vasael.ir

کد خبر: ۱۵۶۹
تاریخ انتشار: ۱۰ دی ۱۳۹۴ - ۲۰:۴۷ - 31 December 2015
درس خارج «فقه اقتصاد» آیت الله محسن اراکی/ جلسه 12

التزام به راستگویی و ذکر خدا در بازار و در حین معامله از دیگر ممیّزات فرهنگ اقتصاد اسلامی است

پایگاه اطلاع رسانی وسائل – آیت الله اراکی در جلسه دوازدهم درس خارج اقتصاد اسلامی در ادامه بحث اخلاقیات حاکم بر فرهنگ اسلامی بازار، سه عنصر اخلاقی دیگر که از مشخصه های فرهنگ اقتصاد اسلامی است را از منظر روایات بیان کرد.

 

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی در دوازدهمین جلسه سال تحصیلی 94- 95 در درس خارج فقه نظام اقتصادی اسلام، که روز شنبه سی ام آبانماه 1394 در مؤسسه امام خمینی ره برگزار شد، با استناد به روایات شریفه، استحباب ذکر خدا در بازار و در حین معامله  و نیز صدق گفتار را سه ویژگی دیگر بازار اسلامی دانست.

ایشان به مناسبت بحث صدق گفتار در اقتصاد اسلامی، شیوه فعلی تبلیغات کالا در صدا و سیما را که بعضاً خاصیت خلاف واقعی برای برخی کالاها تبلیغ می شود، را مغایر احکام شرع دانست.

 

اهم مطالب جلسه دوازدهم درس «فقه اقتصاد» آیت الله اراکی است به شرح زیر است.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

 

عنصر نهم اخلاقیات بازار اسلامی؛ ذکر خدا در بازار

عنصر نهم اخلاقی در فرهنگ بازار اسلامی، ذکر خدا در بازار است. باب 19 از ابواب آداب التجارة کتاب وسائل الشیعه به این مطلب اختصاص دارد. ویژگی قبلی، ذکر خدا در هنگام ورود به بازار بود و ویژگی اخیر، مشغولیت به ذکر خدا درون بازار است. ذکر خدا در بازار از این جهت که ذکرالله فی الغافلین است، ذکر ممتازی است. ذکر خدا در جایی مثل مسجد خوب است منتها آنجا که همه مشغول بازی هستند، در چنین جایی ذکر خدا ارزش بالا دارد.

 

روایت اول

عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام مَنْ قَالَ فِی السُّوقِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ أَلْفَ حَسَنَةٍ

روایت نشان دهنده استحباب ذکر در بازار است. مخصوصاً ذکر شهادتین.

 

روایت دوم

ُمحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِی الْأَسْوَاقِ غَفَرَ لَهُ بِعَدَدِ أَهْلِهَا

 

عنصر دهم از اخلاقیات بازار اسلامی؛ ذکر خدا در وقت معامله

باب بیستم از وسائل الشیعه از ابواب آداب التجارة به یکی دیگر از اخلاقیات بازار اسلامی اشاره دارد. این خصلت، ذکرالله عند البیع و الشراء است. یعنی وقتی که در حال معامله است مشغول ذکر خدا باشد. عنوان باب بیستم این است "بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّکْبِیرِ ثَلَاثاً عِنْدَ الشِّرَاءِ وَ الدُّعَاءِ بِالْمَأْثُور". این باب از ابوابی است که روایات آن از حیث سند قوی است.

 

روایت اول

مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِیزٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا اشْتَرَیْتَ شَیْئاً مِنْ مَتَاعٍ أَوْ غَیْرِهِ فَکَبِّرْ ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ فَضْلِکَ فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْ لِی فِیهِ فَضْلًا اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ رِزْقِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ رِزْقاً ثُمَّ أَعِدْ کُلَّ وَاحِدَةٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ   روایت اول، باب بیستم

 

