vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، انتخاب رویکرد دینی در دفاع توسط امام خمینی آزمونی عینی بود در کارآمدی تلفیق آرمان گرایی با واقع گرایی به عنوان مظهر نواندیشی در فرآیند تاریخی حرکت های احیاگرانه جهان در عصر کنونی. از این رو ضرورت داردتا میراث عظیم فکری، عملی دفاع ایشان به نسل حاضر منتقل شود.

پرسش های که این پژوهش بر پایه آنان شکل گرفته است: ۱. امام خمینی چه روشی را برای دفاع از آرمان های مقدس خود، که همان دفاع از آرمان های مقدس اسلامی است، در دوران جنگ تحمیلی برگزیدند؟ ۲. منابع و مبانی این اندیشه دفاعی چیست؟ ۳. از چه راهبردهایی برای دستیابی به هدف بهره گرفتند؟

بخش اول: ماهیت دفاع

دفاع در اندیشه امام خمینی ماهیتی الهی و انسانی دارد. بدین جهت است که به تعبیر ایشان «حضور توده مردم در صحنه جهاد و دفاع در جهت اطاعت خدا» مطرح است. براین مبنا،به اعتقاد وی «این جنگ تحمیلی شکوه و عظمت ایمان و اسلام را در پهناور جهان منتشر نمود».

مبنای دیدگاه امام

مبنای دیدگاه امام خمینی را باید برخاسته از آیات و روایات و سیره عملی معصومین دانست. از جمله آیه 27 سوره مبارکه نساء «اَلَّذینَ آمَنوُا یُقاتِلوُنَ فی سَبیلِ اللهِ وَ الَّذینَ کَفَروُا یُقاتِلونَ فی سَبیلِ الطّاغُوت ...» و آیات دیگر، تصریح بر ماهیت جهاد، که «فی سبیل الله» باشد، کرده است.

در روایتی رسول اکرم اسلام(ص) می‌فرمایند: «خیرالناس رجل حبس نفسه فی سبیل الله یجاهد اعداءه یلتمس الموت او القتل فی مصافه»؛ بهترین مردمان مردی است که خود را وقف راه خدا کرده است و با دشمنان او جهاد می‌کند و خواستار مرگ یا کشته شدن در میدان کارزار است. این روایت، یک روایت از روایاتی است که تصریح بر ماهیت جهاد می کند.

ایده تفکر

ایده و تفکر امام خمینی برگرفته از مکتب دفاعی الهی اسلام است، که ساختار و دکترین آن را عاشورایی اندیشیدن شکل می‌دهد. ازاین رو، معیار پیروزی و شکست، انجام تکلیف است؛ بدین معنی که اگر به تکلیف عمل شود، پیروزی به دست آمده است و اگر به تکلیف عمل نشود، ولو در ظاهر پیروزی به دست آمده باشد، اما در واقع شکست است.

بدین جهت است که امام خمینی (ره) معتقد است «ما درجنگ برای یک لحظه هم نادم و پشیمان از عملکرد خود نیستیم. راستی مگر فراموش کرده ایم که برای ادای تکلیف جنگیده ایم و نتیجه فرع آن بوده است». از منظرامام هدف جنگ‌ها انسان‌ها هستند. اگر این انسان که خود هدف است، خود را درک کند، می‌تواند درمقابل جنگ‌ها که برای تحمیل اراده بر او به وجود آمده اند، ایستادگی کند.

امام(ره) به بهره گیری از جریان عاشورا، به خوبی به تبیین این مطلب می‌پردازد و چنین نتیجه می‌گیرد که اگرچه به ظاهر سپاه بنی امیه در جریان کربلا پیروز شدند، ولی هرگز نتوانستند اراده شان را بر اصحاب و یاران ابی عبدالله الحسین تحمیل کنند. در نتیجه پیروز واقعی در آن میدان، یاران سالار شهیدان شدند.

بهره گیری از رهیافت آرمان گرایانه

با وجود آن که یکی از آثار هر جنگی، آن هم در طولانی مدت، مشکلات اخلاقی و اجتماعی آن است، امام خمینی بر مبنای همان رهیافت آرمان گرایانه توانست میدان نبرد را میدان سازندگی روحی و معنوی رزمندگان قرار دهد؛ به گونه ای که افراد با شرایط مختلف و سوابق گوناگون به محض ورود به جبهه و حضور در جمع رزمندگان دچار یک انقلاب روحی و رفتاری می‌شدند.

نتیجه بخش اول

برمبنای آن چه در این بخش گذشت، امام در مقام دین شناس، اسلام شناس و فقیه شیعی، از منظر دین به دفاع می‌نگرد و با زبان دین آن را تعریف و حد و مرز آن را مشخص می‌کند، و از آن به عنوان یکی از تکالیف الهی نام برده که همچون دیگر تکالیف، ثواب و عقاب الهی نیز بر آن مترتب است.

