vasael.ir

کد خبر: ۱۷۱۴
تاریخ انتشار: ۰۹ بهمن ۱۳۹۴ - ۱۳:۱۷ - 29 January 2016
در شانزدهمین جلسه درس خارج «فقه اقتصاد» آیت الله محسن اراکی مطرح شد

محل کسب نباید مانند کالا خرید و فروش شود

پایگاه اطلاع رسانی وسائل – آیت الله اراکی در جلسه شانزدهم درس خارج اقتصاد اسلامی در ادامه مساله عناصر اخلاقی بازار اسلامی، به دومین قاعده از قواعد اقتصاد اسلامی پرداخت و در این راستا نکاتی مهم را حول معضلات جاری اقتصاد کشور مطرح کرد و گفت: محل کسب و کار نباید مانند یک کالای تجاری خرید و فروش شود. حمایت از تولیدکننده با کاهش هزینه تولید انجام می شود. نظام عمران شهری در اسلام مبتنی بر خط افقی است و نه خط عمودی و بالا بردن.

 


به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی در شانزدهمین جلسه  درس خارج فقه نظام اقتصادی اسلام، که روز دوشنبه سی ام آذرماه 1394 در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم برگزار شد، در ادامه موضوع عناصر اخلاقی بازار اسلامی، به دومین قاعده از قواعد اقتصاد اسلامی پرداخت و در این راستا نکات مهمی را حول معضلات جاری اقتصاد کشور مطرح کرد.

او در ابتدا، آخرین مورد از عناصر اخلاقی فرهنگ بازار اسلامی را بیان کرد و به بحث عناصر و مقوّمات فرهنگ بازار پایان داد؛ سپس وارد بحث مکان کسب و تجارت به عنوان قاعده دوم  از مجموعه قواعد اقتصاد اسلامی شد.

وی معاملات تجاری به قصد سود را در مورد محل کسب با استناد به روایات شریفه ممنوع دانست و ضمن مذموم دانستن تبدیل محل کسب به یک کالای تجاری، مکان کسب را از این حیث همانند محل سکونت معرفی کرد.

آیت الله اراکی در ضمن بحث امروز با اشاره به برخی معضلات اقتصادی، به ارائه نکات مهمی در این زمینه پرداخت که مهترین آنها اشاره می شود:  

1. راه اندازی شرکتها و بنگاه های معاملاتی مسکن که نتیجه آن تبدیل مسکن به کالای تجاری است، شرعاً پذیرفته نیست.

2. نظام عمران شهری در اسلام مبتنی بر خط افقی است و نه خط عمودی و بالا بردن.

3. بسیاری از مشکلات امروز بازار نتیجه ی انحصار است. انحصار در اقتصاد اسلامی ممنوع است و نتیجه ی آن بیکاری است.

4. برای ایجاد ارزانی، دولت باید ضمن حمایت از تولید کننده، راه تولید و تجارت را هم باز بگذارد.

5. حمایت از تولید کننده به این نیست که کالای او را بخریم؛ بلکه باید مواد اولیه ارزان در اختیار او گذاشت، فرصت کار و اشتغال برای او ایجاد کنیم و مالیات گزاف از او نگیریم.

6. تحریک تقاضا، غلط ترین حرفی است که در اقتصاد زده شده است و نتیجه ی آن  پر کردن جیب سرمایه دار است.

7. نباید در تولید دخالت کرد. تولید کننده تولید می کند، هرگاه دید کالا زیاد شد دیگر تولید نمی کند.

8. دفن سیب زمینی -  که اخیراً توسط دولت اتفاق افتاد - خلاف شرع و نابود کردن نعمت خداست و از همان چیزهایی است که طبق روایت، منشأ عذاب و قحطی می شود.

 

متن تقریر درس در ادامه آمده است:

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

مورد بیستم از اخلاقیات بازار اسلامی؛ حرمت اکراه کردن صاحب کالا برای فروش کالا

شخصی کالایی دارد و تمایلی به فروش ندارد؛ اینکه بخواهند شرایطی برای او به وجود آورند و اورا وادار به فروش جنس خود کنند مکروه است؛ بلکه از روایات استفاده حرمت می شود.

