به گزارش سرویس سیاست پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل؛ موضوع جنگ و صلح در قرآن به عنوان راهنمای زندگی انسانی در آیات مختلف مورد اشاره واقع شده است تا آنجا که قتل یک فرد برابر با قتل تمام انسان های جهان دانسته شده است؛ یکی از مسائل جدید مطرح در دین اسلام، مسأله سلاح‌های کشتار جمعی و حکم آن از منظر دین اسلام است که در این یادداشت بررسی شد و اینک بخش دوم آن تقدیم خوانندگان می‌شود.
2.1 - اثرات دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای
تهدید آمریکا به استفاده از سلاح هسته‌ای بر علیه جمهوری اسلامی ایران در دکترین استراتژی هسته‌ای باعث تقویت این نظر شد که داشتن سلاح هسته‌ای برای ایران نیازی ضروری است، تا بوسیله آن این دست تهدیدها را بی اثر کرده و با استفاده از بازدارندگی هسته‌ای امنیت خود را افزایش دهد؛ اما این تنها گوشهای از اثرات دستیابی ایران به این سلاح ها می تواند باشد.
اما نمی توان از دیگر تاثیرات حرکت به سمت تولید این سلاح چشم پوشی کرد و اگر به بررسی تمام تاثیرات دستیابی ایران به تسلیحات هسته ای بپردازیم به نتیجه‌ای بسیار متفاوت از این نتیجه رسید و می توان گفت بی توجهی نسبت به اثرات منفی گسترده این امر باعث شده تا تحلیلی ناقص از این مطلب ارائه شود. این اثرات را می توان در چند بخش مورد بررسی قرار داد:
بی شک رقبای منطقه ای ایران مانند ترکیه،آذربایجان، عربستان، امارات و دیگر کشور های حاشیه خلیج فارس نیز حرکت خود را به سمت تولید این سلاح ها آغاز می کنند؛ بر همین اساس پس از گسترش برنامه هسته‌ای ایران، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج(فارس) علی رغم پیوستن تمامی این کشورها به N.P.T و عضو بودن پنج کشور از شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس در پروتکل کمیت اندک S.Q.P که دلالت بر فعالیت صفر هسته‌ای می کند، حرکت به سمت دستیابی به توان هسته‌ای را آغاز کردند.
دلیل این امر را می توان در سخنان عبدالله بشارت(45) دبیر کل سابق این شورا یافت که عنوان می کند: برنامه هسته‌ای ایران توازن قدرت را در منطقه به صورت کامل بر هم می زند و ایران را به قدرت برتر منطقه تبدیل می کند. موضع شورای همکاری خلیج (فارس) در این مورد باید یکپارچه و قوی باشد.
و در همین راستا بود که مسئولین این کشورها مانند شیخ سلمان بن حمد (ولیعهد بحرین) و ترکی فیصل( سفیر عربستان در آمریکا) و سعود الفیصل ( وزیر خارجه عربستان ) و عبدالرحمن عطیه و بسیاری دیگر از مسئولین این کشورها با تاکید بر این نکته استراتژی جدید کشورهای عربی منطقه را حرکت به سمت تکنولوژی هسته‌ای عنوان کردند . در سال 2008 بحرین و امارات نیز سند همکاری هسته‌ای با دو کشور آمریکا و فرانسه را امضا کردند(46).
این وحشت کشور های عرب منطقه مخصوصا با از میان رفتن رژیم بعث عراق به عنوان نیروی متوازن کننده در برابر ایران بیشتر نیز شده است ؛ آمریکا نیز در راستای جلوگیری از قدرت یابی ایران در منطقه و کاهش قدرت و تاثیر گذاری ایران عملا تهدید به تجهیز نظامی کشورهای منطقه و گسترش چتر اتمی خود در منطقه در صورت حرکت ایران به سمت سلاح هسته‌ای نمود.