روایت دوم

َ رَوَاهُ الصَّدُوقُ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَحَدِهِمَا علیهما السلام قَالَ إِذَا اشْتَرَیْتَ مَتَاعاً فَکَبِّرِ اللَّهَ ثَلَاثاً ثُمَّ قُلِ اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ خَیْرِکَ فَاجْعَلْ لِی فِیهِ خَیْراً اللَّهُمَّ إِنِّی اشْتَرَیْتُهُ أَلْتَمِسُ فِیهِ مِنْ فَضْلِکَ وَ ذَکَرَ الْحَدِیثَ ثُمَّ قَالَ وَ کَانَ الرِّضَا علیه السلام یَکْتُبُ عَلَى الْمَتَاعِ بَرَکَةٌ لَنَا    روایت دوم، باب بیستم

 

روایت سوم

عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ إِذَا اشْتَرَیْتَ دَابَّةً فَقُلِ اللَّهُمَّ إِنْ کَانَتْ عَظِیمَةَ الْبَرَکَةِ فَاضِلَةَ الْمَنْفَعَةِ مَیْمُونَةَ النَّاصِیَةِ فَیَسِّرْ لِی شِرَاءَهَا وَ إِنْ کَانَ غَیْرَ ذَلِکَ فَاصْرِفْنِی عَنْهَا إِلَى الَّذِی هُوَ خَیْرٌ لِی مِنْهَا فَإِنَّکَ تَعْلَمُ وَ لَا أَعْلَمُ وَ تَقْدِرُ وَ لَا أَقْدِرُ وَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُیُوبِ تَقُولُ ذَلِکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ  روایت سوم، باب بیستم

این روایت هم مصداق استخاره – به معنای طلب خیراز خداوند و نه به معنای استخاره مرسوم فعلی – است؛ چون دعا قبل از خرید را بیان می فرماید و هم در این باب قابل ذکر است.

 

روایت چهارم

عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ  إِذَا أَرَدْتَ أَنْ تَشْتَرِیَ شَیْئاً فَقُلْ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا دَائِمُ یَا رَءُوفُ یَا رَحِیمُ أَسْأَلُکَ بِعِزَّتِکَ وَ قُدْرَتِکَ وَ مَا أَحَاطَ بِهِ عِلْمُکَ أَنْ تَقْسِمَ لِی مِنَ التِّجَارَةِ الْیَوْمَ أَعْظَمَهَا رِزْقاً وَ أَوْسَعَهَا فَضْلًا وَ خَیْرَهَا عَاقِبَةً فَإِنَّهُ لَا خَیْرَ فِیمَا لَا عَاقِبَةَ لَهُ قَالَ وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِذَا اشْتَرَیْتَ دَابَّةً أَوْ رَأْساً فَقُلِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی أَطْوَلَهَا حَیَاةً وَ أَکْثَرَهَا مَنْفَعَةً وَ خَیْرَهَا عَاقِبَةً       روایت چهارم، باب بیستم

 

عنصر یازدهم از اخلاقیات بازار؛ التزام به راستگویی

 

روایت اول

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ ارْفَعُوا رُءُوسَکُمْ فَقَدْ وَضَحَ لَکُمُ الطَّرِیقُ تُبْعَثُونَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فُجَّاراً إِلَّا مَنْ صَدَقَ حَدِیثَهُ  روایت چهارم، باب دوم، ابواب آداب التجارة

حضرت صلی الله علیه و آله می فرماید که شما تجار روز قیامت، فاجر مبعوث خواهید شد؛ مگر کسی که درگفتارش صدق داشته باشد. فاجر به کسی گفته می شود که کثیرالذنب باشد و کارش گناه و معصیت است. طبق روایت، کسی که صدق گفتار نداشته باشد کثیرالمعصیة خواهد شد و فاجر.

