vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، جریان فعال فمینیسم امروزه در جهان شیوۀ زندگی زنان بسیاری را تغییر داده است. این جریان درصدد حذف نقش‌های جنسیتی و رهاسازی زنان از نقش‌های محدودکننده است. این نقش‌های محدودکننده، عوامل مختلفی دارند. به‌طور مثال، ایفای نقش‌های خانوادگی با عنوان همسر و مادر، از جمله عوامل محدودیت‌زا در این مکتب تلقی می‌شود. دیان پاسنو، از منتقدین فمینیسم، در این‌باره می‌گوید:‌ «فمینیست‌ها و همکارانشان با استفاده از روان‌شناسی و آموزش،‌ یک نسل کامل را با این طرز تفکر که اساساً دو جنس هیچ تفاوتی با هم ندارند و فرهنگ نیازمند تغییر در روش نگرش به مسئلۀ مذکر و مؤنث است،‌ شست‌وشوی مغزی دادند. در این زمینه حجت‌الاسلام حسین بستان، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در وبینار «بررسی فمینیسم در ایران و جهان؛ از مبانی تا جریان‌شناسی» به موضوع «فمینیسم و تفاوت جنسی» پرداخت و فمینیسم را موضوعی کلیدی و محوری در مباحث جنسیت دانست.

وی بیان داشت: فمینیسم هم به عنوان مکتب و جنبش و هم به لحاظ عملی و نظری قهراً دارای نقاط قوتی است؛ یعنی ویژگی‌هایی دارد که سبب مزیت، تأثیرگذاری و جذابیت آن شده است. البته طبعاً دارای ضعف‌هایی نیز هست.

استاد حوزه با اشاره به این‌که فمینیسم بر روی امر فطری دست گذاشته و این مهم‌ترین ویژگی آن به شمار می‌آید، تأکید کرد: همین موضوع سبب جذابیت و أثرگذاری آن در سطح جهانی شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین بستان با بیان این‌که فطرت امریست که خداوند در وجود انسان‌ها قرار داده است، گفت: در بررسی مکاتب و نظریات مختلف باید به این موضوع توجه داشته باشیم که آن‌ها چه نسبتی با امور فطری دارند.

وی اضافه کرد: یک معیار کلی این است که هر جا مکتب، جنبش و نظریه‌ای با ویژگی‌های فطری انسان‌ها همراه باشد، امتیازی برای آن به شمار می‌آید و برعکس هر جا مکتب، نظریه و جنبشی برخلاف فطرت انسان امری را مطرح کند به مشکل بر خواهد خورد.

این استاد حوزه با تأکید بر این‌که اگر بخواهیم فمینیسم را براساس فطرت مورد بررسی قرار دهیم به نکات مثبت و منفی آن برخواهیم خورد، یادآور شد: در نگاه کلی تاریخی، به فمینیسم می‌توانیم بگوییم در عرصه‌هایی موفقیت‌هایی کسب کرده ولی در عین حال به آن چه خواسته نرسیده است، یعنی جاهایی پس‌رفت و شکست داشته است.

وی افزود: جاهایی که فمینیسم موفقیت‌هایی کسب کرده به سبب هماهنگی با فطریات بوده است. برای نمونه در جاهایی که بر روی عدالت به لحاظ عملی و نظری سرمایه‌گذاری کرده، موفق بوده است، چون عدالت یک امر فطری است.

کارشناس مسائل خانواده درباره جنبه‌های منفی فمینیسم نیز تصریح کرد: فمینیسم در جاهایی که برخلاف فطریات رفتار کرده، شکست خورده است. برای نمونه جاهایی که درباره تفاوت (توجه نکردن به تفاوت) سخن گفته، شکست خورده است. چون تفاوت یک امر فطری است. تفاوت میان زن و مرد دارای منشأ فطری است.

حجت‌الاسلام والمسلمین بستان در ادامه سخنان خود به تشریح تفاوت‌های جنسی پرداخت و تأکید کرد: تفاوت جنسی در ظاهر یک مسأله است ولی وقتی تبیین می‌شود شاهد مسائل مختلفی خواهیم بود که هر کدام از این مسائل فرعی به یک حوزه دانشی همانند زیست شناسی، انسان شناسی، روان شناسی، فلسفه حقوق و… مربوط می‌شود.

