به گزارش خبرنگار وسائل، تبلیغات انتخاباتی، به عنوان سازوکاری که امکان انتخاب شایسته را برای انتخابگران فراهم میسازد، نقش مهمی در شکل گیری انتخابات آزاد و منصفانه دارد.
وجود رقابت انتخاباتی آزاد، سالم و ضابطه مند، از جمله شاخصههای تعیین صحت جریان انتخابات و منصفانه بودن آن است، از این رو تبلیغات انتخاباتی باید فرایندی دموکراتیک داشته باشد؛ فرایندی که در آن بی طرفی، احترام به حیثیت اشخاص، آزادی سیاسی و رسانه ای، برابری در برخورداری از امکانات تبلیغاتی، قاعدهمند بودن هزینههای تبلیغاتی و کنترل قضایی وعدههای انتخاباتی لازمه دستیابی به الگویی شایسته برای تبلیغات انتخاباتی است.
در این نوشتار، با بررسی آثار و اسناد داخلی و خارجی، معیارهایی برای تبلیغات شایسته ارائه و میزان انعکاس آنها در قوانین انتخاباتی ایران نیز بررسی شد.
در نتیجه این بررسی مشخص شد که تبلیغات انتخاباتی در انواع انتخابات در ایران، به دلیل ضعفهای قانونی، اجرایی و فرهنگی، با وضع مطلوب فاصله دارد و فقدان قواعد جامع در حوزه تأمین مالی هزینههای تبلیغاتی، زمان بندی تبلیغات، شیوههای تبلیغات و دسترسی برابر نامزدها به امکانات تبلیغاتی و رسانهها در قوانین انتخاباتی کشور محسوس است.
مقدمه
شاخصهای متعددی برای سنجش میزان دموکراتیک بودن یک نظام سیاسی وجود دارد. از جمله این شاخص ها، سازوکار انتخابات است. از آنجا که حاکمان سیاسی هر جامعه، به ویژه نظام مردم سالار، در پیشبرد اهداف آن جامعه نقشی اساسی و حیاتی دارند، فرایند انتخابات و نحوه انتخاب این حاکمان باید تحت سازوکاری عادلانه، منصفانه و معقول قرار گیرد.
از جمله شاخصههای اصلی انتخابات دموکراتیک، رقابتی بودن آن است. به عبارت دیگر، آزادی نامزد شدن در انتخابات و آزادی تبلیغات انتخاباتی توسط نامزدها، از عناصر جدایی ناپذیر دموکراسیهای نماینده سالار به شمار میرود.
«فقدان آزادی نامزد شدن در نظامهای توتالیتر سامانهمند است. البته آزادی نامزد شدن در انتخابات به تنهایی کفایت نمیکند. بلکه تنها معرفی نامزدها از طریق تبلیغات واقعی است که به انتخابگران اجازه انجام انتخاب را خواهد داد. در صورت فقدان تبلیغ عمومی، انتخاب کننده بر مبنای کدام شاخصه باید گزینه مطلوب خود را انتخاب کند».
در مقام بیان ضرورت انجام این پژوهش باید گفت که با توجه به اهمیت تبلیغات در عرصه انتخابات و انعکاس اراده واقعی مردم در امر انتخابات، بررسی اصول محوری حاکم بر تبلیغات و شناسایی آنها در قوانین و فراهم کردن بسترهای مناسب برای اجرایی شدن این اصول، برای تحقق تبلیغات انتخاباتی شایسته ضروری است، به خصوص اینکه در سیاستهای کلی نظام هم به موضوع مهم تبلیغات انتخاباتی اشاره شده است.
در پژوهش حاضر تلاش کرده ایم با تأکید بر انتخابات ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی با بررسی اصول حقوقی و فراحقوقی تبلیغات انتخاباتی که با مداقه در اسناد بین المللی و رویه عملی برخی کشورهای دارای نظام تبلیغات انتخاباتی خوب قابل استنباط است، الگویی شایسته برای تبلیغات انتخاباتی ارائه دهیم و میزان انعکاس این معیارها را در تبلیغات انتخاباتی در انواع انتخابات در کشورمان ارزیابی کنیم.