 

روایت دوم

 مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بن زِیَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ جَمِیعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِی الْمِقْدَامِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه السلام قَالَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام عِنْدَکُمْ بِالْکُوفَةِ یَغْتَدِی کُلَّ یَوْمٍ بُکْرَةً مِنَ الْقَصْرِ فَیَطُوفُ فِی أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ سُوقاً سُوقاً وَ مَعَهُ الدِّرَّةُ عَلَى عَاتِقِهِ وَ کَانَ لَهَا طَرَفَانِ وَ کَانَتْ تُسَمَّى السَّبِینَةَ فَیَقِفُ عَلَى أَهْلِ کُلِّ سُوقٍ فَیُنَادِی یَا مَعْشَرَ التُّجَّارِ اتَّقُوا اللَّهَ فَإِذَا سَمِعُوا صَوْتَهُ أَلْقَوْا مَا بِأَیْدِیهِمْ وَ أَرْعَوْا إِلَیْهِ بِقُلُوبِهِمْ وَ سَمِعُوا بِآذَانِهِمْ فَیَقُولُ قَدِّمُوا الِاسْتِخَارَةَ وَ تَبَرَّکُوا بِالسُّهُولَةِ وَ اقْتَرِبُوا مِنَ الْمُبْتَاعِینَ وَ تَزَیَّنُوا بِالْحِلْمِ وَ تَنَاهَوْا عَنِ الْیَمِینِ وَ جَانِبُوا الْکَذِبَ وَ تَجَافَوْا عَنِ الظُّلْمِ وَ أَنْصِفُوا الْمَظْلُومِینَ وَ لَا تَقْرَبُوا الرِّبَا وَ أَوْفُوا الْکَیْلَ وَ الْمِیزَانَ وَ لَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْیَاءَهُمْ وَ لَا تَعْثَوْا فِی الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ فَیَطُوفُ فِی جَمِیعِ أَسْوَاقِ الْکُوفَةِ ثُمَّ یَرْجِعُ فَیَقْعُدُ لِلنَّاسِ   

امیرالمؤمنین علیه السلام شخصاٌ هر روز در بازار حضور می یافتند و تذکراتی می دادند که این امر نشان دهنده اهمیت اخلاقیات در بازار است. در روایت، شاهد ما فقره "جانبوا الکذب" است.

                        

روایت سوم

ِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله ثَلَاثَةٌ لَا یُکَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَ لَا یُزَکِّیهِمْ وَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ الْمُرْخِی ذَیْلَهُ مِنَ الْعَظَمَةِ وَ الْمُزَکِّی سِلْعَتَهُ بِالْکَذِبِ وَ رَجُلٌ اسْتَقْبَلَکَ بِنُورِ صَدْرِهِ فَتَوَارَى وَ قَلْبُهُ مُمْتَلِئٌ غِشّاً  روایت هشتم، باب بیست و پنجم، ابواب آداب التجارة

المرخی ذیله: سابقاً در میان اعراب رسم بوده است که جامه بلند می پوشیدند که روی زمین کشیده می شد. این عادت از این جهت که نوعی تکبر و عظمت فروشی است، سرزنش شده است.

المزکی سلعته: کسی که از کالای خود به دروغ تعریف می کند. معنی روایت این است که تبلیغات  دروغ نسبت به کالا ممنوع است.

این را باید صدا و سیما توجه کند . صدا و سیما باید توجه کند که تبلیغات دروغ برای کالا ها – شرعاً – ممنوع است؛ اینکه - مثلاً- تبلیغ کنند که فلان جنس مثلاً خمیردندان، شامپو و مانند آن فلان خاصیت را دارد، درحالیکه فی الواقع آن خاصیت را ندارد.

سوال: آیا می توان این تبلیغاتی که نسبت کالاهای مختلف در صدا وسیما پخش می شود را به این شیوه، نوعی توریه دانست؟ با این وجه که بگوییم: اگرچه این تبلیغات تماماً منطبق با واقعیت نیست ولی اصل آن واقعیت است؛ یعنی کالای تبلیغ شده واجد خصوصیت تبلیغی می باشد اما در بیان تبلیغ، نوعی اغراق وجود دارد.

جواب: توریه، قسمی از اقسام کذب است و چنین نیست که همه جا جایز باشد؛ یعنی اینطور نیست که شخص همه جا مجاز باشد که توریه کند. در موارد توریه، باید دفع یک ضرر باشد یا جلب یک منفعت ضروریه ای باشد. توریه در واقع فرار از یک معصیت بزرگتر است به معصیت اخفّ؛ که این معصیت اخفّ در موارد ضرورت جایز است.

 

 

 

 

تقریر: ج. زنگنه                        907/223

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