vasael.ir

به گزارش وسائل، در هر نظام سیاسی مردم سالار، وظیفه دولت تأمین امنیت ملی است. درواقع، برآیند تمامی وظایف و کارکردهای دولت در یك نظام سیاسی مردم سالار، تأمین امنیت ملی به مفهوم امنیت تمامی افراد جامعه است.

بنابراین، می توان گفت که دولت، کارخانه ای است که محصول آن، امنیت است و همه ابزارها، اختیارات و قدرتی که دراختیار نهاد دولت قرار دارد، به منظور حصول این هدف اصلی است. دولت های مختلف برای تأمین امنیت ملی براساس برداشت و تعریفی که از آن دارند، سیاست ها و راهبردهای خاصی را تدوین می کنند.

در اسلام منشأ امنیت، خداوند است و هیچ قدرتی نیز جز به خواست خدا و از جانب او وجود ندارد. به عبارت دیگر، هیچ مرجع امنیت مستقلی در عالم وجود ندارد و همه موضوعات و منابع امنیت با موهبت الهی در سلسله مراتب ولایت و حاکمیت پدید می آید.

به حکم قرآن حکیم، مرجع امنیت در حوزه ولایت تشریعی به ولی یا حاکم یعنی، «اولی الامر» تفویض می شود. تأکیدات اصلی اسلام در زمینه امنیت، عمدتاً شامل «امنیت نرم» و «منابع نرم تولید آن» است. ایمان مؤمنین و عمل صالحین و علم مسلمین از مهم ترین منابع پایداری امنیت در اسلام است.

امنیت پایدار ملی در وضعیت و فضایی تحقق می یابد که یك ملت در آن وضعیت می تواند ارزش های حیاتی خود را به صورت مداوم حفظ کند و اهداف ملی خود در ابعاد داخلی، منطقه ای و بین المللی را در افق آینده قابل تحقق ببیند. در مباحث امنیتی و همچنین در تحقق آن، مفهوم «ماندگاری» از مفهوم «امنیت» جدایی ناپذیر است.

امنیت پایدار در نظام جمهوری اسلامی ایران باید در دو بعد نرم و سخت مورد مطالعه قرار گیرد که در عرصه نرم، عناصری چون اصل ولایت فقیه، اسلامیت نظام، مردم سالاری دینی، هویت دینی، صلح و آزادی، استقلال، قانون گرایی و حرکت براساس احکام اسلامی و توجه به محرومان و مستضعفان، مهم و مطرح است.

در بحث امنیت و امنیت پایدار واژه کارگزار امنیتی مشخص کننده بازیگران این حوزه در ترسیم و طراحی امنیت و بهره برداری آن در دو بعد امنیت سازی و امنیت سوزی خواهد بود.

بیان مسئله و سؤال تحقیق

کارگزاران از جمله عناصر مؤثر در هر نظام سیاسی و مکتب فکری می باشند. شاید بتوان گفت تفکر و کارکرد کارگزار نشان دهنده سمت وسوی هر نظام در تفکر سیاسی و فرهنگ ایجادی آن است. کارگزار امنیتی در ایجاد و ثبات امنیت نقش بسزایی داشته و شاید بتوان اذعان داشت که امنیت پایدار در گرو بسامدسازی این عنصر انسانی تعریف می شود.

لذا فهم کارگزار امنیتی را باید در مکتب امنیتی آن نظام دنبال نمود. ازاین رو، در این نوشتار به دنبال آن هستیم که بدانیم: جایگاه و کارکرد کارگزاران امنیت در مکتب امنیتی جمهوری اسلامی کجاست و وظایف و مأموریت های کارگزاران امنیت براساس این لایه ها چیست؟ باتوجه به رویکرد مدل سازی و بهره گیری از روش تحلیل محتوا و قضاوت خبرگی، نوع تحقیق توصیفی اکتشافی بوده، لذا فرضیه ای برای این تحقیق، متصور نیست.

