vasael.ir

کد خبر: ۱۶۷۶۷
تاریخ انتشار: ۱۶ تير ۱۳۹۹ - ۱۱:۲۱ - 06 July 2020

یادداشت | نشر اکاذیب و افساد فی الارض

وسائل ـ بر اساس ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی جدید در صورتی که نشر اکاذیب به طور گسترده باشد و منجر اخلال شدید در نظم عمومی کشور یا ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی و یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد افساد فی الارض است و مرتکب آن به عنوان مفسد فی الارض مجازت خواهد شد.
به گزارش خبرنگار وسائل، ماده ۲۸۶ قانون مجازات نشر اکاذیب و افساد فی الارضاسلامی مقرر می‌دارد: «هرکس به‌طور گسترده، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد، جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا یا معاونت در آن‌ها گردد به گونه‌ای که موجب اخلال شدید در نظم عمومی کشور، ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی، یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی‌الارض محسوب و به اعدام محکوم می‌گردد». همانطور که در ماده مزبور تصریح شده، نشر اکاذیب به طور گسترده که منجر به نتایجی مانند «اخلال شدید در نظم عمومی کشور» شود، مصداق افساد فی الارض است. ما در این نوشتار، به طور مختصر به تبیین افساد فی الارض به وسیله نشر اکاذیب می‌پردازیم.
 

افساد فی الارض و محاربه؛ دو عنوان مجرمانه مستقل

یکی از مهم‌ترین مسائلی که در باب حدود مورد اختلاف فقها قرار گرفته، افساد فی الارض است. سوال این است که آیا افساد فی الارض عنوان مجرمانه‌ای جدا از محاربه است، یا اینکه خیر، این دو یک عنوان هستند و افساد فی الارض وصف محاربه است؟ به طور طبیعی بحث بعدی در این مورد، مجازات افساد فی الارض است، چنانچه بپذیریم محاربه و افساد فی الارض، یک عنوان هستند طبیعتا یک مجازات خواهند داشت و اگر بگوییم دو عنوان مختلف هستند، دو مجازات خواهند داشت.

این اختلاف در میان فقهای معاصر نیز وجود دارد؛ برخی همچون مرحوم امام خمینی (ره)، آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله نوری همدانی معتقدند که محاربه و افساد فی الارض دو عنوان مستقل هستند و برخی همچون مرحوم آیت الله بهجت، مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی و آیت الله سیستانی قائل به وحدت این دو عنوان هستند. (۱)

امام راحل در پاسخ به این سوال که: «آیا محارب و مفسد فى الارض فقط کسانى هستند که براى ترساندن مردم و ایجاد فساد در زمین تجرید و تجهیز سلاح مى‌کنند یا اگر اشخاصى هم بدون تجهیز سلاح در کشور افساد مى‌کنند ـ مثل قطاع الطریق و آن‌ها که سوء قصد نسبت به بعضى مقامات مى‌کنند و آن‌ها که مردم را تحریک مى‌کنند که بر ضد انقلاب اسلامى عملى انجام دهند ـ محارب محسوب مى‌شوند؟»، فرمودند: «باسمه تعالى، محارب و مفسد دو موضوع است و تشخیص آن با محاکم صالحه است». (۲)

در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ این ابهام به صورت جدی خودنمایی می‌کرد که آیا افساد فی الارض عنوانی مستقل از محاربه است یا خیر؟ مقنن در ماده ۲۸۶ به این ابهام خاتمه داده و افساد فی الارض را عنوانی جدا از محاربه دانسته است.
 

معنای افساد فی الارض

در معنای افساد فی الارض دو قول وجود دارد؛ برخی معتقدند افساد فی‌الارض بر پا کردن فساد در منطقه و یا ناحیه‌ای از زمین است. تحقق چنین فسادی به آثار تخریبی گسترده و وسیع است؛ و بر اساس قول دوم، معنای «فساد فی‌الارض» نیز عبارت است از کوشش و تلاش مستمر برای بر پا کردن فساد و آلوده‌سازی ناحیه و منطقه‌ای از زمین. (۳)

آیت الله مکارم شیرازی در تعریف مفسد فی الارض می‌گوید: «مفسد فى الارض کسى است که منشأ فساد گسترده‌اى در محیطى شود؛ هرچند بدون توسّل به اسلحه باشد، مانند قاچاقچیان موادّ مخدّر و کسانى که مراکز فحشا را بطور گسترده ایجاد مى‌کنند». (۴)