وزیر امور خارجه آمریکا در سفر آسیایی خود در سال 2009 نیز به همین مطلب صراحتا اشاره کرد و گفت : ((ما میخواهیم ایران درک کند که اگر ما چتر دفاعی خود را در منطقه بگسترانیم یا ظرفیت نظامی کشورهای خلیج فارس را افزایش دهیم، ایران درصورت دستیابی به سلاح هسته ای نه قوی تر و نه ایمن تر خواهد شد، زیرا برخلاف باورشان که اگر به سلاح هسته‌ای دست یابند، بر منطقه مسلط خواهند شد، چنین امکانی از آنان گرفته خواهد شد(( (47). تمام این شواهد بیانگر آن است که دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای عملا آغاز یک دوران رقابت تسلیحاتی در منطقه است که عملا جز کاهش امنیت در کل منطقه نتیجه‌ای نخواهد داشت.(48)
باید به این نکته توجه داشت که در مبارزه با گروه های تروریستی عملا به هیچ وجه امکان استفاده از تسلیحات هسته ای برای یک کشور در برابر یک گروه تروریست وجود ندارد؛ چرا که این گروه ها دارای سرزمین خاص مانند یک کشور نیستند، همانگونه که در مباحث استراتژیک عنوان می شود تروریست‌ها آدرس مشخصی ندارند و برای استفاده از تسلیحات هسته ای بر علیه این گروه ها باید کشوری بی طرف و بدون تقصیر مانند افغانستان و یا پاکستان مورد حمله قرار گیرد.
علاوه بر کاهش قدرت مانور و تاثیر گذاری در جنبه داخلی اعتماد عمومی را نابود می کند که می تواند منجر به حرکات شورشی بر علیه حکومت مرکزی و ضعیف شدن بنیان های اقتدار داخلی شود که عملا درگیری و نبرد داخلی را برای تغییر نظام حاصل می کند.
همانگونه که در کره شمالی، شوروی سابق و عراق دوران صدام شاهد این وضعیت بوده ایم که در این صورت بقای سیستم حکومتی وابسته به یک نظام پلیسی شدیدا دیکتاتور مسلک و فدا کردن دموکراسی و آزادی است که این دو از اصول اساسی انقلاب اسلامی به شمار می آید.
حضور دائم آمریکا در منطقه علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن امنیت ایران باعث افزایش جنبه های امنیتی در ارتباطات منطقه ای می شود و بدلیل تشدید حس نا امنی بدلیل حضور نیروی خارجی عملا هر لحظه باید منتظر اقدامی ناسنجیده و یا مبتنی بر اشتباهی در محاسبات باشیم.
در یک نگاه کلی و با در نظر گرفتن مثال مورد بررسی می توان دریافت که دستیابی به سلاح هسته ای عملا نه تنها امنیت را افزایش نمی دهد، بلکه تهدیدی برای امنیت است؛ هر چند شاید در یک نگاه جزیی و در مواردی خاص بتوان برای این سلاح ها میزانی از تاثیر مثبت را قائل شد، اما بی شک با دلائل ذکر شده تردیدی در این امر نیست که سلاح کشتار جمعی علی الخصوص سلاح هسته‌ای ارمغانی جز نا امنی و نابودی برای کشورها ندارد و در مجموع اگر تمام تاثیرات این سلاح را بر امنیت کشور دارنده آن در نظر بگیریم، ارمغانی جز ترس دائم و نفی امنیت نخواهد داشت.
مهمترین مسئله در دستیابی به یک حکم، تبیین دقیق و شناخت کامل از موضوع حکم است که در زمینه مورد بحث به نظر می رسد نسبت به واقعیت سلاح هسته ای شناخت کمی وجود دارد و بر همین اساس ابتدا باید ترسیمی دقیق از سلاح هسته ای و اثرات آن به عمل آورد.