بخش دوم: راهبردهای اساسی برای دست یابی به هدف

رهیافت واقع گرایانه در بعد داخلی

پیروزی انقلاب اسلامی، در کنار پیامدهای گسترده ای که در سطوح ملی و منطقه ای و جهانی پدید آورد، از زاویه بازنگری در الگو و نظام دفاعی کشور، ضرورت‌های نوینی را پیش کشید. راهبرد فراگیری که از منظر امام خمینی(ره) بیش از هر چیز بهره گیری از توانمندی‌های بومی ‌و درون زا را مد نظر داشت، توجه و تأکید بر الگوی نقش آفرینی مردمی ‌بر محور بسیج عمومی‌ در عرصه صیانت از کیان اسلام و انقلاب بود.

بازنگری در استراتژی دفاعی؛ تشکیل بسیج

ایشان در چارچوب ضرورت هماهنگی و ارتباط میان نیروهای مسلح و مردم، همواره بر ریشه یابی بسیج در بطن توده‌های مردمی ‌پافشاری می‌کرد. زیرا این وضعیت را نقطه آغازین و شرط لازم شکل گیری و تقویت روحیه ملی برای فداکاری در مسیر آرمان‌های بلند جامعه می‌دانست.

رهیافت واقع گرایانه در بعد خارجی

1) وحدت امت اسلامی

تاریخ اسلام، نشان می دهد که دشمنان اسلام همیشه از اتحاد و اتفاق مسلمانان ناخرسند و در نتیجه سعی در تفرقه و ایجاد تشتت در بین آنها را داشته و دارند. در صورت تحقق اتحاد مسلمین هیچ قدرتی یارای برابری با مسلمانان را نخواهد داشت و در آن صورت است که سرزمین‌های اسلامی ‌نیز مصون از یورش قدرتهای سلطه گر خواهد بود. وحدت امت اسلامی‌از جمله راهبردهای اساسی از نظر امام خمینی (ره) برای دست یابی به اهداف مشارکت و همکاری ملت‌های مسلمان، به ویژه سران آنان، در جهت حل مشکلات مبتلا به جهان اسلام است.

2) بسیج محرومان و مستضعفان

الف-در جهان اسلام

اهتمام بر ضرورت ایفای نقش مسلمانان در صحنه دفاع و دفع تهدید نسبت به مرزهای کشورهای اسلامی‌ و توجه خاص به بهره گیری از هر وسیله ای در جهت تحقق این مهم و یا طرح این معنا که «در صورت تغافل و کوتاهی دولت‌های اسلامی، وظیفه ترغیب و تحریک آنان به این مهم، بر عهده تمامی‌مسلمانان و در واقع تمامی‌افراد کشور است»؛ از تلاش‌های مسلم حضرت امام(ره) است.

ایشان بر اساس آرمان بلند وحدت اسلامی ‌و همچنین با توجه به واقعیت‌های دولت‌های امروزی، طرحی را پیشنهاد می‌کنند که متوجه مقتضیات سیاسی زمانه است. در واقع این طرح جمع بین یک آرمان فوق زمانی با واقعیات زمان مند است و هدف از آن کسب اقتدار اسلامی ‌برای دفاع از امت اسلامی ‌است.

ب) در سراسر جهان

مبارزه با ظلم و ستم مهم ترین مبنای فکری در فرهنگ استراتژیک امام (ره) است. از آنجا که مظلومان جهان در میان توده‌های مردمی‌ تحت ستم قرار دارند، سخن ایشان دائر مدار عموم مردم جهان با صرف نظر از اعتقاد دینی آنهاست.

بی تردید این بینش می‌تواند مبنای یک مدل حرکتی در جهان اسلام و خارج از آن قرار گیرد. بر این اساس، می‌توان تفکر مبارزه با ظلم را در میان مظلومان تبعیض نژادی، و همه مستضعفان جهان به صورت یک نهضت فکری در آورده و آن را به عنوان عنصری اساسی در فرهنگ استراتژیک، به فرهنگ سیاسی در کشورها یا مناطق خاص و به فرهنگ سازمانی در ایجاد یک مرجع نهضتی بدل کرد. از این رو، از نظر امام کار ویژه دفاعی بسیج، به ویژه در عرصه بازدارندگی، منحصر به سیاست‌های امنیتی جمهوری اسلامی ‌نبوده و گستره ای فراملی و جهانی را در بر می‌گیرد.

ایجاد توازن قوا

امام خمینی(ره)، به منظور مقابله با اهداف استعماری دشمنان مشترک ملل اسلامی، بر این باور بودند که کشورهای اسلامی ‌باید از نظر قدرت و آمادگی‌های دفاعی، حداقل در ردیف قدرت‌های بزرگ قرار گیرند. «مسلمانان باید به عنوان یک نیروی بزرگ و قدرت سوم جهان خود نمایی کنند». در این صورت است که توازن قوا به وجود آمده و موجب ترس دشمن از قدرت دفاعی مسلمانان می‌شود.

نگاه واقع گرایانه امام خمینی (ره) به مسأله‌ی توازن قوا، اگر نگوییم برتری قوا، واقعیتی است که دشمنان اسلام و در رأس آنها اسرائیل که در خط مقدم جبهه‌ی نبرد با مسلمانان قراردارد، همواره تلاش کرده است از لحاظ تسلیحاتی نسبت به همسایگان برتری داشته باشد و تجهیز این رژیم به پیشرفته ترین سلاح‌هادر همین راستا می‌باشد.

