vasael.ir

کد خبر: ۱۶۵۸۴
تاریخ انتشار: ۰۶ خرداد ۱۳۹۹ - ۰۰:۵۶ - 26 May 2020
توسط استاد درس خارج حوزه علمیه صورت گرفت؛

واکاوی فقهی حج در شرایط خطر و بیماری مسری

وسائل ـ استاد درس خارج حوزه علمیه در واکاوی فقهی حج در شرایط خطر و بیماری مسری اظهار داشت: اگر مکلف احتمال ابتلاء به بیماری خطرناکی را می‌دهد و با این حال به حج برود، در این فرض، دو حالت متصور است؛ حالت اول این است که احتمال ابتلاء به همراه تلبس به حج استمرار دارد. در این حالت مکلف الزامی به حج ندارد و حج او مصداق حج واجب نیست ولو اینکه تا پایان عمل، مکلف مبتلا نشود و به سلامت از سفر برگردد. البته در اینجا مادامی که مکلف در حال انجام مناسک است، حج او صحیح است ولیکن مستحبی خواهد بود، نه واجب؛ زیرا وقتی به واسطه خوف و دلیل لاحرج وجوب ساقط شد، دیگر عمل مزبور واجب نیست.
به گزارش خبرنگار وسائل، دوشنبه ۲۹ اردیبهشت ماه،واکاوی فقهی حج در شرایط خطر و بیماری مسری نشست علمی با عنوان «واکاوی فقهی حج در شرایط خطر و بیماری مسری» از سلسله نشست‌های گفتمان مجازی، با ارائه آیت الله محمد قائنی استاد درس خارج حوزه علمیه قم به همت مرکز تحقیقات اسلامی مشهد به صورت مجازی برگزار شد. آنچه در ادامه می خوانید مشروح بخشی از مهم ترین مطالب بیان شده در این نشست است.

یکی از مسائل مهم در شرایط کنونی که بحث بیماری کرونا و خطرات آن مطرح شده، این است که آیا حج در این شرایط نیز بر مستطیعان واجب است یا خیر؟ به تعبیر دیگر، با فرض اینکه حکومت سعودی مانع از رفتن به مشاعر حج برای انجام مناسک و حضور در مکه نشود، در این وضعیت، وظیفه مکلف چیست؟ آیا در این شرائط نیز، حج واجب است؟ به نظر می رسد، چنانچه فرد مستطیع به بیماری خطرناکی مبتلا شود و یا احتمال جدی و معقولی می دهد که به بیماری خطرناکی مبتلا شود، در این صورت تکلیف از او ساقط است و مکلف به حج نیست.
 

یکی از مقولات استطاعت حج، سلامت و عدم ابتلاء به بیماری است

اگر مقتضی برای وجوب حج باشد ولیکن خوف ابتلاء به بیماری خطرناک نیز وجود داشته باشد تکلیف ساقط است چرا که تکلیف به حج، منوط به استطاعت است و یکی از مقولات استطاعت حج، سلامت و عدم ابتلاء به بیماری است.  به بیان دیگر، سلامت شخص یکی از موانع فعل حج است و رکن و شرط وجوب حج همین است و بدون این استطاعت، وجوبی متوجه مکلف نخواهد بود. 

اما بررسی فرض احتمال ابتلاء به بیماری خطرناک؛ اگر فردی به واسطه حج به بیماری خطرناکی مبتلا شود این امر مانع از وجوب حج خواهد بود چراکه مصداق نص، این است که وجوب حج مشروط به عدم بیماری در حین مناسک است (و این امر، شرط ثابت و مقارن فقه است)، اما اگر بنا باشد که شخصی مشرف به حج شود و این تشریف، مستلزم حدوث و یا تشدید بیماری باشد، متفاهم عرفی از دلایل وجوب حج، این است که مکلف برای انجام مناسک مریض نباشد و انجام مناسک نیز مستلزم عدم حدوث مرض و یا تشدید مرض نباشد، پس وجوب حج تنها مشروط بر سلامت از مرض سابقه نیست، بلکه ایمنی از حدوث مرض ولو بعد از تشرف به آن و برای انجام مناسک حج نیز شرط است.
 