پیش از تبیین موضوع باید متذکر شد که دانش تولید سلاح هسته ای قابل تقسیم به چند حوزه متفاوت مانند دانش تولید، تولید و استفاده نیست؛ چرا که دستیابی به دانش تولید یک سلاح اتمی نیازمند آزمایش موفق نمونه ساخته شده است و از لحاظ تکنیکی تا یک آزمایش اتمی موفق شکل نگیرد، عملا دانش کاملی شکل نمی گیرد.
این تصور که انتقال کامل دانش تولید یک سلاح هسته‌ای امکان پذیر است و بر این اساس می توان تفاوت میان دانش و تولید و استفاده قائل شد باطل است و این به دلیل بحث خطا و عامل خطا است که در علوم پیشرفته و حساس مطرح است.
در این علوم صرف انتقال دانش حتی با تمام جزئیات تا پیش از تولید و آزمایش موفق اولین نمونه کافی تلقی نمی شود؛ البته خرید یک سلاح هسته ای بحثی متفاوت است چرا که خارج از بحث تولید و دانش تلقی می شود.
سلاح هسته‌ایی و عملکرد آن
تنها تعریف حقوقی بین المللی از سلاح هسته ای، تعریفی است که در ضمیمه دوم پروتکل سوم کنترل تسلیحات آورده شده است که عنوان می کند: ((سلاح هسته ای، هرگونه سلاحی است که یک سوخت هسته‌ای یا ایزوتوپ های رادیو اکتیو داشته باشد یا نوعی تعبیه شده باشد که بتواند آنها را داشته باشد یا به مصرف برساند و در اثر انفجار و یا سایر تغییرات هسته ایی کنترل نشده یا در اثر رادیو اکتیویته ناشی از سوخت هسته ای یا ایزوتوپ های رادیو اکتیو، بتواند تخریب جمعی، خسارت کلی یا مسمومیت جمعی ایجاد کند.)) (54)
در حال حاضر سه نوع بمب هسته ایی در جهان تولید شده است
در این میان بمب های حرارتی یا همجوشی دارای قدرت تخریب به مراتب بیشتر و غیر قابل تصوری هستند به طوری که در مقایسه با اولین بمب اتمی شکافتی استفاده شده توسط آمریکا دارای حدود 100 برابر قدرت می باشد.
پسر کوچک که لقب بمب منفجر شده در هیروشیما بود، قدرتی برابر 15 هزار تن ماده منفجره T.N.T داشت؛ اما بمب خیس که لقب اولین بمب حرارتی (هم جوشی) آزمایش شده بود دارای قدرتی برابر 5/10 مگاتن(5/10 میلیون تن) بود که این حتی 5 برابر تخمین اولیه سازندگان از قدرت این بمب بوده است که این برابر است با 5 برابر قدرت تمام مواد منفجره استفاده شده در جنگ جهانی دوم که موجب مرگ 38 تا 50 میلیون انسان شده است .(55)
هر یک از این سه بمب با روش خاصی کار می‌کنند که بحثی تخصصی را شامل می شود،اما به طور خلاصه می توان گفت بمب های شکافتی و نوترونی از طریق شکافتن هسته اتم بوسیله وارد کردن یک نوترون به هسته اورانیوم و یا پلوتونیوم تولید انرژی و انفجار می‌کنند، در حالیکه در سلاح هم جوشی انرژی تخریبی حاصل از گداخت و پیوند اتم ها بر اثر فشرده شدن و حرارت است.
