vasael.ir

کد خبر: ۲۱۳۲
تاریخ انتشار: ۰۸ ارديبهشت ۱۳۹۵ - ۲۰:۱۲ - 27 April 2016
قواعد فقه حکومتی/ 6

قاعده انحصار الحکم فی الله- لزوم اجتناب از طاغوت

پایگاه اطلاع رسانی وسائلـ حجت الاسلام و المسلمین صبوری فیروزآبادی در جلسه 6 از سلسه مباحث «فقه حکومتی »، در راستای اثبات قاعده «انحصار الحکم فی الله »، تحت عنوان «ما دلّ علی وجوب نفی الطاغوت و الکفر بها » در این جلسه به 4 آیه استشهاد کرد. وی از مجموع آیات مطرح شده، نتیجه می گیرد که اجتناب از طاغوت امری روشن در دین بوده تا جایی که امر بر ترک اطاعت طاغوت و نهی از آن شده است.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام و المسلمین محسن صبوری فیروزآبادی جلسه 6 درس «قواعد فقه حکومتی » خود را در مسجد امام حسن عسکری علیه السلام شهرک پردیسان قم هزاره هشتم طلاب، به ادامه ادلّه قاعده «انحصار الحکم فی الله » اختصاص داد.

وی در جلسات گذشته برای اثبات قاعده، ادلّه را به سه بخش تقسیم کرد و به فراخور زمان برای هر بخش، مستنداتی از آیات و روایات ارائه داد.

استاد صبوری در ادامه بررسی سومین دسته از ادله، این جلسه را به بررسی 4 آیه پرداخت.

وی مفاد آیه 17 سوره زمر، که انحصار بشارت رحمت الهی به کسانی که از اطاعت طاغوت سر باز زدند را، شاهد خوبی بر لزوم اجتناب از طاغوت می‎داند.

حجت الاسلام و المسلمین صبوری برای تأیید، روایات ذیل آیه را ارائه داد.

وی در ادامه به آیه 51 سوره نساء میپردازد که لسان آیه توبیخ اهل کتاب است و آن را دلیلی بر لزوم نفی اطاعت طاغوت ارائه داد.

استاد صبوری سپس روایاتی را مطرح کرد که معنای طاغوت را عام و بر مصادیق مختلف در هر زمان تطبیق می‎کند.

وی سپس آیه 60 سوره مائده را مطرح و از اینکه تبعیت از طاغوت در زمره اعمال سوء شمرده شده را نشانه لزوم طرد اطاعت طاغوت می­داند.

استاد صبوری در انتهای جلسه، به آیت الکرسی اشاره کرد که در آن به صراحت از نفی طاغوت سخن گفته است. وی در پایان به این نکته اشاره کرد که عموم مفسران از این آیه، شمول مصداقی طاغوت را برداشت کردند.

 

آنچه در ادامه می‎آید مشروح ششمین جلسه درس قواعد فقه حکومتی استاد صبوری است.

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطیبین الطاهرین

و اللعنة الدائمة علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین

 

ادامه ادلّه حرمت پیروی از طاغوت

در ادامه بررسی سومین دسته از ادله – یعنی: ما دلّ علی وجوب نفی الطاغوت و الکفر بها - امروز چند آیه کریمه دیگر را مورد بحث قرار خواهیم داد:

آیه دوّم. سوره زمر آیه 17

دوم) وَ الَّذینَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ یَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرى‏[1]

 

استدلال

در این آیه کریمه خداوند متعال منحصرا  به کسانی که از تبعیت طاغوت اجتناب نموده و به سوی خداوند باز گردند، بشارت رحمت داده است. دلیل انحصار مذکور تقدیم "لهم" بر "البشری" است که مفید حصر می باشد. همچنین معلوم است که در آیه کریمه مقصود از اجتناب طاغوت، ترک تبعیت از غیر الله میباشد چنانکه معنای "انابوا الی الله" نیز تسلیم در برابر ذات لا یزال الهی است. البته این معنای خاص برای انابه در آیه کریمه 54 از سوره مبارکه زمر نیز وجود دارد؛ «وَ أَنیبُوا إِلى‏ رَبِّکُمْ وَ أَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُون»[2]