مؤلفههای تبلیغات انتخاباتی شایسته
از آنجا که رقبای سیاسی تمام تلاش خود را برای به دست آوردن منصب موردنظر خود در فرایند انتخابات به کار میگیرند، رقابتهای انتخاباتی در همه کشورها، اغلب دستخوش سوءاستفاده هایی، چون تطمیع، تهدید و مخارج گزاف میشود که ممکن است سلامت و مشروعیت انتخابات را به خطر اندازد. از این رو مشروعیت دولتی که از طریق انتخابات دموکراتیک انتخاب شده، متکی به اصولی است.
الف. اصول ارزشی و ماهوی حاکم بر تبلیغات انتخاباتی
مقصود از اصول ماهوی حاکم بر تبلیغات انتخاباتی، اصولی است که در راستای حفظ کرامت انسانی و صیانت از حرمت و هویت بشر، حقوقی را برای بازیگران عرصه رقابتهای انتخاباتی به رسمیت میشناسند.
این اصول عبارتند از:
۱. لزوم وجود آزادیهای سیاسی؛
۲. وجود قانون منطقی و معقول؛۳. نظارت بر فرایند تبلیغات.
ب. اصول کارامدی و رویهای حاکم بر تبلیغات انتخاباتی
مقصود از اصول رویه ای، اصولی است که برای اجرایی شدن و عملی کردن اصول ماهوی تعبیه میشوند؛ اصولی که برای تضمین حقوق شناخته شده برای نامزدها و افراد درگیر در جریان تبلیغات انتخاباتی پیشبینی شده اند و به کارامدی آنها منجر میشوند.
این اصول عبارتند از:
۱. دسترسی برابر به رسانه ها؛
۲. حق پاسخ به گزارشهای رسانهها در جریان انتخابات؛
۳. دسترسی برابر به امکانات مالی.
ج. اصول تشکیلاتی حاکم بر تبلیغات انتخاباتی
اصول تشکیلاتی اصولی اند که به منظور پوشش و تضمین اصول ماهوی و اصول رویهای طراحی شده اند، چراکه بدون تضمینات عملی و عینی، هنجارها و ارزشهای نهادینه شده صرفاً در مرحله نظری و تئوری باقی میمانند.
این اصول عبارتند از:
۱. آزادی مطبوعات و رسانه ها؛۲. بی طرفی نهادهای مدیریت انتخابات.
د. اصول اخلاقی حاکم بر تبلیغات انتخاباتی
علاوه بر اصول پیش گفته اصولی نیز به اقتضای اخلاق حاکم بر هر جامعه برای شئون گوناگونی همچون انتخابات در نظر گرفته میشوند. این اصول بر ارزشهای بنیادین پذیرفته شده از سوی جوامع بشری تکیه دارند.
این اصول عبارتند از:
۱. صداقت؛
۲. احترام به حیثیت اشخاص و منع تبلیغ علیه رقیب؛ ۳. منع اسراف در هزینههای تبلیغاتی.
نتیجه گیری و پیشنهادها
تبلیغات انتخاباتی، به دلیل تأثیری که در شناخت نامزدهای زمامداری و زمینه سازی برای انتخاب آنان دارد، از اهمیت ویژهای برخوردار است. از آنجا که رقبای سیاسی تمام تلاش خود را برای به دست آوردن نصب موردنظر خود در فرایند انتخابات به کار میگیرند، رقابتهای انتخاباتی اغلب دستخوش سوء رفتارهایی همچون تطمیع، تهدید و هزینههای گزاف و خلاف قاعده خواهد شد.
