اگر به عنوان وسیله آموزشی استفاده بشود بسیار مفید است .
این ها بخشی از آسیب ها بود چون فرصت نیست به این هشت مورد اکتفا می کنیم این بازی ها در واقع منافعش بسیارکم است و جز وقت گذرانی تاثیریندارد و آن هم منفعت نبوده و اتلاف عمر است، یعنی عملا جز یک تفریح کاذب هیچ منفعتی ندارد.
بازی های رایانه ای از مصادیق لهو
حال سوال این است که با علم به این آسیب های، بازی های رایانه ای از لحاظ فقهی چه حکمی دارد؟ پاسخ این است که اینها مصداق لهو است، یقینا این بازی که این چند آسیب را دارد مصداق بارز لهو است، ما در روایات می بینیم که ائمه مصادیقی از لهو را ذکر کردند، اگر غنا حرام است و می فرمایند که لهو است یعنی غنا یکی از مصادیق لهو است، یکی دیگر از این مصادیق کذب و دیگری بازی است و اینها مصادیقی است که بیان می شود و مصداق بارز لهو در امروز برخی از بازی های رایانه ای است که این آسیب های جدی را برای کاربر دارد، این یکی از ادله حرمت بازی ها که مصداق لهو بودن آنها است و لهو بالاتفاق حرام است و در آیات و روایات لهو تحریم شده است.
اشتراک با حرمت غنا و موسیقی
دلیل دیگری که بر حرمت این بازی ها باید اشاره کنیم این است که بسیاری از این بازیهای فوق الذکر اشتراک دارند با حرمت غنا و موسیقی، اصلا این بازی ها متوقف بر غنا و موسیقی است و آهنگ خاصی که در این بازی ها است غنا و موسیقی است و از آن جهت هم حرام می شود.
اشتراک در حرمت قمار
دلیل دیگری که در حرمت اینگونه باید به آن اشاره کنیم اشتراک درحرمت قمار است، قمار چند نوع داریم یکی از قمار ها قمار بدون مراهنه است، اگر کسی بگوید این بازیهایی که با رایانه صورت می گیرد بدون برد و باخت است ـ البته خیلی از انها برد و باخت دارد تا باخت را چی حساب بکنیم چون خصوصا در بازیهای آنلاین شما بخاطر استفاده از اینترنت پول می دهید و آنها هم دارند بهره برداری می کنند ـ در روایات داریم که بحث حرمت قمار بخاطر لهو بودن آن است لذا مرحوم شیخ در مکاسب یکی از بحث هایی را که در بابت حرمت قمار می فرماید حرمت قمار بدون مراهنه است و این روایت را ملاحظه بفرمایید که آنجا هم مطرح می شود، این است که : "کل ما اُلهِیَ عن ذکر الله فهو من المیسر" یعنی قمار تنها اختصاص به بازی شطرنج، نرد، ورق و پاستور ندارد، این روایت در وسائل الشیعه است، کتاب التجاره ابواب ما یکتسب به، باب 102، بنابر این یکی از ادله حرمت؛ اشتراک در همان ادله حرمت قمار بدون مراهنه است .
از سویی بعضی از این بازیها ـ اگر نگوییم همه شان ـ برد و باخت نیز دارد، کاربر تصور می کند مراهنه ای ندارد چون خودش به تنهایی بازی می کند و طرف مقابلی ندارد اما در اینجا هم به نحوی مراهنه وجود دارد ـ حالا من این را نمی خواهم تبیین بکنم که مراهنه اش چگونه است ـ اما حرمت بدون مراهنه آن هم در روایات آمده است خصوصا با توجه به آسیب هایی که دارد، مشکلاتی که برای روح ، جسم، اعتقاد، ایمان و اخلاق بازیگر دارد و اینکه درواقع راه وقوع در فحشا است، این موارد شوخی بردار نیست، اگر کسی این بازیها با دقت ببیند به این نکته خواهد رسید که غالبش منجر به فحشا است غالبش منجر به امور جنسی است غالبش منجر به فساد اخلاقی است غالبش مشکل حرمت موسیقی و غنا را دارد لذا بر اساس این ادله ای که عرض کردیم این بازیهای رایانه ای با این آسیب ها از لحاظ فقهی حرام است و مجوز شرعی ندارد.... /924/ص
ادامه دارد