برای تولید فشار و گرمای لازم این بمب دارای دو مرحله انفجار است،در مرحله اول یک انفجار هسته ای از نوع شکافت انجام می شود تا گرمای لازم و فشار را ایجاد کند که در نتیجه آن گداخت میان دو عنصر دوتریوم و تریتیوم(ایزوتوپ های سنگین هلیوم) اتفاق می افتد و انفجار اصلی واقع می شود.(56)
3.1- تاثیرات سلاح هسته ایی
تاثیرات سلاح هسته ای را در دو دوره کوتاه و بلند مدت می توان بررسی کرد:
3.1.1- تاثیرات کوتاه مدت
تاثیر کوتاه مدت یک سلاح هسته‌ای با قدرت یک مگاتن ( اولین بمب گداختی آمریکا 10 برابر قوی تر بود)را اینگونه می توان تشریح کرد ؛ همزمان با انفجار سلاح در کسری از ثانیه فضای اطراف انفجار به قطر نیم مایل(برابر با 805 متر) به گویی آتشین با دمایی سه برابر پوسته خارجی خورشید(سیصد میلیون درجه) تبدیل می شود و قارچ اتمی به ارتفاع بیش از 15 کیلومتر ایجاد می شود[1]
در محل انفجار گودالی حدوداً به عمق 100 متر(دو برابر برج آزادی) و قطر 366 متر( به اندازه 4 زمین فوتبال) ایجاد می شود، همچنین نور و گرمای انفجار در عرض یک ثانیه تمام انسان ها در محدوده بین 5/1 تا 5 کیلومتر از مرکز انفجار را می سوزاند و در همین حال موج انفجار در عرض 12 ثانیه تمام ساختمان های موجود در همین محدوده را نابود می کند(57).
شدت انفجار باعث ایجاد طوفانی قوی می شود که با سرعتی برابر 250 مایل در ساعت(403 کیلومتر) مواد رادیو اکتیو، عناصر حاصل از انفجار و گرمای کشنده را در منطقه ای به وسعت 105 تا 107 کیلومتر پخش می کند( موج انفجار اولین بمب اتمی آمریکا که در صحرایی در مکزیک آزمایش شد و حدود 13 هزار تن حجم داشت تا 160 کیلومتر دورتر احساس شد) و دود عظیم حاصل از انفجار می تواند مانع عبور نور خورشید شود.
نگاه به نور انفجار حتی در فاصله ای حدود 7 کیلومتر نیز می تواند باعث کوری دائم انسان شود. نیمی از افراد در این منطقه به سرعت می میرند و باقی دچار بیماری های لاعلاج و در نهایت مرگ دردناک می شوند. افراد نزدیک به این محدوده نیز دچار عوارض و مشکلات غیر طبیعی ناشی از تشعشع انفجار خواهند شد.(58)
3.1.2 – تاثیرات بلند مدت
تاثیرات بلند مدت یک انفجار هسته ای مربوط به انتشار مواد رادیو اکتیو و عناصر بر جای مانده از انفجار است که برای مدت طولانی هر موجود زنده در نزدیک خود را تحت تاثیر قرار می دهد که این تاثیر ها هم بر خود فرد و نیز با تاثیرات ژنتیکی بر نسل آینده فرد خواهد بود. تمام عناصر بر جای مانده دارای تشعشعات رادیو اکتیو می باشند و پرتو های خطرناک از خود ساطع می کنند
|
استرانسیم 90 با نیمه عمر 28 سال |
سزیم 137 با نیمه عمر 30 سال |
|
مریسیم 241 با نیمه عمر 430 سال |
آمریسیم 243 با نیمه عمر 7400 سال |
|
پلوتونیوم 239 با نیمه عمر 24000 سال |
تکنسیم 99 با نیمه عمر 213000 سال |
بخشی از عناصر حاصل از انفجار( سه برابر نیمه عمر برای تمام شدن تاثیرات یک عنصر زمان لازم است)
میزان دوز پرتو های این مواد، تعیین کننده ی نوع صدمه به انسان و محیط زیست است؛ در یک بمب اتمی اولیه مانند آنچه در هیروشیما و ناکازاکی استفاده شد در محیطی به قطر 15 کیلومتر میزان دوز پرتو ها تا چندین هزار [2]REM افزایش داشت این در حالی است که میزان 200 تا 500 REM از پرتو های رادیو اکتیو موجود در این مواد به احتمال 90 درصد موجب مرگ انسان می شود و دوز بیش از این مقدار مرگ حتمی را به ارمغان دارد.