از این رو، با در نظر گرفتن احتمال اینکه نامزدها در جهت نقض حقوق سایر رقبا یا شهروندان گام بردارند و در نهایت، سلامت و مشروعیت انتخابات به خطر افتد، پیروی از یک سری اصول کاربردی و راهبردی را ایجاب میکند؛ اصولی که میتوانند فعالیتهای انتخاباتی را در مسیر صحیح و مطلوب قرار دهند و با در نظر داشتن آنها میتوان رفتارهای غلط بازیگران تبلیغات را با وضع محدودیتهای قانونی و تدابیر
فرهنگی تحت مراقبت قرار داد و بی قاعدگیها را مهار کرد.
برای تحقق انتخابات دموکراتیک، لازم است که الگوی شایسته تبلیغات انتخاباتی حاکم باشد؛ الگویی که براساس آن صداقت، بی طرفی، احترام به حیثیت اشخاص درون مایه رفتارهای بازیگران عرصه تبلیغات باشد؛ نامزدهای انتخاباتی، رأی دهندگان و به عبارتی تمامی شهروندان از آزادیهای سیاسی برخوردار باشند؛ فضایی آزاد بر مطبوعات و رسانهها حاکم باشد؛ دسترسی برابر به رسانهها از جانب نامزدها و احزاب انتخاباتی تضمین شود.
اگر حقی از کسی ضایع شد یا اتهامی از سوی رسانهها به نامزدها صورت گرفت، امکان پاسخگویی و دفاع برای این افراد فراهم شود و در عین حال به حدود و ثغور آزادیها نیز احترام گذاشته شود؛ از جمله اینکه دسترسی برابر و عادلانهای در برخورداری از امکانات مالی، رسانهای برای احزاب و کاندیداها فراهم شود و تبعیض و زیاده روی برای برخورداری گروهی خاص از این امکانات وجود نداشته باشد.
هزینههای تبلیغاتی در چارچوب قوانین قرار گیرد؛ بر تمام فرایندهای تبلیغات از طریق تشکیل کمیسیون ناظر یا تدابیر دیگری ازایندست نظارت شود؛ تبلیغ با ارائه برنامههای واقعی و قابل تحقق صورت گیرد و امکان کنترل قضایی یا پیگیری تحقق وعدههای انتخاباتی در زمانی پس از رأی گیری وجود داشته باشد.
هرچند امر تبلیغات انتخاباتی از نظر قانونگذار ایرانی دور نمانده، در برخی موارد، کاستیهایی جدی در این قوانین به چشم میخورد و حتی برخی از قواعدی که لازمه برگزاری انتخابات سالم و تبلیغات انتخاباتی درست است، به کلی در قوانین انتخاباتی ایران مغفول مانده اند و نیاز به وضع قواعد مؤثر و کارامد در این حوزه به خوبی حس میشود.
در این خصوص میتوان به بحث تأمین مالی تبلیغات انتخاباتی اشاره کرد؛ اما صرف وجود قانون خوب، متضمن تحقق نتیجه مدنظر واضع آن نیست؛ بلکه باید شرایط را نیز برای اجرای آن فراهم کرد. اصول حاکم بر تبلیغات نیز از این قاعده مستثنا نیستند و پیشبینی سازوکارهای اجرایی مناسب، فراهم ساختن بستر لازم برای تحقق آنها و از همه مهمتر، نظارت بر اجرای درست این سازوکارها، اهمیت بسزایی دارد.
کشور ما در بحث فرهنگ تبلیغات نیز با وضع مطلوب فاصله دارد و مصادیقی مانند وعده محوری به جای برنامه محوری و نبود احزاب، از مهمترین آسیبهای موجود در عرصه تبلیغات انتخاباتی در این کشورند.
گفتنی است، مقاله «الگوی تبلیغات انتخاباتی ایران در پرتو مؤلفههای تبلیغات انتخاباتی شایسته» توسط دکتر سیداحمد حبیب نژاد و حدیثه داودی نگاشته شده است و در فصلنامه دانش حقوق عمومی، سال هفتم، تابستان ۱۳۹۷، شماره ۲۰، منتشر شده است.
برای مشاهده اصل مقاله اینجا را کلیک کنید./204/241/ح