vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محمد یزدی در شانزدهم شهریور ماه 1394 در جلسه دوم درس خارج فقه دیات در آغاز بحث با اشاره مختصر به قول مشهور در دیه جنین، گفت: فقهای بزرگ از جمله شیخ طوسی و شیخ مفید و حتی امام خمینی در تحریر الوسیله از پیروان قول مشهور هستند.

 وی با مطرح نمودن قول ابن جنید که مخالف مشهور می باشد، گفت: ابن جنید معتقد است در إزای سقط جنین باید مطلقا یک غره داده شود که همان آزادی عبد یا کنیز است، و در ادامه به روایات مربوطه اشاره کرد و به استدلال با آنها پرداخت.

 آیت الله یزدی در ادامه بحث، به اختلاف این روایات با روایات مربوط به قول مشهور اشاره کرد و گفت: در بحث دیه جنین دو قول موجود است و دو طایفه روایت که با هم تنافی دارند، لذا برای جمع بین این دو دسته روایت، نظر فقها متفاوت است، شیخ طوسی در مقام جمع، دسته دوم از روایات را حمل بر تقیه نمود؛ زیرا این روایات موافق با کلام عامه است، بنابر این کلام ابن جنید نیز تقیه ای می شود، اما مرحوم خوانساری معتقد است حمل بر تقیه متفرع بر تعارض و عدم امکان جمع عرفی است و حال آن که جمع عرفی ممکن است.

متن جلسه دوم در ذیل ارائه می گردد.     

دیه جنین:

در مورد دیه جنین دو نظریه وجود دارد، قول مشهور که دیه جنینِ کاملِ مسلمانِ حرّ، قبل از دمید شدن روح را صد دینار می داند و قول ابن جنید که در مقابل مشهور است و دیه جنین را مطلقاً یک غُرّه(رقبه) می داند؛ یعنی چه مسلمان باشد چه نباشد، کامل باشد یا نباشد، مذکر باشد یا نباشد باید یک غره دیه بدهد.

مستند قول ابن جنید:

روایات باب بیستم از ابواب دیه اعضاء، دلالت بر قول ابن جنید دارد و اسناد بعضی از این روایات قابل اعتماد است.

اما روایات این باب:

ـ وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ فَاسْتَعْدَتْ عَلَى أَعْرَابِیٍّ- قَدْ أَفْزَعَهَا فَأَلْقَتْ جَنِیناً- فَقَالَ الْأَعْرَابِیُّ لَمْ یُهِلَّ وَ لَمْ یَصِحْ وَ مِثْلُهُ یُطَلُّ  فَقَالَ النَّبِیُّ اسْکُتْ سَجَّاعَةُ - عَلَیْکَ غُرَّةٌ وَصِیفٌ عَبْدٌ أَوْ أَمَةٌ. وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ الَّذِی قَبْلَهُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ. (1 )

تقریب استدلال:

پیامبر(ص) در جواب اعرابی که فرمود: «علیک غره» باید عبد یا أمه ای بپردازی، و این کلام مطلق است و اشاره ای به حالات مختلف جنین و مسلمان بودن یا نبودن آن ندارد.

- وَ عَنْهُ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَضَى رَسُولُ اللَّهِ ص فِی جَنِینِ الْهِلَالِیَّةِ حَیْثُ رُمِیَتْ بِالْحَجَرِ- فَأَلْقَتْ مَا فِی بَطْنِهَا مَیِّتاً فَإِنَّ عَلَیْهِ غُرَّةً عَبْداً أَوْ أَمَةً. وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ  وَ کَذَا الَّذِی قَبْلَهُ وَ الْأَوَّلَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ.(2 همان ح3)

تقریب استدلال:

تقریب استدلال این روایت نیز مانند روایت قبلی است که حضرت رسول صل الله علیه و آله صراحتا دیه جنین را غره می دانند و فرقی بین انواع جنین نمی گذارند.

- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّ رَجُلًا جَاءَ إِلَى النَّبِیِّ ص- وَ قَدْ ضَرَبَ امْرَأَةً حُبْلَى- فَأَسْقَطَتْ سِقْطاً مَیِّتاً- فَأَتَى زَوْجُ الْمَرْأَةِ إِلَى النَّبِیِّ ص فَاسْتَعْدَى عَلَیْهِ- فَقَالَ الضَّارِبُ یَا‌ رَسُولَ اللَّهِ مَا أَکَلَ وَ لَا شَرِبَ وَ لَا اسْتَهَلَّ وَ لَا صَاحَ وَ لَا اسْتَبَشَّ 

فَقَالَ النَّبِیُّ ص- إِنَّکَ رَجُلٌ سَجَّاعَةٌ فَقَضَى فِیهِ رَقَبَةً.(3همان ح4)

تقریب استدلال:

در این روایت نیز مانند دو روایت قبلی پیامبر(صل الله علیه و آله) در مورد مردی که موجب سقطِ جنینِ زن باردار شد، حکم کردند به پرداخت یک رقبه و قیدی بر این حکم اضافه ننمود. به همین استدلال می توان به روایت بعدی نیز اشاره کرد.

- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَبِی حَمْزَةَ  عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: إِنْ ضَرَبَ الرَّجُلُ امْرَأَةً حُبْلَى فَأَلْقَتْ مَا فِی بَطْنِهَا مَیِّتاً- فَإِنَّ عَلَیْهِ غُرَّةً عَبْدٌ أَوْ أَمَةٌ یَدْفَعُهُ إِلَیْهَا. وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ مِثْلَهُ.(4 همان ح5)

- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِی أَیُّوبَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ وَ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ قَتَلَ امْرَأَةً خَطَأً-وَ هِیَ عَلَى رَأْسِ وَلَدِهَا تَمْخَضُ- فَقَالَ خَمْسَةُ آلَافِ دِرْهَمٍ وَ عَلَیْهِ دِیَةُ الَّذِی فِی بَطْنِهَا - وَصِیفٌ أَوْ وَصِیفَةٌ أَوْ أَرْبَعُونَ دِینَاراً. وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ مِثْلَهُ وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ (5 همان ح6)

تقریب استدلال:

امام صادق(ع) در پاسخ دیه قتل خطأی زن باردار و از بین رفتن جنین کامل او فرمود: برای قتل، پنج هزار درهم و برای جنین، وَصِیفٌ(آزاد کردن عبد) أَوْ وَصِیفَةٌ (آزاد کردن کنیز) یا چهل دینار باید بپردازد. اگر چه جنین تام است ولی حضرت دیه آن را عبد یا کنیز یا قیمت آن بیان نمودند، و قیدی نزدند و چیزی در رابطه با سن جنین نفرمودند.

- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ عُبَیْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع (الْغُرَّةُ قَدْ تَکُونُ) بِمِائَةِ دِینَارٍ- وَ تَکُونُ بِعَشَرَةِ دَنَانِیرَ فَقَالَ بِخَمْسِینَ. وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ مِثْلَهُ.(6 همان ح7)

تقریب استدلال:

در این روایت حضرت علیه السلام بعد از آنکه سائل از قیمت غُرّه سوال می کند قیمت را بیان نمودند و اشاره ای به حالات جنین نکرده اند این امر اطلاق را می رساند که در تمامی موارد باید این دیه پرداخته شود.

- وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِنَّ الْغُرَّةَ تَزِیدُ وَ تَنْقُصُ وَ لَکِنْ قِیمَتُهَا أَرْبَعُونَ دِینَاراً. وَ رَوَاهُ الْکُلَیْنِیُّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ وَ الَّذِی قَبْلَهُ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ مِثْلَهُ.(7 همان ح8)

- وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: الْغُرَّةُ تَزِیدُ وَ تَنْقُصُ وَ لَکِنْ قِیمَتُهَا خَمْسُمِائَةِ دِرْهَمٍ. (8)

تقریب استدلال:

این دو روایت نیز همچون روایت قبلیشان به این صورت است که بیان می دارند میزان غره و بزرگی و کوچکی آن ممکن است تغییر کند ولی در همه حالات دیه آن 40 دینار می باشد که این صریح در همان نظری است که ابن جنید داده است.