وی اظهار کرد: تفاوت جنسی یک عنوان کلی‌‌ است که از دل آن مسائل مختلفی بیرون می‌آید و هر کدام باید در حوزه دانشی خود مورد بررسی قرار گیرد. ولی بحث اصلی تفاوت جنسی در حوزه زیست شناسی و روان‌ شناسی است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، زیست شناسی و روان شناسی را به عنوان نخستین حوزه، مورد بحث قرار داد و بیان داشت: نخستین پرسش این است که آیا زن و مرد با یک دیگر تفاوت دارند یا خیر؟ درباره تفاوت جنسی زن و مرد سال‌هاست که در غرب تحقیقات علمی صورت می‌گیرد، چون فمینیسم سبب شد در یک امر مسلم (وجود تفاوت جنسی) تشکیک ایجاد شود. به همین دلیل برخی گفته‌اند ما تا بحال خیال می‌کردیم تفاوت جنسی وجود دارد در حالی که این‌ها تنها کلیشه‌های جنسیتی بوده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین بستان عنوان کرد: به صورت خلاصه نتیجه تحقیقات گسترده غربی‌ها در زمینه تفاوت جنسیتی این شد که در بخشی از تفاوت‌ها به نتیجه رسیدند، یعنی یک توافق نسبی درباره برخی تفاوت‌ها ایجاد شد، برخی تفاوت‌ها را رد کردند، ولی در برخی تفاوت‌ها هنوز هم اختلاف نظر است، به گونه‌ای که خودشان نیز خسته شده‌اند.

وی اضافه کرد: اگر بخواهیم درباره این مسأله که آیا زن و مرد تفاوت دارند، جمع بندی داشته باشیم باید بگوییم تحقیقات تجربی غربی‌ها نشان می‌دهد که آن‌ها پذیرفته‌اند برخی تفاوت‌ها بدون شک وجود دارد، ولی برخی از تفاوت‌ها را تنها کلیشه‌های جنسی دانسته‌اند و درباره تعدادی از تفاوت‌ها نیز هنوز اختلاف نظر وجود داشته و رد و تأیید آن را مشخص نکرده‌اند.

کارشناس مسائل خانواده درباره جنبه دینی نخستین پرسش، یعنی آیا زن و مرد با یک دیگر تفاوت دارند یا خیر؟ اذعان کرد: به لحاظ گزاره‌های دینی برخی آیات و روایات وجود تفاوت را پذیرفته‌اند، همانند مساوی نبودن قدرت بدنی زن و مرد و یا وجود تفاوت در اصل عقل و احساس.

حجت‌الاسلام والمسلمین پرسش دوم درباره تفاوت جنسی میان زن و مرد از دیدگاه انسان شناسی را «منشأ تفاوت میان زن و مرد چیست؟» دانست و گفت: در این جا اصل تفاوت مفروض گرفته می‌شود، ولی می‌خواهیم به چرایی منشأ این تفاوت پاسخ دهیم.

وی افزود: به لحاظ مقام ثبوت پاسخ پرسش یا مثبت است یا منفی. یعنی افرادی که پاسخ می‌دهند به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند؛ ۱- منشأ طبیعی قائل هستند و یا ۲- منشأ طبیعی قائل نیستند.

استاد حوزه تأکید کرد: در مقام اثبات درباره بازنمایی مقام ثبوت بحث می‌کنیم که دارای دیدگاه‌های مختلفی است؛ گروه نخست می‌گویند تفاوت وجود دارد ولی طبیعت دخالت نمی‌کند، بلکه ما دختر و پسر را متفاوت تربیت می‌کنیم. معمولاً فمینیسم‌های لیبرال طرفدار این دیدگاه هستند.

وی ادامه داد: گروه دوم وجود تفاوت را پذیرفته‌اند ولی معتقدند طبیعت دخالت دارد که در میان فمینیسم‌ها و غیرفمینیسم‌ها طرفدارانی دارد. در نگاه اسلامی نیز متفکران، فلاسفه و اندیشمندان تفاوت‌های طبیعی را پذیرفته و منشأ طبیعی برای آن قائل هستند.