 

روایت

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ عَلِیِّ بْنِ عُقْبَةَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى عَنْ بُرَیْدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ مَنِ اشْتَرَى طَعَامَ قَوْمٍ وَ هُمْ لَهُ کَارِهُونَ قُصَّ لَهُمْ مِنْ لَحْمِهِ یَوْمَ الْقِیَامَة

روایت 9،باب 1، ابواب عقد البیع و شروطه، وسائل الشیعه

کسی که طعام قومی را بخرد در حالیکه آنها کراهت دارند و تمایلی به فروش ندارند، روز قیامت گوشت بدن او را می برند.  روایت ظهور در حرمت دارد. بنابراین بازار اسلامی باید به نحوی باشد که صاحبان کالا مجبور به فروش کالای خود نباشند. در بازارهای سرمایه داری گاهی چنین اتفاقی می افتد و در نتیجه رقابتهایی که صورت می گیرد، صاحب جنس مجبور به فروش کالای خود می شود.

 

اگرچه عناصر اخلاقی بازار اسلامی بیش از این موارد بیستگانه است ولی به همین موارد بسنده می کنیم. غرض از طرح این موارد بیان این بود که بازار اسلامی ویژگی های خاص خود را دارد و اگر بخواهیم چنین بازاری داشته باشیم باید شرایطی فراهم کنیم که این اخلاقیات بر بازار حاکم شود.

 

مرور فهرست وار مباحث مطرح شده

درباره اصول و قواعد بازار اسلامی بحث می کردیم. گفتیم اولین قاعده، فرهنگ بازار اسلامی است. بازار اسلامی، فرهنگ خاص خود را دارد که باید حاکم بر بازار اسلامی باشد. دربحث فرهنگ بازار اسلامی، هشت عنوان و مقوّم، بحث شد که مقوّم هشتم، اخلاقیات فرهنگ بازار اسلامی بود. ایمان به خدا، ایمان به روز جزاء، مفهوم خاص تجارت، مفهوم سود و زیان، لزوم تفقه، التزام به احکام شرعی، لزوم آشنایی با فنون تجارت و اخلاقیات بازار، مقوّمات فرهنگ بازار اسلامی بود که تاکنون بحث شد.

اکنون وارد بحث دومین قاعده از قواعد اقتصاد اسلامی می شویم.

 

قاعده دوم از قواعد بازار اسلامی

قاعده دوم از قواعد بازار اسلامی، قاعده مربوط به مکان بازار است.

 

 محل کسب و کار نباید مانند یک کالای تجاری خرید و فروش شود

 آنچه از مجموع روایات فهم می شود این است که محل تجارت و مکان کسب نباید تبدیل به یک کالای تجاری شود و نباید مانند یک کالای تجاری با آن رفتار شود. دکان و مغازه نباید به عنوان یک کالای تجارتی معامله شود؛ برخلاف آنچه در فرهنگ اقتصاد سرمایه داری مرسوم است. البته اگر کسی ملک شخصی داشت و در ملک خود مغازه ای بنا کرد، می تواند آن را بفروشد اما این امر غیر از آن است که محل خرید و فروش تبدیل به کالای تجارتی شود.

 

مسکن هم مانند محل کسب است

این مطلب را درباره مسکن هم گفته ایم. از روایت استفاده می شود که مسکن اصلاً نباید کالای تجارتی شود. تبدیل شدن مسکن به کالای تجارتی یعنی اینکه آن را به قصد سود، خرید و فروش کنند. ساخت مسکن کار کسی است که نیاز به محل سکونت دارد و در نتیجه ی این نیاز، برای خود محل سکونت می خرد یا سفارش می دهد که برای او بسازند. اینکه ما بیاییم شرکتهای خرید و فروش مسکن راه بیاندازیم و مسکن به یک کالای تجارتی تبدیل شود و در نتیجه – معضلاتی مانند – احتکار مسکن پیش بیاید، - از نظر شرع-  پذیرفته نیست .