 

روایات ذیل آیه

همچنین در ذیل این آیه کریمه روایاتی از معصومین (ع) وارد شده است که تفسیر مذکور را تایید می نماید:

 

روایت اوّل

‏به عنوان نمونه مرحوم کلینی در کافی شریف چنین نقل می‎نمایند: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذَّاءِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَر (ع) ...فَقَالَ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ یَعْنِی بِالْإِمَامِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ یَعْنِی الَّذِینَ اجْتَنَبُوا الْجِبْتَ وَ الطَّاغُوتَ أَنْ یَعْبُدُوهَا وَ الْجِبْتُ وَ الطَّاغُوتُ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ الْعِبَادَةُ طَاعَةُ النَّاسِ لَهُمْ ... چنان که ملاحظه می‎شود در این روایت شریف، دشمنان اهل بیت (ع) مصداق بارز طاغوت شمرده شده‎اند و این نشان دهنده گستردگی مورد نظر در دایره معنایی این لفظ می‎باشد.

روایت دوّم

روایت دوم را مرحوم سید شرف الدین حسینی استرآبادی در تاویل الآیات نقل نموده‎اند: عَنْ أَبِی بَصِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِیهِ (ع) أَنَّهُ قَالَ أَنْتُمُ الَّذِینَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ یَعْبُدُوهَا وَ مَنْ أَطَاعَ جَبَّاراً فَقَدْ عَبَدَه[3]

آیه سوّم. سوره نساء آیه51

 

سوم) الَمْ تَرَ إِلَى الَّذینَ أُوتُوا نَصیباً مِنَ الْکِتابِ یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ یَقُولُونَ لِلَّذینَ کَفَرُوا هؤُلاءِ أَهْدى‏ مِنَ الَّذینَ آمَنُوا سَبیلاً[4]

 

استدلال

بسیاری از مفسرین معتقدند که این آیه مبارکه در رابطه با عدهای از اهل کتاب نازل شده است که در پاسخ به سوال مشرکین مکه که نظر آنها را در رابطه مقایسه دین خود با اسلام خواسته بودند، دین و روش مشرکین را نزدیکتر به صواب شمرده بودند. [5] لذا این دسته از مفسرین معتقدند که مقصود از "جبت و طاغوت" یا بتهای مشرکین است که اهل کتاب با این داوری، ایمان خود را – و لو به صورت ظاهری – به آنها نشان داده اند، و یا اشخاص گمراه کنندهای همچون حیی بن اخطب و کعب بن اشرف خواهد بود.[6] البته این شان نزول از طرق شیعه نقل نشده و ماخذ اصلی آن منابع اهل سنت است. لکن قدر مسلم آن است که آیه کریمه در رابطه با یک داوری ناعادلانه از سوی اهل کتاب نسبت به مسلمانان، نازل شده است. هر چند این معنا نیز استدلال به آیه را مخدوش نمیکند چرا که بر اساس آنچه پیش از این گفته شد، لفظ "طاغوت" دارای یک معنای عام بوده و شامل هر موجود سرکش ضالّ مضلّ خواهد بود.

روایات ذیل آیه، تطبیق طاغوت بر مصادیق خاص

 لذا همین شمول و گستردگی نیز باعث شده است که ائمه (ع) این آیه شریفه را بر مصادیق روزگار خود تطبیق نمایند.

 

روایت اوّل

به عنوان نمونه جناب کلینی (ره) در کافی شریف این روایت ارزشمند را در ذیل آیه مورد بحث نقل نموده اند: الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَامِرٍ الْأَشْعَرِیُّ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْوَشَّاءُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ بُرَیْدٍ الْعِجْلِیِّ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَکَانَ جَوَابُهُ أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ یَقُولُونَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا هؤُلاءِ أَهْدى‏ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا سَبِیلًا یَقُولُونَ لِأَئِمَّةِ الضَّلَالَةِ وَ الدُّعَاةِ إِلَى النَّارِ هؤُلاءِ أَهْدى‏ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ سَبِیلا...[7] البته در کتاب دعائم الاسلام این روایت به امام صادق (ع) اسناد داده شده است.[8]