تاثیر اصلی مواد بر جای مانده از انفجار اتمی، یونیزه کردن مولکول های آب بدن انسان است که باعث اختلال کلی در بدن انسان می شود. این عمل را یونیزاسیون مولکول آب می گویند که در نتیجه آن مولکول تبدیل به یون مثبت و الکترون مى گردد و الکترون حاصل غالب اوقات مولکولهای دیگر را یونیزه مى کند.
بر اثر ورود یک پرتو، فراخور انرژی آن چندین هزار مولکول آب یونیزه مى شوند. مولکولهای آب نمی توانند این یونیزاسیون را تحمل کنند، لذا تجزیه شده و فراورده نهایى آن آب اکسیژنه است. قسمت اعظم سلولهای بدن ما در محیط آب زندگی مى کنند) 60 درصد بدن ما از آب است) مولکول آب اکسیژنه در داخل سلولها تغییرات فراوانی به ویژه بر روى ملکولهای ارثی DNA و آنزیم ها ایجاد مى کنند.
مثلاً باعث شکست پیوندهای هیدروژن در ملکول ها DNA شده و خاصیت مشابه سازی آن را از بین مى برد، مولکولهای قند را از و مولکول های فسفات موجود در DNA جدا کرده و در نتیجه مانع فرامینDNA و تقسیم سلولی آن می شود(59). تاثیرات ظاهری این عمل در بدن ایجاد سوختگی و عفونت، از میان رفتن روده و معده و نیز بروز آب مروارید و حتی گاهی عقیم شدن انسان و در نهایت بروز سرطان های مختلف مخصوصا سرطان خون است.
اما علاوه بر این تغییرات و صدمات در خود فرد این تشعشعات باعث ایجاد جهش ژنتیکی در انسان و بروز بیماری های مادر زادی و نقص های غیر طبیعی در انسان و نسل های آینده می شود(60) مانند آنچه هنوز در ژاپن جریان دارد.
جهش ژنتیکی که طی میلیون ها سال در جهان رخ داده و باعث تغییر در موجودات شده است، حاصل پرتو های بسیار ضعیف رادیو اکتیو است که توسط منابع زمینی رادیو اکتیو و یا از تابش های کیهانی وارد بدن انسان می شوند، اما پرتو های بسیار قوی یک انفجار اتمی عملا جهش دردناک و غیر طبیعی را به ارمغان می آورد و باعث زجر و رنج نسل های آینده می شود.[3]
سازمان بهداشت جهانی در گزارشی که به درخواست دیوان بین المللی دادگستری ارائه داده است با تاکید بر تمام این موارد سلاح هسته ای را تهدیدی برای تمام نسل بشریت عنوان کرده است[4]
3.2- حکم فقهی تولید، نگاهداری و استفاده از سلاح هسته ای
با اثبات این امر که سلاح هسته ای نمی تواند عاملی برای افزایش امنیت ملی تلقی شود و با در نظر گرفتن تاثیرات غیر قابل کنترل یک سلاح هسته ای و درک این مطلب که سلاح هسته ای کاربردی به جز نابودی بخش اعظمی از غیر نظامیان برای فشار بر دشمن را ندارد، حال پرسش اصلی این است که آیا هیچ وجدان بیداری برای رسیدن به پیروزی این امر را تایید می کند؟
در حالیکه در تاریخ دین مبین اسلام از سوی نبی مکرم اسلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام هرگز مشاهده نشده که برای دستیابی به هدف مقدس امر خطایی مجاز شمرده شود و علی الخصوص در رفتار امیر المومنین حضرت علی (ع) در دوران زمام داری ایشان به خوبی می توان مشاهده کرد که هرگز حضرت برای دستیابی به هدف والای خود از راه های خطا و ناصواب استفاده نمی کردند.