 

مسکن سازی مبتنی بر خط افقی است

گزارشی دیدم درباره تهران که می گفت 65 درصد از مسکن ها در تهران خالی است. این گزارش نظر ما را که در بحث فقه عمران شهری بیان کردیم، تأیید می کند. در آنجا گفتیم که اصلا نظام عمران شهری در اسلام مبتنی بر خط افقی است و نه خط عمودی و بالا بردن.

برخی حاضرین جلسه گفتند که این - نحوه ی عمل- جواب نمی دهد. جواب ما این است که این ما هستیم که چنین وضعیتی به وجود می آوریم. این ما هستیم که بازار کاذبی برای مسکن درست می کنیم و بعد شروع به مسکن سازی – بی حساب و انبوه – می کنیم، بخاطر خرید و فروش آن به قصد کسب سود. به این ترتیب مسکن تبدیل می شود به یک کالای تجارتی. این وضعیت اصلاً با مذاق اقتصاد اسلامی سازگار نیست.

 

روایات متعدد دالّ بر مدعا

روایات متعدد داریم درباره اینکه محل کسب نباید مثل یک کالای تجارتی باشد.

 

روایت اول

کَانَ علیٌ علیه السلام لَا یَأْخُذُ عَلَى بُیُوتِ السُّوقِ کِرَاء  وسائل الشیعه، جلد 1، صفحه 300 و جلد 3، صفحه 532

امیرالمؤمنین علیه السلام از مغازه ها کرایه نمی گرفت؛ یعنی مغازه می ساخت و در اختیار فروشندگان قرار می داد بدون گرفتن کرایه.

 

روایت دوم

انّ رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم تصدّق علی المسلمین بأسواقهم   وفاء الوفاء، جلد 2، صفحه 748

رسول خدا صلی الله علیه و آله بطور مجانی، اسواق (محل کسب) را دراختیار مسلمین قرار می داد.

 

روایت سوم

سُوقُ الْمُسْلِمِینَ کَمَسْجِدِهِمْ فَمَنْ سَبَقَ إِلَى مَکَانٍ فَهُوَ أَحَقُّ بِهِ إِلَى اللَّیْل   ‏

وسائل الشیعه، جلد 12، صفحه  300 و جلد 3 صفحه 542

از این روایت استفاده می شود که بازار مطلوب اسلامی از نظر مکان آن است که محل کسب (خرید و فروش ) در اختیار مردم گذاشته شود و هر کسی بتواند برای استفاده از آن مکان و برای فروش کالای خود بیاید.

مقصود این است که راه بر مردم برای خرید و فروش بسته نشود و فرصت برای همه فراهم شود، به نحوی که اگر کالایی را می خواهند بفروشند یا بخرند، امکانش را داشته باشند و برای هر فروشنده ای مکانی باشد که بتواند کالایی بیاورد و بفروشد. اگر چنین وضعیتی در مورد بازار پیش بیاید آثار و برکاتی خواهد داشت.

 

انحصار ریشه بسیاری از مشکلات

 خیلی از مشکلاتی که امروز در بازار داریم در نتیجه همین انحصار است و قبلاً گفتیم که انحصار در اقتصاد اسلامی ممنوع است. انحصار از خصوصیات بازار سرمایه داری است.

 

روایت چهارم

در کتاب السوق فی ظلة دولة الاسلامیة تألیف آقای سید جعفر مرتضی عاملی صفحه 32، این روایت آمده است و من خودم منبع روایت را ندیدم:

هدم علیٌّ علیه السلام دکّاکین بُنیت فی السوق

ظاهرا هدم دکان ها بخاطر جلوگیری از تبدیل آنها به مغازه بوده است؛ چون خود دکان ممنوعیتی ندارد. اینکه ساختمانی باشد که محل خرید و فروش باشد ممنوع نیست، منتها آنچه در آن اشکال هست این است که ساختمان به یک محل انحصاری برای عرضه کالا تبدیل شود و بعد هم خود ساختمان به یک کالای تجارتی تبدیل شود.