اقوال در جمع بین دو دسته از روایات:

در مقابل روایات بال روایاتی داریم که قول مشهور را تأیید می کند که بعدا به آنها خواهیم پرداخت. در بحث دیه جنین نیز به تبع دو دسته روایات دو قول موجود است که با هم تنافی دارند، لذا برای جمع بین این دو دسته روایت، نظر فقها متفاوت است.

شیخ طوسی در مقام جمع، دسته دوم از روایات را حمل بر تقیه نمود؛ زیرا این روایات موافق با کلام عامه است، لذا کلام ابن جنید نیز تقیه ای می شود.

اما مرحوم خوانساری معتقد است حمل بر تقیه متفرع بر تعارض و عدم امکان جمع عرفی است و حال آن که جمع عرفی ممکن است. مرحوم خوانساری در نهایت قول مشهور را می پذیرد زیرا: لازمه جمع مذکور پذیرفتن غره، در تمام حالات جنین است و این خیلی بعید به نظر می رسد.

اما کلام محقق خوانساری در جامع المدارک:

و قد یقال: القول بثبوت الغرّة شاذّ و الأخبار الدّالّة علیه محمولة على التقیّة لموافقتها لمذهب الجمهور.

و یمکن أن یقال: الحمل على التقیّة فرع المعارضة و عدم إمکان الجمع العرفی و لا مانع من الجمع، فإنّ الطائفة الأولى صریحة فی الإجزاء و ظاهرة فی التعیین و کذلک الطائفة الثانیة، فیرفع الید بصراحة کلّ منهما عن ظهور الأخرى.

لکنّ المعارضة من غیر هذه الجهة باقیة فمقتضى بعض الطائفة الأولى ثبوت عشرین دینارا للنطفة، و مقتضى خبر أبی جریر المذکور ثبوت أربعین دینارا، و مقتضى صحیح أبی عبیدة ثبوت الدیة الکاملة ظاهرا بقرینة ما بعدها بمجرّد کونه ذا عظم نبت علیه اللّحم فشقّ له السمع و البصر، و کذلک صحیح ابن مسلم.

لکن المشهور الأخذ بالطائفة الأولى صریحها و ظاهرها، و من المستبعد تساوی حالات الجنین فی ثبوت الغرّة حیث إنّ لازم الجمع المذکور ثبوت الغرّة من غیر‌ فرق بین الحالات.(10)

خلاصه بحث:

1ـ قول مشهور: دیه جنینِ کاملِ مسلمانِ حرّ، قبل از دمیدن روح صد دینار است.

2ـ قول ابن جنید: دیه جنین عبارت است از یک غُرّه(رقبه) مطلقاً.

جمع بین دو دسته روایت:

1ـ شیخ طوسی: دسته دوم از روایات حمل بر تقیه می شود زیرا موافق با کلام عامه است، لذا کلام ابن جنید نیز تقیه ای می شود.

2ـ مرحوم خوانساری:

حمل بر تقیه متفرع بر تعارض و عدم امکان جمع عرفی است اما جمع عرفی ممکن است.

نظر استاد:

در نهایت استاد کلام مشهور را می پذیرند اما بین دو طائفه از روایات، حمل بر تقیه را نمی پذیرند، اما به جهت استبعاد یکسان بودن دیه جنین در همه حالات، دسته اول از روایات را مقدم می کنند. 226/س

پاورقی:

1ـ  وسائل الشیعه ج 29، باب 20 ابواب دیة الاعضاء حدیث2

2ـ همان ح3

3ـ همان ح4

4ـ همان ح5

5ـ همان ح6

6ـ همان ح7

7ـ همان ح8

8ـ همان ح9

9ـ جامع المدارک ج6 ص280،281

10ـ همان