برای مثال ایشان در جواب قطع آب بر روی لشکریان خود توسط امویان در جنگ صفین هرگز حاضر به مقابله به مثل نشدند؛ از طرف دیگر در ادله اسلامی نیز می توان با استناد به دو قاعده وزر و حرمت سعی بر فساد حرمت تولید، نگاهداری و استفاده از این سلاح را اثبات کرد.
بی شک این سلاح و تبعات آن همانگونه که تبیین شد یکی از مصادیق آیه 205 سوره بقره می باشد که خداوند در آن ضمن نهی از تضییع حرث و نسل در زمین به صراحتا از کسانیکه که نسل بشری را تهدید و دارایی های او نابود می کنند، تبری جسته که در تفاسیر نیز بدین نکته اشاره شده است.[5]
تاثیرات گسترده و طولانی مدت این سلاح بر انسان های بیگناه و نیز نسل های آینده موجب می شود این مسئله تحت قاعده وزر قرار گیرد که در قرآن کریم خداوند فرموده است : ((وَ لا تَزِرُ وٰازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرىٰ(([6] چرا که نسل های آینده در صورت استفاده از این سلاح باید بار گناه دیگران را به دوش بکشند و رنج گناهی را تحمل کنند که خودشان در آن سهمی نداشته اند و بر مبنای گناه پدرانشان مورد ستم واقع شوند که این امر در دین اسلام مورد نهی واقع شده است.[7]
نتیجه گیری
بر اساس تمامی ادله ارائه شده با قطعیت تمام می‌توان گفت که تسلیحات هسته‌ای به هیچ عنوان نمی‌توانند امنیت را ایجاد و از دست اندازی دشمنان بر سرزمین های اسلامی جلوگیری کنند و عملا در مصادیق مورد نظر آیه قرار نمی گیرند.
چرا که آیه همانگونه که استدلال شد بر اموری دلالت دارد که بتواند حس ترس را ایجاد کرده و عامل بازدارندگی باشد و امنیت را برای کشورهای اسلامی به ارمغان بیاورد اما سلاح هسته ای عکس این وضعیت را ایجاد کرده و با ایجاد رقابتی بی پایان در دستیابی به سلاح های جدید تر و احتمال تروریسم هسته‌ای امنیت را نه تنها از دارندگان آن،که از تمام جهان سلب می کند و همین درک باعث تلاش جهانی برای کنترل و نابودی این تسلیحات در قالب دو نظریه کنترل و خلع سلاح شده است.
با وقوع چند حادثه فاجعه بار مانند چرنوبیل در شوروی سابق (اوکراین) و فوکوشیما در ژاپن حتی نگرش جهانی به استفاده صلح آمیز از این نیروی عظیم دچار تردید اساسی شده است؛ خسارت عظیمی که این دو واقعه ایجاد کرده علی الخصوص در چرنوبیل که باعث مرگ تعداد زیادی، پخش آلودگی تا انگلستان و غیر قابل سکونت شدن منطقه وسیعی در اوکراین برای زمانی بین 300 تا 600 سال شده نشان داد که چه خطری حتی در استفاده صلح آمیز از این انرژی وجود دارد، تا جایی که بخشی از کشور های جهان مانند ژاپن سوییس و دیگر کشور ها برنامه ای برای نابودی نیروگاه های هسته ایی خود تدارک دیده اند.
با توجه به همین امر سلاح هسته ای از مصادیق آیه خارج است و نمی توان بر اساس عمومیت آیه بر جواز این گونه سلاح ها استدلال کرد و با توجه به تمامی مسائل مذکور و اینکه تسلیحات هسته ای برای نسل بشری خطرساز است و با استناد به آیه 205 سوره بقره در باب حرمت تضییع حرث و نسل و نیز بر اساس قاعده وزر که مطرح شد می توان حرمت قطعی این گونه سلاح ها را استدلال کرد./703/120/م
(علیرضا داودی)
(پی‌نوشت‌ها و منابع در فایل اصلی موجود است)
(بخش دوم و پایانی)