vasael.ir

به گزارش خبرنگار سرویس حقوق پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، آیت الله محمد یزدی در هفتم مهر ماه 1394 در جلسه یازدهم درس خارج فقه دیات در آغاز بحث با گریزی به بحث گذشته تفاوت مسئله دیه و اتلاف مال را توضیح داد و اتلاف را از عوامل  ضمان دانست.  

وی در ادامه به قسمت سوم کلام صاحب شرایع پرداخت که در مورد حیوان غیر مأکول اللحم و غیر قابل تذکیه می باشد و گفت: در دنیای امروز قابلیت سگ تعلیم دیده فراتر از شکار رفته است و در موارد مهمی به کار می رود؛ مانند تشخیص موجود زنده در مناطق زلزله زده و تشخیص مواد مخدر، و قهراً سگ با این قابلیت قیمت زیادی پیدا می کند و در صورت قتل این حیوان علاوه بر دیه قیمت حیوان نیز باید پرداخت شود.

آیت الله یزدی گفت: برای تشخیص قول صحیح باید روایات باب را بررسی کرد و در ترجیح دادن بعضی از روایات یا جمع بین آنها به نتیجه رسید، و در ادامه بعضی از روایات را بررسی نمود و آنرا به دو دسته تقسیم کرد.

متن این جلسه در ذیل ارائه می گردد.

نکته ای از جلسه گذشته

در جلسه گذشته بیان شد در حیوانات قابل تذکیه اگر بدون اذن صاحبش ذبح شود و عمده منافع آن حیوان از بین برود صاحب حیوان مخیر بین دریافت تمام قیمت و دریافت تفاوت بین قیمت مذکی و غیر مذکی می باشد و در صورتی که برخی ازمنافع از بین برود فقط تفاوت قیمت بین مذکی و غیر مذکی را باید بپردازد، نکته ای در مورد این مسئله وجود دارد و آن غیر مربوط بودن آن با بحث دیه می باشد؛ بحث فوق مربوط به اتلاف مال است که از عوامل ضمان بوده و به مباشری و تسبیبی تقسیم می شود و دیه در برابر ارزش است و شارع آنرا معین نموده است و این خلطی است که در کلام محقق واقع شده است.

حکم حیوان حرام گوشت و غیر قابل تذکیه

قسمت سوم کلام صاحب شرایع در مورد حیوان غیر مأکول اللحم و غیرقابل تذکیه می باشد و در کلام محقق سگ به عنوان مثال ذکر شده است و دیه سگ تعلیم دیده 40 درهم تعیین شده است، و این بحث مطرح است که مراد از این سگ در روایات آیا فقط سگ تعلیم دیده سلوقی است یا مطلق سگ تعلیم دیده اعم از سلوقی و غیر سلوقی؟

 البته در دنیای امروز قابلیت سگ تعلیم دیده فراتر از شکار رفته است و در موارد مهمی به کار می رود؛ مانند تشخیص موجود زنده در مناطق زلزله زده و تشخیص مواد مخدر، و قهراً سگ با این قابلیت قیمت زیادی پیدا می کند و در صورت قتل این حیوان این سؤال پیش می آید؛ آیا علاوه بر دیه معین شده، قیمت حیوان نیز باید پرداخت شود؟ 

اقوال موجود در مسئله

1ـ ابن جنید (1) معتقد است در صورت تعیین قیمت برای سگ، قیمت نباید بیشتر یا کمتر از دیه (40درهم) باشد.  

2ـ استاد اطلاق کلام ابن جنید را نمی پذیرد و در صورتی که قیمت حیوان غیر مأکول اللحم و غیر مذکی بیشتر از دیه باشد باید پرداخت شود و قبلا اشاره شد این قیمت در صورت خطایی یا عمدی بودن قتل متفاوت است.

دلیل حکم

برای تشخیص قول صحیح باید روایات باب را بررسی نمود و در ترجیح دادن بعضی از روایات یا جمع بین آنها به نتیجه رسید.

