vasael.ir

کد خبر: ۱۶۵۶۲
تاریخ انتشار: ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۹ - ۱۷:۵۰ - 17 May 2020
فقه مقاومت / ۶

معرفی مقاله | بررسی و تبیین جایگاه «جهاد» به عنوان یکی از مبانی دفاع مقدّس در قرآن کریم

وسائل ـ جهاد، اصلی است که در همۀ ادیان و تفکرهای بشری وجود داشته است. مهم این است که باید به آن به عنوان یک موضوع مبنایی نگریسته شود؛ زیرا این احتمال وجود دارد که نسبت به آن سطحی نگری شود و از این بابت، خساراتی به انگيزة دفاع از ارزشهای انسانی وارد گردد.

به گزارش خبرنگار وسائل، ادبيات پایداری و دفاع مقدّس معرفی مقاله | بررسی و تبیین جایگاه «جهاد» به عنوان یکی از مبانی دفاع مقدّس در قرآن کریمکه از آغاز شکل گيری تمدن های ایرانی مطرح بوده و تا کنون با شدّت و ضعف به کار خود ادامه دادهاست؛ یکی از بارزترین انواع ادبی است که خوشبختانه در تاریخ معاصر ما، ادبيات انقلاب اسلامی به عنوان نقطۀ عطف ادبيات پایداری و ادبيات دفاع مقدّس به عنوان گل سرسبد انقلاب اسلامی جایگاه خاصی پيدا کرده است.

این سؤال همواره در ذهن مردم، به خصوص در اذهان دانش پژوهان مطرح است که مبانی اعتقادی مبارزه در صحنه های نبرد هشت سال دفاع مقدّس که موجب پيروزی آنها شده، چه بوده است؟ این مقاله در صدد پاسخ به این سوال است. این پژوهش صورت میگيرد تا مفهوم، فلسفه، انواع، ابعاد، اهداف، شرایط جهاد و ... از منظر قرآن کریم و صاحب نظران روشن گردد و رهنمودهایی از این تبيين، استخراج و ارائه گردد.

 

ضرورت پرداختن به بحث جهاد و مقاومت

جهاد، اصلی است که در همۀ ادیان و تفکرهای بشری وجود داشته است. مهم این است که باید به آن به عنوان یک موضوع مبنایی نگریسته شود؛ زیرا این احتمال وجود دارد که نسبت به آن سطحی نگری شود و از این بابت، خساراتی به انگيزة دفاع از ارزشهای انسانی وارد گردد. جهاد در قرآن، مفهومی بسيار عميق و گسترده است و عمل به آن طبق شرایط خاصی انجام می شود.

 

مفهوم شناسی «جهاد»

واژة جهاد و مشتقات آن ۳۵ بار در قرآن آمده است. جهاد در لغت، به معنای تلاش کردن و به کار گرفتن نيرو و توان خویش برای تحقق بخشيدن به یک هدف است. واژه جهاد چون از باب مفاعله است، در مواردی به کار می رود که نوعی همکاری، تقابل و رقابت در آن وجود دارد. در جهاد معمولاً طرف دیگری هم در کار است و دو طرف در برابر هم صف آرایی می کنند.

بر این اساس، جهاد هم کارزار با دشمنان و به کار بردن حد اکثر توان و نیرو، چه زبانی و چه عملی جهت گسترش پرتو اسلام یا خوف از تغلب آنها است و دارای اهداف حق طلبانه و عادلانه است که برخی به آن جهاد مقدّس گویند. هم مبارزه با هواهای نفسانی است؛ چنانکه خداوند در قرآن مجيد میفرماید: «و جاهِدوُا فِی الله حقَ جِهاده» (حج، آیه۷۸).

 

 

تفاوت واژه جهاد و مترادف های آن

یکی از الفاظ مترادف جهاد، «حرب» به معنای جنگ است. تفاوت اساسی جهاد و حرب در اصول و روش است. جنگ برای کسب قدرت و منافع است و جهاد برای صیانت از دین. جنگ برای غنیمت اما جهاد برای شهادت است.

واژه مترادف دیگر، «قتال» است. واژه های حرب و قتال دارای بار ارزشی نیستند بر خلاف جهاد که بار ارزشی مثبت دارد. کلمه دیگری که با جهاد مترادف است، «سفک دم» به معنای خونریزی است که فی نفسه دارای بار ارزشی منفی است اما نکته جالب آن است که تمام این الفاظ اگر با قید «فی سبیل الله» همراه شوند دارای بار ارزشی مثبت خواهند شد.