اهداف پژوهش

1. فهم کارگزار امنیتی را با چارچوب مکتب امنیتی آشنا ساخته و ازطرفی با شناخت این فیزیك، وظایف و امور کارگزار را برای پیشبرد اهداف مکتب امنیتی مشخص می کند؛

2. تعیین مدل کارگزار امنیتی در مکتب امنیتی ج.ا.ا؛

3. تبیین کارکردها و مأموریت های امنیتی در چارچوب مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران

جمع بندی

در پاسخ به سؤال های تحقیق باید اذعان داشت بحث کارگزاران امنیتی از مباحث جدید در حوزه ادبیات امنیت ملی بوده و بیشتر در فضای ساختاری و در حوزه سیاست خارجی و روابط بین الملل مطرح شده است.

در این مقاله، با بهره گیری از روش تحلیل محتوا و فن دلفی بر مستندات موجود در دو حوزه اندیشه امنیتی حضرت امام(ره) و مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران، مدل مفهومی احصا و کارگزاران در سطوح فردی (واحد انسانی)، ملی (واحد کشوری)، رسمی (نهادهای رسمی کشور در سه قوا و نهاد رهبری)، غیررسمی (جریانات و حرکت های سیاسی، اجتماعی، مذهبی) و درنهایت رویکردهای ارزشی (فرهنگ، عرف و باورهای فردی و جمعی) مشخص و کارکردهای آنان بیان شد.

پاسخگویی به سؤالات گوناگون در این فضا ازجمله: تعارض میان کارگزاران امنیت چگونه رفع می گردد؟، جایگاه بسیج در کارگزاران امنیت چیست و کجاست؟، مقابله کارگزاران با چالش های امنیتی چگونه است؟ و نظایر اینها دغدغه هایی است که در بحث کارگزار مکتب امنیتی باید بدان پرداخته شود.

در مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران، حضور و مشارکت گسترده مردم و به ویژه جوانان، محدوده تنگ امنیتی را تحت تأثیر خود قرار داده و آن را از حالت انحصار به نیروهای رسمی خارج ساخته و به یُمن احساس مسئولیت همگانی، مقوله امنیت ملی در چارچوب دفاع از انقلاب و آرمان های بلند آن جنبه عمومی به خود گرفته است.

شاید این امر وجه تمایز جدی بین مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران در بعد کارگزار امنیتی با سایر مکاتب مطرح جهان باشد که نقطه ثقل آن نیز بر بسیج و رویکردهای مردمی نظام اسلامی مترتب است. ناپایداری و ناکارآمدی امنیت حاصل از اجبار و درونی شدن نظم از ویژگی های مهمی است که در برجسته نمودن بسیج در تأمین و به کارگیری کارگزار امنیتی مؤثر است. در عرصه پیشنهادات می توان عنوان داشت:

با توجه به جوان بودن و یا حتی نوجوان بودن بحث کارگزاران امنیتی و تحلیل آن در مکاتب امنیتی، به نظر می رسد این نوشتار جستاری اولیه در تنظیمات یك برد مطالعاتی در حوزه امنیت ملی خواهد بود. ازاین رو، پرداختن به چنین موضوعاتی درعین نو و جوان بودن می تواند فضای دانشی جدیدی را در مباحث امنیتی کشور، باز نماید. امید آنکه اندیشمندان حوزه امنیت در هرچه بیشتر غنابخشیدن به این موضوع اهتمام ورزیده و در ارتقای مکتب امنیتی نظام جمهوری اسلامی ایران مؤثر واقع شوند.

نویسنده: محمود کلاه چیان؛ استادیار دانشگاه امام باقر علیه السلام

این مقاله درفصلنامه آفاق امنیت / سال دوازدهم / شماره چهل و سوم  تابستان 1398 به چاپ رسیده است.

علاقه مندان برای مشاهده اصل مقاله می توانند از اینجا دانلود کنند./204/229/ح