1ـ مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ صَبِیحٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: دِیَةُ الْکَلْبِ السَّلُوقِیِّ  أَرْبَعُونَ دِرْهَماً- أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ ص بِذَلِکَ أَنْ یَدِیَهُ لِبَنِی خُزَیْمَةَ. (وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ.)  (2)

در این روایت امام (ع) دیه سگ شکاری را البته از نوع سلوقی، 40 درهم دانستند و کلام خویش را به فعل رسول الله (ص) مستند نمودند.

2-  وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَفْصٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع) قَالَ: دِیَةُ الْکَلْبِ السَّلُوقِیِّ أَرْبَعُونَ دِرْهَماً- جَعَلَ ذَلِکَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص- وَ دِیَةُ کَلْبِ الْغَنَمِ کَبْشٌ- وَ دِیَةُ کَلْبِ الزَّرْعِ جَرِیبٌ مِنْ بُرٍّ- وَ دِیَةُ کَلْبِ الْأَهْلِ قَفِیزٌ  مِنْ تُرَابٍ لِأَهْلِهِ.(3)

این روایت نیز مانند روایت سابق سگ را مقید به سلوقی دانست و دیه آنرا 40 درهم و دیه سگ گله را نیز یک قوچ در نظر گرفت و دیه سگ مزرعه را گندم یک جریب زمین قرار داد که برابر با هزار متر است و با این کلام که دیه سگ ولگرد خاک است، رساندند این نوع سگ دیه ندارد.

بحث سندی این دو روایت

شهید ثانی در مسالک (4)این دو روایت را ضعیف دانست و علت ضعف روایت اول را ابراهیم بن عبد الحمید دانست و شیخ نیز در رجال او را به علت وقف ضعیف قلمداد کرد و علت ضعف در روایت دوم  علی بن ابی حمزه است، که از او در رجال به «اول من اظهر الوقف» تعبیر شده است، اما آیا به صرف واقفی بودن این روایات ضعیف می شوند، حتی روایاتی که قبل از وقف آنان می باشد؟ استاد معتقد است می توان به روایات قبل از وقف این افراد توجه داشت، البته صاحب وسائل در روایت اول سند (5)دیگری از مرحوم کلینی نقل می کند که در صورت صحت می توان به آن اعتماد نمود، و در نهایت محقق روایت اول را پذیرفت ولی جناب شیخ هر دو را رد نمود.

3- وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع) فِیمَنْ قَتَلَ کَلْبَ‌ الصَّیْدِ قَالَ یُقَوِّمُهُ- وَ کَذَلِکَ الْبَازِی وَ کَذَلِکَ کَلْبُ الْغَنَمِ- وَ کَذَلِکَ کَلْبُ الْحَائِطِ.(6)

امام (ع) در این روایت بر خلاف دو روایت قبلی، دیه معین نکردند بلکه فرمودند قاتل سگ شکاری و سگ گله و سگ بازی و سگ نگهبان باید قیمت را بپردازد، و در نتیجه بین این دو دسته روایت تعارض به نظر می رسد و در جلسه بعد موارد جمع و یا ترجیح بررسی می شود.  

خلاصه کلام

اگر روایات مورد بحث از لحاظ سند و دلالت مورد قبول باشد فقط دیه سگ محاسبه می شود اما در صورتی که این روایات را نپذیریم و روایات دسته دوم را بپذیریم می توان از مورد روایات دسته اول فراتر رفت و قیمت حیوان را محاسبه نمود.226/907/س

پاورقی

1ـ به نقل از علامه فی کتاب مختلف: 815.

2ـ وسائل الشیعة؛ ج‌29، ص: 226باب19ابواب دیه النفس

3ـ همان

4ـ مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام؛ ج‌15، ص: 497

5ـ وسائل الشیعه ج29 ص 226 ح1

6ـ وسائل الشیعة؛ ج‌29، ص: 226باب19ابواب دیه النفس