 

اهمیت جهاد در آیات و روایات

جهاد، جنگ مقدّس مسلمانان، برای دفاع از حریّت و استقلال کشور اسلامی است. در بيش از سيصد آیه از آیات قرآن کریم، احکام مربوط به جهاد و دیگر امور مربوط به جنگ از قبيل اسيران، شهيدان، غزوات و ... آمده است. در حدود هشتاد آیه از آیات قرآن کریم، خداوند متعال مومنان را به جهاد دعوت کرده است. «کُتِبَ عَليکُم القِتال وَ هُوَ کُرهٌ لَکُم وَعَسی اَن تَکرَهوا شَيئاً وَ هُو خَير لکم وَ عَسی اَن تحبّوا شیئاً و هو شرٌّ لکم ...» (بقره، آیه ۲۱۶). امام علی(ع) در معرفی پایه های ایمان، از جهاد یاد می کند. «الایمان علی اربعه دعائم: علی الصبر واليقين و العدل والجهاد» و در واپسين لحظات حيات مبارک خویش، جهاد با مال و جان و زبان در راه خدا را توصيه می فرماید: «الله الله فی الجهاد باموالکم و انفسکم و السنتکم فی سبيل الله».

 

جهاد؛ وجه تمایز اسلام با مسیحیت

اسلام دینی نيست که بگوید که اگر کسی به طرف راست چهره ات سيلی زد، طرف چپ را جلو ببر و دینی نيست که بگوید کار خدا را به خدا و کار قيصر را به قيصر وابگذار و دینی نيست که ایده مقدّس اجتماعی نداشته باشد و یا کوشش در راه دفاع یا بسط آن ایده را لازم نشمارد. مسيحيت به خود می بالد که در آن هيچ اسمی از جنگ نيست امّا مسلمانان مفتخرند که اسلام قانون جهاد دارد. مسيحيت تنها چهار دستور اخلاقی دارد و دیگر چيزی ندارد. راست بگویيد، دروغ نگویيد. مال مردم را نخورید؛ این دیگر جهاد نمی خواهد. اسلام است که وظيفۀ خود را تشکيل جامعه، حکومت و اصلاح جهان می داند.

 

فلسفه جهاد فی سبیل الله

در خصوص فلسفۀ جهاد بر اساس آیات قرآن کریم می توان به این موارد اشاره کرد: ۱. ایستادگی در برابر ستم ستمگران (حج، آیه۳۹) ۲. عذاب دشمنان به دست مسلمانان (توبه، آیه۵۲) ۳. جهاد برای گرفتن حق (انفال، آیه۱۳) ۴. دفع فساد تبهکاران (بقره، آیه۲۵۱).

 

اهداف جهاد

برخی از اهداف جهاد بر اساس آیات قرآن کریم عبارتند از: ۱. آزمایش مؤمنان: خدواند مومنان را با جهاد در راه خدا می آزماید تا آنان که بر دشواری های اوامر الهی شکيبایند، مشخّص گردند (محمد، آیه94) ۲. رفع فتنه: خداوند از مومنان می خواهد که «با کافران بجنگند تا فتنه ای برجا نماند و دین (حاکميت) یکسره از آن خدا باشد» (انفال، آیه۳۹). ۳. عدم تسلط باطل بر حق: خداوند در قرآن کریم هر نوع تسلط کافران بر مؤمنين را مردود می داند (نساء، آیه ۱۴۱).

 

فضیلت جهاد

در ارزش و اهميت جهاد در راه خدا همين بس که خداوند در قرآن کریم به اسبهای جنگی و صدای اسبها و برق پاهای آنان ارزش و شرافت بخشيده است و آن را شایستۀ سوگندخوردن دانسته است. «وَ العادِیاتِ ضَبحا فَالمُورِیاتِ قَدحا؛ سوگند به آن اسبها که نفس زنان به سوی ميدان جهاد تاختند و سوگند به آنها که با نواختن و تاختن بر سنگلاخ ها به وسيله سم هایشان شراره آتش برآوردند».

 

جهاد ظاهری و باطنی

واژة جهاد در قرآن کریم، شامل هر نوع جهاد می شود؛ هم جهاد بيرونی و ظاهری، و هم جهاد درونی و باطنی. خداوند در قرآن کریم، پيامبر را امر به جهاد بيرونی که جهاد با دشمن است، می فرماید: «یا اَیُّها النَّبی جاهِدِ الکُفّار» (توبه، آیه۷۳). امام علی(ع) نيز زکات و برکت بدن را، جهاد و روزه معرفی می کند: «زکاة البدن الجهاد والصيام».