 

روایت دوّم

در تفسیر عیاشی و بصائر الدرجات نیز چنین آمده است: عَنْ بُرَیْدِ بْنِ مُعَاوِیَةَ قَالَ کُنْتُ عِنْدَ أَبِی جَعْفَرٍ (ع) فَسَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ قَالَ فَکَانَ جَوَابَهُ أَنْ قَالَ أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ فُلَانٍ وَ فُلَان[9]

 

روایت سوّم

مرحوم علامه مجلسی نیز از کتاب سلیم بن قیس (ره) نقل می‎کنند که امیرالمومنین (ع) در نامه خویش خطاب به معاویه فرمودند: ... یا معاویة! ... ما أنت و طلحة و الزبیر بأحقر جرما و لا أصغر ذنبا و لا أهون بدعة و ضلالة ممن استنا لک و لصاحبک الذی تطلب بدمه و وطئا لکم ظلمنا أهل البیت و حملاکم على رقابنا فإن الله یقول: أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ أُوتُوا نَصِیباً مِنَ الْکِتابِ یُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ یَقُولُونَ لِلَّذِینَ کَفَرُوا هؤُلاءِ أَهْدى‏ مِنَ الَّذِینَ آمَنُوا سَبِیلًا... [10]

 

آیه چهارم. سوره مائده آیه 60

چهارم) قُلْ هَلْ أُنَبِّئُکُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذلِکَ مَثُوبَةً عِنْدَ اللَّهِ مَنْ لَعَنَهُ اللَّهُ وَ غَضِبَ عَلَیْهِ وَ جَعَلَ مِنْهُمُ الْقِرَدَةَ وَ الْخَنازیرَ وَ عَبَدَ الطَّاغُوتَ أُولئِکَ شَرٌّ مَکاناً وَ أَضَلُّ عَنْ سَواءِ السَّبیلِ [11]

 

استدلال

در این آیه کریمه، عبادت و تبعیت از طاغوت به عنوان یکی از اعمال سوء اهل کتاب مورد اشاره قرار گرفته است.

اشکال

 لکن در اینجا مشکل این است که برخی از مفسّرین مقصود از عبادت طاغوت را پرستش گوساله توسط بنی اسرائیل دانسته اند.[12] همچنین تعدادی دیگر از مفسران معتقدند که لفظ طاغوت در این آیه کریمه به معنای شیطان می باشد.[13]

 

جواب

 لکن پیش از این ثابت شد که لفظ طاغوت به معنای "موجود سرکش و متجاوز از حدّ" بوده و با اطلاق خود شامل حاکم غیر ماذون من الله نیز می شود. همچنین آیه کریمه «اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ ...»[14] می تواند قرینه بر تفسیر این فقره یعنی: «وَ عَبَدَ الطَّاغُوتَ» باشد. لذا برخی از مفسرین نیز درتبیین این آیه کریمه، انحصار مصداق طاغوت در گوساله سامری و شیطان را رد نموده اند.[15]

 

آیه پنجم. سوره بقره آیات 256 و 257

پنجم) لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى‏... وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ [16]

استدلال

چنانکه ملاحظه میشود در دو فقره از آیت الکرسی سخن از نفی طاغوت به میان آمده است؛ در فقره اول لزوم کفر به طاغوت، به صراحت مورد تاکید قرار گرفته و لازمه تمسک به ریسمان محکم الهی شمرده شده است. در فقره دوم نیز ولایت طاغوت به عنوان عامل خروج از نور، ورود به ظلمات و خلود در آتش معرفی گردیده است.

