مباحثی از درس خارج فقه‌القضاء؛ آیت‌الله رشاد / ۱۵
معیار‌های ساختار برتر علوم
وسائل ـ دقیق‌ترین و کاملترین ساختاربندی برای فقه (از جمله فقه‌القضاء) این است که علاوه بر التزام به معیار‌های دوازده‌گانه و اهتمام جدی به تحقق «سازواری مؤلفه‌های رکنی علم»، عناصر و ارکان حکم شرعی و جهات مربوط بدان به هر اندازه‌ای که میسر باشد در ساماندهی علم فقه مورد توجه قرار گیرد.
به گزارش وسائل، آنچه پیش‌روی خوانندگان قرار دارد، 
بررسی الگوی ساختار فقهی محقق حلی سلسله مباحثی برگرفته از دروس خارج فقه آیت‌الله رشاد است که تحت عنوان «فقه القضاء» (و به تعبیر مناسب‌تر فقه السلطة القضائیة)، روز‌های فرد، در حوزه علمیه امام رضای تهران ارائه می‌شود و توسط حجت‌الاسلام هادی افخمی، از متن نوشته استاد، ترجمه و تنظیم می‌شود.
نظر به ویژگی‌های این سلسله دروس و شامل بودن آن بر مباحث جدید و مسایل و موضوعات کاربردی قضائی، انعکاس و انتشار آن می‌تواند نقش بسزایی در تحقق اهداف تحول‌گرایانه قوه‌قضاییه و آشنایی قضات جوان و دیگر عوامل درگیر فرایند دادرسی، با مباحث فقه‌القضاء، ایفاء کند.
بررسی الگوی ساختار فقهی محقق حلی سلسله مباحثی برگرفته از دروس خارج فقه آیت‌الله رشاد است که تحت عنوان «فقه القضاء» (و به تعبیر مناسب‌تر فقه السلطة القضائیة)، روز‌های فرد، در حوزه علمیه امام رضای تهران ارائه می‌شود و توسط حجت‌الاسلام هادی افخمی، از متن نوشته استاد، ترجمه و تنظیم می‌شود.نظر به ویژگی‌های این سلسله دروس و شامل بودن آن بر مباحث جدید و مسایل و موضوعات کاربردی قضائی، انعکاس و انتشار آن می‌تواند نقش بسزایی در تحقق اهداف تحول‌گرایانه قوه‌قضاییه و آشنایی قضات جوان و دیگر عوامل درگیر فرایند دادرسی، با مباحث فقه‌القضاء، ایفاء کند.
فرع سوم: ملاک‌های اجمالی ساختاربندی برتر علوم
پیش از آن که بخواهیم به مباحث مربوط به تبویب کلی فقه و فقه السیاسه و بالاخص فقه‌القضاء که موضوع اصلی این بخش از دروس است وارد شویم، لازم است نخست اجمالا به بیان «معیار‌های ساختار برتر» علوم و سپس «روش‌شناسی مهندسی ساختاربندی علم» بپردازیم.
«معیار‌های ساختار برتر»:
به نظر ما مهمترین معیار‌های ساختار برتر برای علوم عبارت از دوازده نکته زیر است:
۱- ساختار می‌بایست تمامی کلیات ابواب علوم و مسایل آن را در بر بگیرد.
۲- ساختار می‌بایست به‌گونه‌ای باشد که مسایل و گزاره‌های خارج از آن علم امکان ورود نداشته و از حشو و زاید تهی باشد.
۳- مسایلی که علم از آن تشکیل می‌شود (و یکی از پنج مؤلفه علم به شمار می‌رود) باید با تمامی مؤلفه‌های دیگر سازگار بوده و از انسجام لازم برخوردار باشد. این مؤلفه‌ها عبارتند از: مبادی نظری علم، موضوع علم، غایت علم و روش علم.
۴- ساختار باید از جهت سیر مباحث از ترتیب منطقی برخوردار باشد. ترتیب منطقی آنگاه که مباحث پسینی مبتنی بر مباحث پیشینی باشند، امکان‌پذیر می‌شود. به عبارت دیگر، مباحث و بخش‌های هر دانش دارای دو وضعیت پیوستاری هستند: «پیوستار عرضی ـ افقی» که دسته‌بندی مطالب را به لحاظ عرضی تامین می‌کند، و «پیوستار طولی ـ عمودی» که طبقه‌بندی مطالب را به لحاظ طولی تامین می‌کند.
ساختار علم باید حاوی هر دو پیوستار باشد و از جهت ارتباط میان مسایل از هر دو جهت، یعنی رابطه عرضی هر یک از مسایل با مسایل دیگر از یک سو، و رابطه طولی هر یک از مسایل با دیگر مسایل تامین شود.
۵- کلیه مباحث ذیل هر بابی از ابواب باید با هم پیوند منطقی داشته باشند، ضمن آن که مرز میان هر یک از مباحث با دیگری نیز باید مشخص باشد.
۶- ساختار نقش سازنده و روشنی را در دستیابی به غرض علم ایفاء می‌کند (که پنجمین مؤلفه رکنی علم است) ساختار باید به تحقق غایت علم مدد برساند و باید این چنین نیز باشد. مثلاً غایت فقه بر اساس دیدگاه حضرت امام خمینی (ره) عبارت است از: «برپایی حکومت اسلامی و استقرار آن و نیز اداره تمامی شئون حیاتی انسان»، پس ساختار فقه باید به ساختار حکومت سازگار و برای تطبیق بر ارکان حکومت مناسب باشد.
۷- باید مباحثی که ذیل هر عنوان از عناوین (به عنوان بابی از ابواب مثلا فقه) مطرح می‌شود متناسب با اغراض و مقاصد همان باب باشد و بتواند غرض آن باب را تامین کند.