عدم امکان ابتلاء به بیماری خطرناک؛ شرط تمکن فعل

در حقیقت، مکلفی که به واسطه تلبس به حج، ممکن است به بیماری خطرناکی مبتلا شود این شخص، نه اینکه استطاعت عرفی حج را ندارد، خیر، بلکه متمکن از فعل نیست؛ عرفا متکمن از فعل کسی است که با انجام فعل به بیماری قابل توجهی مبتلاء نشود. بر این اساس، اگر انجام فعل مستلزم مریضی خطرناکی باشد عرفا این شخص متکمن از فعل نخواهد بود.
 
با این بیان، اگر چنین فردی متکمن و مستطیع هم باشد دلیل لاحرج، تکلیف را از او نفی می‌کند، گرچه نیازی به دلیل لاحرج نیست و قبل از دلیل لاحرج، مقتضی وجوب حج درباره این مکلف قصور دارد. نظیر این مطلب در صوم هم بیان شده است؛ برخی فقها معتقدند وجوب روزه مشروط به سلامت از مرض است و کسی که بیمار است، یا به واسطه روزه بیمار می‌شود و یا بیماری او به واسطه روزه تشدید می‌شود، مشمول دلیلی است که می‌گوید شخص بیمار، مکلف به قضا است، و بلکه بالاتر، صدق تمکن از صوم در این فرد منتفی است.  

چنانچه مکلف احتمال عقلائی نسبت به ابتلاء به بیماری خطرناکی را بدهد، گرچه مستطیع است ولیکن در عین حال متمکن نیست و تمکن، شرط هر تکلیفی است. افزون بر آنچه گفته شد حتی اگر چنین شخصی متکمن هم محسوب شود مشمول دلیل لاحرج است و این دلیل، حاکم و موجب محدود شدن تکلیف است.
 
 
دو فرض ممکن در صورت تشرف به حج با احتمال ابتلاء
 
اگر مکلف، در حالی که احتمال ابتلاء به بیماری را می دهد با این حال به حج برود، در این صورت دو حالت متصور است؛ حالت اول این است که احتمال ابتلاء و خوف ابتلاء به همراه تلبس به حج استمرار دارد. فرض دیگر این است که ولو این احتمال قبل از رفتن به حجاز و سعودی وجود داشت، اما پس از عزیمت به حج، احتمال مزبور منتفی شد و دیگر خوف و خطری احساس نمی‌شود. در فرض اول که احتمال خطر و ضرر وجود دارد، در این حالت مکلف الزامی به حج ندارد و از آنجا که الزام ندارد حج او مصداق حج واجب نیست ولو اینکه تا پایان عمل، مکلف مبتلا نشود و به سلامت از سفر برگردد و این عمل حج واجب محسوب نمی‌شود.

از طرفی، مادامی که مکلف در حال انجام مناسک است (در حالی که احتمال ابتلاء به آن بیماری را می دهد)، از آنجایی که تکلیف و الزام حج از او ساقط شده، حج او صحیح است ولیکن مستحبی خواهد بود، نه واجب؛ زیرا وقتی به واسطه خوف و دلیل لاحرج وجوب ساقط شد، دیگر عمل مزبور واجب نیست. به بیان دیگر، حرجی بودن تکلیف سبب می‌شود که آن عمل، مندرج در واجب نباشد و نهایت تلبس به عمل غیر واجب، این است که آن عمل صحیح باشد ولیکن مصداق واجب نخواهد بود.

در فرض دوم، که مکلف قبل از رفتن به مشاعر، گمان ضرر و احتمال ابتلاء به بیماری خطرناک را می دهد (و این احتمال برای سقوط وجوب کافی است)، اما پس از عزیمت و قبل از تلبس به مناسک، خوف و احتمال ابتلاء از او زائل می شود؛ در این صورت مانعی برای وجوب حج وجود ندارد و استطاعت صدق خواهد کرد. خلاصه آنکه، باید نسبت به وجوب تلبس به حج بین این دو صورت تفصیل قائل شد و این امر، طبق قاعده است.
 