حجت‌الاسلام والمسلمین بستان تصریح کرد: البته براساس نگاه دوم نمی‌توان نگاه صفر یا صد داشت. یعنی این‌گونه نیست که برای هر تفاوتی منشأ طبیعی قائل باشیم. چون معتقدیم برخی از تفاوت‌ها قابل پذیرش و برخی تفاوت‌ها قابل رد شدن است. بنابراین بحث ما درباره تفاوت‌های پذیرفته شده است که حتی همه آن‌ها را هم نمی‌توان پذیرفت.

وی اضافه کرد: در جمع‌بندی مقام اثبات باید گفت که چهار نوع دیدگاه وجود دارد؛ ۱ – برخی طبیعت‌گرا شدند، ۲ – برخی محیط‌گرا شدند همانند لیبرال‌ها، ۳- برخی‌ گفته‌اند ما کاری به بحث ثبوت نداریم، بلکه به عواقب فکر می‌کنیم و ۴ – برخی هم گفته‌اند تفاوت وجود دارد ولی تفاوت‌ها کوچک هستند و نیاز نیست به این میزان درباره آن برجسته سازی صورت گیرد.

کارشناس مسائل خانواده درباره دیدگاه اسلام نسبت به منشأ تفاوت میان زن و مرد نیز عنوان کرد: تکلیف برخی تفاوت‌ها روشن است. برای نمونه مونث و مذکر در طبیعت پیدا شده است. در متون دینی نیز این تفاوت‌ها لحاظ شده و احکام متفاوتی دارد.

وی یادآور شد: در متون دینی وجود برخی تفاوت‌ها آمده ولی بنده چیزی درباره منشأ آن پیدا نکردم. برای نمونه اصل وجود تفاوت عاطفی و عقلانی بیان شده ولی این‌که منشأ آن طبیعت است یا غیر طبیعت چیزی بیان نشده است. منظور این است که آیا تفاوت عقلانیت و عاطفه در میان زن و مرد یک امر طبیعی است یا محیط زندگی از گذشته تاکنون سبب شده که این تفاوت‌ها شکل بگیرد؟

حجت‌الاسلام والمسلمین بستان اذعان کرد: یک فرضیه قوی این است که چون از گذشته میان زن و مرد تفاوت در قدرت بدنی وجود داشته، سبب شده مردها بیشتر مشغول کارهای بیرونی همانند شکار، جنگ و… و زنان مشغول کارها درون خانه همانند تربیت فرزند و… باشند، به همین دلیل زن‌ها عاطفی‌تر و مردها عقلانی‌تر باشند وگرنه وجود تفاوت عاطفی و عقلانی یک امر طبیعی نیست بلکه غیر طبیعی است. آیا متون دینی نیز چنین چیزی را پذیرفته‌اند؟ بنده نتوانستم چیز صریحی درباره این موضوع پیدا کنم.

وی در جمع بندی بیان کرد: براساس متون دینی برخی تفاوت‌ها تأیید شده و منشأ طبیعی برای برخی از آن‌ها مطرح شده است که شامل تفاوت تولید مثل، تفاوت قدرت بدنی و تفاوت جنسی می‌شود. ولی این‌که آیا مردان عقلانی‌تر و زنان احساسی‌تر هستند، بنده چیزی پیدا نکردم.

استاد حوزه ادامه داد: علما نیز درباره این موضوع دارای اختلاف نظر هستند. برای نمونه علامه طباطبایی در برخی مسائل منشأ طبیعی قائل بود ولی آیت‌الله جوادی در برخی مسائل منشأ غیر طبیعی قائل است. مثال دیگر علامه طباطبایی تفاوت در عرصه سیاست، مدیریت و قضاوت را طبیعی بیان کرده است، در مقابل شهید مطهری می‌گوید منشأ آن طبیعت نیست بلکه شرایط اجتماعی و نوع تقسیم کار است. یعنی زن می‌تواند قاضی یا مدیر خوبی باشد ولی جمع کردن میان نقش مادری با این‌گونه نقش‌ها کار سختی است. چون متون دینی موضع روشنی اتخاذ نکرده اند، به همین دلیل میان علما نیز اختلاف نظر وجود دارد./200