۸- مباحث هر بخش و باب باید در حد امکان به صورت جامع و دقیق مطرح و تنظیم شود که مخاطب دانش را از تکرار بی‌نیاز سازد.
۹- ملاک تقسیم قضایای علوم و ترتیب ابواب و تصنیف آن تا جایی که ممکن و میسر است باید یکسان باشد. یعنی بخش‌بندی و باب‌بندی در سراسر دانش باید با معیار واحد صورت بندد.
۱۰- با توجه به تطور و تکامل علوم و تولید مسایل جدید و توسعه پیوسته آن، ساختار می‌بایست از ظرفیت و گنجایش پذیرش مباحث جدید برخوردار باشد. کما اینکه هم‌اکنون ما فروع فقهی فراوان و انباشته‌ای ذیل عنوان مسایل مستحدثه و مشابه آن داریم که احیانا در قالب رساله‌های مستقلی تدوین شده است، ولی بر اساس تبویب موجود نمی‌توان آن‌ها را در ابواب فقه جای داد و این در حالی است که به نظر ما حجم آنچه که فقه موجود بدان نپرداخته است (که تولید شود) با حجم کنونی فقه برابری می‌کند.
۱۱- ساختار دانش‌های عملی مانند فقه می‌بایست کاربردی بوده و قابل اجرا در ساحات زندگی باشد.
۱۲- ساختار دور از پیچیدگی و ابهام باشد. بلکه باید در حدی ساده و قابل درک برای فراگیران و محصلان سطوح مقدماتی رشته علمی مربوط نیز باشد.
دو نکته مهم
۱- دقیق‌ترین و کاملترین ساختاربندی برای فقه (از جمله فقه‌القضاء) از نظر ما این است که علاوه بر التزام به معیار‌های دوازده‌گانه بالا، و اهتمام جدی به تحقق «سازواری مؤلفه‌های رکنی علم»، عناصر و ارکان حکم شرعی و جهات مربوط بدان به هر اندازه‌ای که میسر باشد در ساماندهی علم فقه مورد توجه قرار گیرد.
عناصر و ارکان حکم و جهات مربوط بدان عبارتند از: «جاعل حکم»، «حقیقت و ماهیت جعل»، «کیفیت جعل»، «اطوار جعل»، «طرق احراز جعل»، «متعلق جعل»، «موضوع جعل»، «چیستی مجعول»، «اقسام مجعول»، «غایت جعل» و «مقام امتثال حکم»، و ...؛ اگرچه هم شناسایی این عناصر در احکام مختلف، و هم التزام به اعمال آن‌ها در ساماندهی و ساختاربندی فقه بسیار بسیار دشوار است.
۲- در مبحث ساختاربندی فقه، ملاک‌های دیگری نیز وجود دارد که مختص دانش فقه است و لازم است آن‌ها نیز در روند ساختاربندی مورد توجه قرار گیرند. از جمله:
یک: گنجاندن مباحث مبادی نظری هر قسم و بخش از فقه. مثلا در مورد کل فقه بحث لازم درباره مقاصد الشریعه و در مورد فقه‌القضاء مباحث فلسفه قضاء و عدالت.
دو: قواعد فقه (قواعد مربوط به باب) مثلا مجموعه قواعد فقه‌القضاء، و طبقه‌بندی و توزیع آن‌ها در بخش‌ها و ابواب مختلف با لحاظ ارتباط هر دسته با موضوع بخش و باب.
سه: اخلاق و آداب مربوط به هر قسم از فقه، بر حسب مورد. مثلا در فقه‌القضاء مباحث آداب‌القضاء و اخلاق ارکان و عناصر ذی نقش در فرایند دادرسی. ما سعی خواهیم کرد، این دو نکته عمده را در صورت‌بندی و ساختاردهی فقه‌السلطه‌القضاییه که محط و مصبّ این دروس است، در حد ممکن رعایت کنیم. ان‌شاءالله.
در مبحث بعد به بررسی روش‌شناسی ساختاربندی علوم می‌پردازیم./910/241/ح
یک: گنجاندن مباحث مبادی نظری هر قسم و بخش از فقه. مثلا در مورد کل فقه بحث لازم درباره مقاصد الشریعه و در مورد فقه‌القضاء مباحث فلسفه قضاء و عدالت.
دو: قواعد فقه (قواعد مربوط به باب) مثلا مجموعه قواعد فقه‌القضاء، و طبقه‌بندی و توزیع آن‌ها در بخش‌ها و ابواب مختلف با لحاظ ارتباط هر دسته با موضوع بخش و باب.
سه: اخلاق و آداب مربوط به هر قسم از فقه، بر حسب مورد. مثلا در فقه‌القضاء مباحث آداب‌القضاء و اخلاق ارکان و عناصر ذی نقش در فرایند دادرسی. ما سعی خواهیم کرد، این دو نکته عمده را در صورت‌بندی و ساختاردهی فقه‌السلطه‌القضاییه که محط و مصبّ این دروس است، در حد ممکن رعایت کنیم. ان‌شاءالله.
در مبحث بعد به بررسی روش‌شناسی ساختاربندی علوم می‌پردازیم./910/241/ح
منبع: روزنامه حمایت
برچسب ها:
فقه حکومتی ، وسائل ، حقوق ، فقه القضاء ، معیار های برتر ساختار علوم سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهمترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۵۲:۰۶
طلوع افتاب
۰۶:۲۳:۱۵
اذان ظهر
۱۳:۰۵:۰۲
غروب آفتاب
۱۹:۴۶:۱۰
اذان مغرب
۲۰:۰۳:۵۴