افشای ماهیت دشمن

امام خمینی(ره)، ماهیت دشمن و تبیین نقشه‌ها و توطئه‌های او را یکی از بهترین شیوه‌ها برای تقویت جبهه مسلمین و تضعیف جبهه دشمن دانسته و بر همین مبنا یکی از راهبردهای اساسی خود را در جهت دست یابی به اهداف، آشکار ساختن دشمنان بشریت و نشان دادن روزنه‌های نفوذ و کمین گاه‌های آنان به ملت‌های تحت ستم می دانند.

نترسیدن از دشمن

از جمله ترفندهایی که دشمن برای ترس و تطمیع ملت‌ها به کار می‌برد، بزرگ جلوه دادن قدرت کاذب خود و ایجاد خوف در دل آنان است تا ملت‌ها براساس ترس از خشم و غضب قدرت‌های بزرگ فکر مبارزه و جنگ با آنان را در سر خود نپرورانند. از این رو، امام خمینی(ره) نترسیدن از دشمن بر مبنای انگیزه‌ی خداگرایی را یکی از روش‌های مؤثر در تحقق اهداف می‌داند.

مقاومت و پایداری

صبر و استقامت و تحمیل سختی ها و دشواری ها در راه خداوند و انجام وظیفه، یکی از صفات بر جسته پیامبران اولوالعزم(ع) بوده است. قرآن کریم با تصریح به این مطلب خطاب به نبی مکرم اسلام(ص) می فرماید: «فَاصْبِرْ کَما صَبَرَ اُولوُا الُعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ» (احقاف، 35)؛ صبر کن همان گونه که پیامبران اولوالعزم صبر کردند. بی تردید نبی مکرم اسلام مأموریت داشت تا بشریت را از ظلمات شهوات و جهالت و استبداد و پرستش بت ها و تعصبات نژادی و طبقاتی رهایی بخشد.

اعتماد به نفس و خود باوری

تاریخ نشان از آن دارد که مسلمانان عصر رسالت با فقدان ساز و برگ نظامی و با دستی تهی از مال و منال دنیایی، ولی در اثر پای بندی به ارزش های الهی بهترین امت شدند، و به سبب آن دارای تفوق فرهنگی گشتند و در نتیجه مورد احترام و بزرگ داشت دیگران قرار گرفتند، و مهابتشان بر دل ها نشست. از این رو، اولین و آخرین حرف را مسلمانان می زدند.

اما این عزت و عظمت، به تدریج در اثر فقدان غیرت نسبت به نقض پیمان های الهی و فاصله گرفتن از آموزه های وحی آسمانی و غلطیدن به سوی ارزش های مادی، و طرح قومیت ها و حزب گرایی و گرایش های ناصحیح سیاسی، آن شخصیت معنوی انسانی را از دست دادند و راه را برای سلطه ی بیگانگان باز کردند و تا آن جا پیش رفتند که بیگانگان در بلاد اسلامی استقرار یافتند و فعال مایشاء گشتند. سرزمین های اسلامی را متصرف و در خانه و کاشانه ی مسلمین اقامت گزیدند و به اسلام زدایی درونی پرداختند.

خود باوری، خود اتکایی، و اعتماد به نفس به عنوان یک نماد بارز از رهیافت واقع گرایانه و استراتژی بسیار مهم و با ارزش امام خمینی در مسأله راهبردهای دفاعی است.

جمع بندی و نتیجه گیری

در بخش اول، به این نتیجه رسیدیم که امام در اندیشه دفاعی خود رویکرد کاملاً دینی را برگزیده و روح مبارزه و حفظ انگیزه دفاعی را تبلور آرمان های دین و دینداری می دانند. بر مبنای همین رویکرد، راهبردهایی را انتخاب کردند که نتیجه آن عمل به وظیفه و در نهایت پیروزی را در پی داشت.

در بخش دوم، با دست یابی به این نتیجه که انتخاب راهبردهای واقع گرایانه در اندیشه دفاعی ایشان توانست آرمان بلند کسب اقتدار اسلامی را برای تحقق دین خدا و پیروزی ارزش های اسلامی در دفاع مقدس هشت ساله در جهان به اثبات برساند.

امام(ره)، با تکیه بر این تجربه ی گران قدر است که دلیلی برای عدول نظام اسلامی از آرمان های به حق خود نمی بیند و معتقد است:جمهوری اسلامی ایران نباید تحت هیچ شرایطی از اصول و آرمان های مقدس و الهی خود دست بر دارد.

لازم به ذکر است مقاله «کنکاشی در اندیشه دفاعی امام خمینی(ره)» توسط محمد اصغری نوشته و در مجله اندیشه، سال پانزدهم، شماره ۲، خرداد و تیر ۱۳۸۸ به چاپ رسیده است./204/م

برای دریافت و مشاهده اصل مقاله اینجا را کلیک کنید.