در قانون مصوب ۱۳۹۲، قانون گذار برای اولین بار در قوانین جزایی کشور، تعریفی از افساد فی الارض ارائه نموده است، که طبق آن: چنانچه فردی به طور گسترده اقدام به مباشرت و یا معاونت در: ۱. جنایت علیه تمامیت جسمانی افراد؛ ۲. جرائم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور؛ ۳. نشر اکاذیب؛ ۴. اخلال در نظام اقتصادی کشور؛ ۵. احراق؛ ۶. تخریب؛ ۷. پخش مواد سمی و میکروبی و خطرناک؛ ۸. یا دایر کردن مراکز فساد و فحشا گردد به نحوی که منجر به ۱. اخلال شدید در نظم عمومی کشور؛ ۲. ناامنی؛ ۳. ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی؛ ۴. یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد مفسد فی الارض است.

در متون فقهی فقهای متقدم نیز، به طور پراکنده در مباحث مختلف موضوع برخی جرائم بر افساد فی‌الارض تطبیق شده است که از جمله این موارد می‌توان به عادت کردن به قتل بندگان، عادت کردن به قتل اهل ذمه، نباش در صورت تکرار، سرقت مرد یا زن حر، آتش زدن منازل دیگران اشاره کرد. شاید بتوان گفت: تعریف مزبور در قانون مجازات اسلامی الهام گرفته از معیاری است که از موضوعات مطرح شده توسط فقها به دست آمده است.
 

افساد فی الارض با نشر اکاذیب

بر اساس ماده ۲۸۶ قانون مجازات اسلامی جدید در صورتی که نشر اکاذیب به طور گسترده باشد و منجر اخلال شدید در نظم عمومی کشور یا ناامنی یا ورود خسارت عمده به تمامیت جسمانی افراد یا اموال عمومی و خصوصی و یا سبب اشاعه فساد یا فحشا در حد وسیع گردد افساد فی الارض است و مرتکب آن به عنوان مفسد فی الارض مجازت خواهد شد.

یکی از اشکالاتی که در این خصوص مطرح می‌شود این است که چگونه می‌توان پذیرفت که «نشر اکاذیب»، عنصر مادی جرم افساد فی الارض است؟ پاسخ روشن است؛ چنانچه نشر اکاذیب به حدی باشد که جنایت‌های مهمی نظیر ایجاد فتنه و آشوب در حکومت اسلامی را به دنبال داشته باشد چرا فساد فی الارض بر آن صدق نکند؟ چرا نپذیریم نشر اکاذیبی که امنیت کشور را به مخاطره می‌اندازد و منجر به آسیب به نظام اسلامی می‌شود (که به تعبیر امام راحل، حفظ آن از اوجب واجبات است)، مجازات مفسد فی الارض داشته باشد، وقتی که تنها تشهیر سلاح می‌تواند محاربه باشد، بدون اینکه آسیب جانی و یا مالی به دنبال داشته باشد.

باید پذیرفت گفتار‌های مضری مثل نشر اکاذیب، حداقل می‌تواند به اخلال در نظم عمومی منتهی شود. امری که برای کشور بسیار مضر است و می‌تواند خسارات سنگینی را وارد کند که جبران آن در برخی امور ممکن نخواهد بود و در برخی امور سالیان سال به درازا خواهد کشید. با این بیان چرا نباید گفت: کسی که با نشر اکاذیب سبب فتنه عظیم در کشور شود و جان و مال هزاران نفر را به مخاطره بیندازد و خودش هم متوجه ابعاد و آثار خطرناک آن باشد، مفسد فی الارض است؟/702
 
مجتبی گوهری
 
منابع:
۱. گنجینه استفتائات قضایی، سوال ۲۱۱۴ و ۶۴۸۴.
۲. موسوعه الإمام الخمینی، (استفتائات امام خمینى)، جلد ۱۰، صفحه ۸۰.
۳. ن. مقاله: «افساد فی‌الارض چیست، مفسد فی‌الارض کیست؟»، حسینعلی بای، نشریه حقوق اسلامی، ۱۳۸۵ شماره ۹.
۴. استفتاءات جدید، حضرت آیت الله مکارم شیرازى، جلد ۲، صفحه ۴۹۹.

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۲۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۰۲:۲۸
طلوع افتاب
۰۶:۳۱:۳۸
اذان ظهر
۱۳:۰۶:۲۶
غروب آفتاب
۱۹:۴۰:۳۵
اذان مغرب
۱۹:۵۸:۰۴