شمول مصداقی معنای طاغوت

در اینجا لازم به ذکر است که در این آیه کریمه - بر خلاف آیات گذشته- عموم مفسرین، قائل به شمول مصداقی در معنای "طاغوت" شده و آن را منحصر در "شیطان" ندانستهاند. [17] البته روایاتی که در ذیل این آیه وارد شدهاند نیز شمول مذکور را تایید مینمایند:

به عنوان نمونه مرحوم کلینی در کافی می فرمایند: عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِیزِ الْعَبْدِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِی یَعْفُورٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِنِّی أُخَالِطُ النَّاسَ فَیَکْثُرُ عَجَبِی مِنْ أَقْوَامٍ لَا یَتَوَلَّوْنَکُمْ وَ یَتَوَلَّوْنَ فُلَاناً وَ فُلَاناً لَهُمْ أَمَانَةٌ وَ صِدْقٌ وَ وَفَاءٌ وَ أَقْوَامٌ یَتَوَلَّوْنَکُمْ لَیْسَ لَهُمْ تِلْکَ الْأَمَانَةُ وَ لَا الْوَفَاءُ وَ الصِّدْقُ قَالَ فَاسْتَوَى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) جَالِساً فَأَقْبَلَ عَلَیَّ کَالْغَضْبَانِ ثُمَّ قَالَ: لَا دِینَ لِمَنْ دَانَ اللَّهَ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ  اللَّهِ وَ لَا عَتْبَ عَلَى مَنْ دَانَ بِوَلَایَةِ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ قُلْتُ: لَا دِینَ لِأُولَئِکَ وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ؟! قَالَ: نَعَمْ لَا دِینَ لِأُولَئِکَ وَ لَا عَتْبَ عَلَى هَؤُلَاءِ ثُمَّ قَالَ: أَ لَا تَسْمَعُ لِقَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ: اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ یَعْنِی مِنْ ظُلُمَاتِ الذُّنُوبِ إِلَى نُورِ التَّوْبَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ لِوَلَایَتِهِمْ کُلَّ إِمَامٍ عَادِلٍ مِنَ اللَّهِ وَ قَالَ وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ إِنَّمَا عَنَى بِهَذَا أَنَّهُمْ کَانُوا عَلَى نُورِ الْإِسْلَامِ فَلَمَّا أَنْ تَوَلَّوْا کُلَّ إِمَامٍ جَائِرٍ لَیْسَ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خَرَجُوا بِوَلَایَتِهِمْ إِیَّاهُ مِنْ نُورِ الْإِسْلَامِ إِلَى ظُلُمَاتِ الْکُفْرِ فَأَوْجَبَ اللَّهُ لَهُمُ النَّارَ مَعَ الْکُفَّارِ فَ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ   [18]

229/228



 

پاورقی

 

[1]  زمر:17

[2]  زمر:54

[3]  تاویل الآیات:/502

[4]  نساء: 51

[5]  از مفسرین شیعه علی بن ابراهیم در تفسیر قمی:1/140، مرحوم طبرسی در مجمع البیان:3/93، علامه (ره) در المیزان:4/375 و.. و از مفسرین سنی مذهب می توان واحدی در اسباب تنزیل القرآن:/160، بیضاوی در انوار التنزیل:2/78، ابوحیان اندلسی در البحر المحیط:3/675 و... را نام برد.

[6]  ر.ک التسهیل:1/196 و...

[7]  کافی:1/205

[8]  ر.ک دعائم الاسلام:1/20

[9]  تفسیر عیاشی:1/246، بصائر الدرجات:/34 

[10]  بحار الانوار:33/153

[11]  مائده:60

[12]  مانند: ابوحفص نسفی در ترجمه تفسیر نسفی:1/223 

[13]  مانند: اسفراینی در تاج التراجم:2/600، ابوالمحاسن جرجانی در جلاء الاذهان:2/398

[14]  توبه:31

[15]  مانند: ابن عجیبه در البحر المدید:2/ 56 

[16]  بقره:257 و 256

[17]  ر.ک انوار التنزیل بیضاوی:1/155، البحر المدید:1/289، زبدة التفاسیر:1/409، الامثل:2/265، الوجیز:1/206، تفسیر قمی:1/85، المیزان:2/344 و.. البته برخی نیز قائل به انحصار مصداق طاغوت در شیطان شده اند. مانند: شیبانی در نهج البیان:1/332 همچنین مرحوم طبرسی در مجمع البیان:2/633 این قول را به ابن عباس (ره) نسبت داده است.

 کافی : 1/ 375[18]

 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