 
تفاوت وضو و حج در تلبس به وجوب
 
بدین جهت، می توان گفت که موضوع حج با موضوعی مانند وضو متفاوت است؛ توضیح آنکه: اگر مکلف نسبت به استعمال آب خوف ضرر داشته باشد، چنانچه وضو بگیرد وضویش باطل است چرا که شرط وجوب وضو، این است که مضر نباشد و وقتی که آب مضر باشد آن فرد مأمور به گرفتن وضو نیست بلکه مأمور باید تیمم کند. حال اگر مکلف به جای  تیمم، وضو بگیرد، مرتکب فعل حرامی شده است و آن، مخالفت با امر به حفظ نفس است. در واقع، در این حالت تزاحمی رخ داده است بین استحباب وضو (چراکه با خوف ضرر، وجوب وضو منتفی است) و وجوب حفظ نفس، و در تزاحم واجب و مستحب روشن است که واجب مقدم خواهد بود. 

تزاحم تنها بین دو تکلیف الزامی نیست تا بگوییم این مورد، تزاحم بین وجوب وضو و وجوب حفظ نفس نیست، بلکه همانطور که بین دو تکیلف الزامی تزاحم شکل می‌گیرد بین امر استحبابی و تکلیف الزامی نیز تزاحم شکل می‌گیرد. 

اما جائی که وضو ضرر دارد و مکلف از فعل وضو متضرر می‌شود، در این صورت آن عمل و عبادت مشروع نیست ولیکن عدم بطلان نماز بر اساس ترتب است. با امر استحبابی وضو، وضو قابل تصحیح است و به تبع، نماز با آن وضو صحیح است، یعنی گرچه مکلف به خاطر خوف ضرر نباید وضو بگیرد ولیکن اگر وضو گرفت، صلاه مشروط به آن وضو خواهد بود.

اما در حج اینگونه نیست که پس از سقوط وجوب، مجددا مصداق واجب قرار گیرد. وقتی خوف ضرر و مرض وجود داشته باشد، حج مصداق واجب نخواهد بود ولو اینکه مکلف ملتبس به آن شود، زیرا طبق قاعده، موضوعی که واجب است مصداق حجه الاسلام قرار می‌گیرد و موضوعی که واجب نیست مصداق حجه الاسلام قرار نمی‌گیرد ولو اینکه صحیح باشد.
 

تلبس به حج با توجه به اقسام سه گانه مناسک حج

اگر واجب شد که مکلف متلبس به حج شود، سؤال این است که چه مقدار از انجام اعمال حج توسط فرد مکلف  عنوان «حَجه الاسلام» را به همراه دارد، در پاسخ باید توجه داشت که مناسک حج سه قسم است؛ ۱. قسمتی که از اجزاء حج محسوب می‌شود و نیابت‌بردار نیست و انجام آن توسط غیرمکلف مشروع نیست، ۲. قسمتی از اعمال حج مثل طواف و سعی و رمی که نیابت بردار هستند و ۳. واجباتی که جزء حج نیستند و اخلال در آن‌ها موجب بطلان حج نمی‌شود، مثل رمی جمرات در غیر روز عید.

اگر مکلف می‌داند که توان انجام اعمال اضطراری را دارد و در انجام اعمال اختیاری ناتوان است باید تنها تکلیف در اعمال اضطراری را انجام بدهد و این برای صحت حج او کافی است، در رابطه با واجباتی که بدیل دارد، می‌توان به نیابت آن‌ها انجام داد، اما اعمالی که جزء حج نیستند اگر مکلف به‌واسطه خوف از بیماری متمکن به انجام این اعمال نباشد، ضرری برای حج او نخواهد داشت./503/م


تهیه و تنظیم: فاطمه ترزفان
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۱ / ۰۹ /۱۴۰۲
قم
اذان صبح
۰۵:۲۶:۲۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۵:۴۳
اذان ظهر
۱۱:۵۶:۲۱
غروب آفتاب
۱۶:۵۵:۳۵
اذان مغرب
۱۷:۱۴:۱۲