جهاد با دشمن در وهلۀ اوّل جهاد با نفس را می طلبد. در جنگ با دشمن مجاهد از بسياری از خواسته های خود می گذرد، به دنيا پشت می کند، از خانواده خود میگذرد تا به ميدان جنگ برود، زندگی و سلامتی خود را در معرض تهدید و نابودی قرار میدهد، بدیهی است که این کار متوقف بر جهادی بزرک و کم نظير با نفس خواهد بود.

 

جهاد ابتدایی و دفاعی

جهاد ابتدایی در جایی است که مسلمانان شروع کننده جنگ با دشمن هستند.  برخی از آیات و موضوعات پيرامون جهاد ابتدایی عبارتند از: ۱. جهاد ابتدایی به منظور نجات ستمدیدگان ۲. جهاد به منظور مبارزه با مفسدان ۳. جهاد به منظور جلوگيری از یک عمل منکر ۴. جهاد به منظور رفع موانع دعوت، از آنجا که انسان ها در پذیرش اسلام آزاد هستند و خداوند آنها را مختار قرار داده است، انسان های مشرک حق ندارند که مانع دعوت آنان به اسلام شوند که اگر این موانع وجود نداشت؛ مردم فوج فوج به دین روی می آوردند.

قرآن کریم جهاد را منحصراً نوعی دفاع می داند. نمی توان جهاد برای بسط ارزش های انسانی را محکوم کرد. مسئلۀ تجاوز، مفهوم عامی است؛ یعنی لازم نيست تجاوز به جان، مال، ناموس، سرزمين، استقلال و آزادی باشد. اگر ارزشهای انسانی هم مورد تجاوز بگيرد، باز تجاوز است. امام خمینی: «دفاع از اسلام و کشور اسلامی، امری است که در مواقع خطر، تکليف شرعی، الهی و ملّی است».

بنابراین از آیات قرآن کریم مستفاد می گردد که جنگ به طور مطلق بد نيست به وسيلۀ جهاد، از حق مشروع آدميان دفاع می کند؛ حقّی که فطرت سليم هر انسانی آن را برای انسانيت قائل است.

 

شیوه های ترغیب مسلمانان به جهاد

خدا در آیات متعدّد، مسلمانان را به شيوه های مختلف به جهاد ترغيب کرده است: ۱. تحریک عواطف (نساء، آیه۷۵) ۲. تحریک حسّ انتقام جویی (توبه، آیه۳۶) ۳. تبیین اهداف جهاد (محمد، آیه۳۱).

 

فرار از جهاد ممنوع

خداوند در قرآن کریم کسانی را که به هر بهانه ای رهسپار جنگ با دشمن نشدند، مورد سرزنش و تهدید قرار می دهد، در حالی که خود آنها از سياست خود راضی هستند (توبه، آیه۸۱).

 

دستورالعمل های جهاد

ثابت قدم بودن و فرار نکردن از جنگ، خدا را با قلب و زبان بسيار یاد کردن، اطاعت از فرمانده و رهبر، اتحاد داشتن و عدم اختلاف، شکيبا بودن و به خود و نيروی خود مغرور نشدن از جمله دستورالعمل های جنگ است که به پيروزی منجر می گردد و در آیات ۴۵ تا ۴۷ سوره انفال تاکيد شده است.

 

نتیجه

قرآن کریم به منظور دفع فتنۀ دشمن و خنثی نمودن ستم ستمگران و گرفتن حق و حقوق مسلمانان به جهاد امر می کند. اگر اسلام جهاد را مورد تأکيد قرار نمی داد، قدرت در دست ستمگران متمرکز می گردید و دیگر اثری از خوبی در جامعه دیده نمی شد.

روح همه جهادها در قرآن، دفاع از حق است؛ چه جهاد ابتدایی باشد و چه دفاعی. جهاد ابتدایی در قالب هایی چون جهاد آزادی بخش به منظور نجات ستمدیدگان، جهاد با مفسدان، جهاد به منظور جلوگيری از یک عمل منکر و جهاد به منظور رفع موانع دعوت مطرح گردیده است. جهاد دفاعی گرچه مطابق با فطرت و سرشت آدمی است، امّا انگيزة الهی نيرومندی نياز دارد چرا که گذشت از مال و جان را می طلبد./204/م

 

برای دریافت و مشاهده اصل مقاله اینجا را کلیک کنید.

 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