از مجموع روایات، نتایجی می توان گرفت:

1.تبدیل محل تجارت به کالای تجاری، مطلوب بازار اسلامی نیست.

2.فرصت خرید و فروش و تجارت باید برای همه فراهم شود.

3.دولت موظف است زمینه ای را فراهم سازد که هر کسی بخواهد تجارت کند، امکانش را داشته باشد.

 

بیکاری نتیجه ی انحصار است

بیکاری از خصوصیات بازار سرمایه داری است و نتیجه ی انحصار است. عده ای پول در می آورند و فضا را بر دیگران تنگ می کنند تا خود به سود برسند. وقتی فضا تنگ شد، نتیجه ی آن بیکاری است. اینجا در بازار ما اگر کسی بخواهد مغازه تهیه کند تا میلیاردر نباشد صاحب مغازه نمی شود، کسی هم که می خواهد دستفروشی کند می گویند ممنوع است. نتیجه – این سیاستهای اقتصادی – بیکاری است، نتیجه ی آن رفتن سراغ خرید و فروش مواد مخدر است.

 

استثناء در جواز تجارت

اصل این است که عرصه ی خرید و فروش و کسب برای مردم باز باشد، البته اگر یک تجارت، تجارت مضرّ شد و به مصالح عام آسیب رسان شد نمی توان گفت ممنوعیت آن اشکال دارد.

 

ایجاد ارزانی با پشتیبانی از تولید

دولت قسمتی از درآمد خالص خود را اختصاص دهد به پشتیبانی از تولید و بجای اینکه روی کالای مختلف مانند گوشت، مرغ و غیره مختلف نرخگذاری شود – چون نرخگذاری هم در روایات منع شده است -  راه تولید کالا را باز کند. وقتی گوشت زیاد شد قیمت آن هم پایین می آید چون – بالاخره – باید به فروش برسد.

اگر بخواهیم ارزانی ایجاد کنیم راه ارزانی این است که:

1.راه تولید و تجارت را باز بگذاریم.

2.از تولید کننده حمایت کنیم.

 

حمایت از تولیدکننده با کاهش هزینه تولید

حمایت از تولید کننده به این نیست که کالای او را بخریم، بلکه مواد اولیه ارزان باید در اختیار او گذاشت. فرصت کار و اشتغال برای او ایجاد کنیم و مالیات گزاف از او نگیریم. وقتی هزینه تولید را بالا ببریم خودبخود جنس گران می شود. بجای سوبسید دادن به مصرف کننده باید تولید کننده تشویق شود. تولید باید پشتیبانی شود نه خرید.

 

تحریک تقاضا؛ غلط ترین حرف در اقتصاد !

غلط ترین حرفی که در اقتصاد زده شده است، تحریک تقاضاست. چه جور کارشناسان اقتصادی در اختیار دارید؟!! این سیاست – تحریک تقاضا – دقیقاً پر کردن جیب سرمایه دار است.

 

دخالت در تولید ممنوع !

نباید در تولید دخالت کرد. تولید کننده تولید می کند، هرگاه دید کالا زیاد شد دیگر تولید نمی کند.

 

در بازار دخالت نکنید !

 شما بگذارید بازار خودش کارش را انجام دهد. این شما هستید که با دخالت کردن همه چیز را به هم می زنید. دخالت می کنید – نتیجه این می شود که – چند هزار تن سیب زمینی نابود می شود. این – دفن سیب زمینی که اخیراً توسط دولت اتفاق افتاد – خلاف شرع و نابود کردن نعمت خداست و از همان چیزهایی است که طبق روایت، منشأ عذاب و قحطی می شود.

 

 

تقریر: ج. زنگنه                        907/223

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