vasael.ir

کد خبر: ۱۵۶۵۹
تاریخ انتشار: ۱۰ دی ۱۳۹۸ - ۱۵:۵۰ - 31 December 2019
دانشنامه فقهی حقوقی / ۷

پس از تغییر جنسیت، حکم ولایت و حضانت کودکان چگونه خواهد بود؟

وسائل ـ اگر مادر تغییر جنسیت دهد و به مرد تبدیل شود، هیچ‌گاه بر فرزندانش ولایت پیدا نمی‌کند؛ چه اینکه ولایت ابتدائا برای پدر است و با نبود پدر، ولایت برای جد پدری است و در صورت نبود جد پدری، ولایت کودکان به عهده حاکم شرع خواهد بود. نیز اگر پدر در مدتی که دارای حق حضانت و نگهداری کودک است، تغییر جنسیت دهد و به زن تبدیل شود، حق حضانت وی زایل نمی‌شود؛ چون حضانت کودک و پدر از آن جهت که بهتر است واگذار شده است و عنوان پدر پس از تغییر جنسیت عوض نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار وسائل، از مباحث مهم مربوط پس از تغییر جنسیت، حکم ولایت و حضانت کودکان چگونه خواهد بود؟به تغییر جنسیت، تاثیر تغییر جنسیت بر ولایت و حضانت کودکان است. این مسئله را در ضمن دو مبحث پی می‌گیریم:
 

مبحث اول: تغییر جنسیت و مسئله ولایت و سرپرستی کودکان

ولایت به معنی عام، سلطه‌ای است که شخص بر مال و جان دیگری پیدا می‌کند و شامل ولایت پدر و جد پدری و پیامبر اسلام (ص) و حاکم نیز می‌شود، ولی در روابط خانوادگی عبارت از اقتداری است که قانون گذار به منظور اداره امور مالی و گاه تربیت کودک یا سفیه و مجنونی که حجرشان متصل به زمان صغر است به پدر و جد پدری اعطا کرده است. گاه وصی منصوب از طرف پدر یا جد پدری را نیز در زمره اولیا می‌آورند، چنانکه ماده ۱۱۹۴ قانون مدنی می‌گوید: «پدر و جد پدری و وصی منصوب از طرف یکی از آنان، ولی خاص نامیده می‌شود».
 
ولی باید دانست که در عرف حقوق‌دانان دو اصطلاح ولایت و وصایت از یکدیگر جدا است و کمتر اتفاق می‌افتد که به وصی نیز، ولی گفته شود. در قانون مدنی، پدر و جد پدری را، ولی قهری نامیده‌اند. ولایت جد پدری هرچند از نظر قانون و فقه مانند ولایت پدر است، ولی در رسوم اجتماعی ما منوط بر در این است که ولایت پدر به دلیلی از بین رفته باشد. نیز مادر در هیچ فرضی ولایت قهری بر کودک ندارد.
 
پرسش اساسی این است که هرگاه پدر یا مادر تغییر جنسیت دهند، این مسئله چه تاثیری در ولایت و سرپرستی کودکان دارد. این مطلب را در ضمن دو گفتار زیر پی می‌گیریم:
 

گفتار اول: تغییر جنسیت مادر و مسئله ولایت و سرپرستی کودکان

هرگاه جنسیت مادر تغییر کند و به مرد تبدیل شود، در صورت نبود پدر یا جد پدری، آیا برکودکان ولایت پیدا می‌کند یا خیر؟ در پاسخ باید گفت: هرگاه مادر تغییر جنسیت دهد، هیچ گاه بر کودکانش ولایت پیدا نمی‌کند، بلکه با نبود پدر، ولایت برای جد پدری و در صورت نبود جد پدری، ولایت کودکان به عهده حاکم شرع خواهد بود.
 

دلیل اول: ثبوت ولایت بر صغار برای عنوان پدر

متفاهم از ادله ولایت، ثبوت ولایت بر صغار به عنوان اب (پدر) است و مادری که تغییر جنسیت داده و به مرد تبدیل شده، عرفا به عنوان پدر شناخته نمی‌شود و مقتضای اصل استصحاب عدم ولایت است.
 
در تغییر جنسیت مادر و تبدیل وی به مرد، عنوان پدر برای وی ثابت نیست، بلکه گفته می‌شود: این شخص همان مادر است که مرد شده است (نه پدر). پس می‌توان گفت: ما علم داریم که عنوان اب حادث شده است و لااقل در این امر شک داریم و در حالت شک می‌توان حالت سابقه را استصحاب کرد و حالت سابقه در فرض ما «نبود عنوان پدری» است. پس در حال حاضر هم عنوان پدری ثابت نیست و با انتفای عنوان پدری عنوان ولایت نیز منتفی است.
 

دلیل دوم: معنای پدر از نظر شرعی

از نظر شرعی پدر کسی است که فرزند از منی او به وجود آمده باشد و این عنوان بر کسی که فرزند را در شکم خود حمل کرده و سپس او را زاییده صدق نمی‌کند، بلکه عرفا مادر پس از تغییر جنسیت، هم-چنان به عنوان مادر شناخته می‌شود.
 

گفتار دوم: تغییر جنسیت پدر و مسئله ولایت و سرپرستی کودکان

هرگاه جنسیت پدر به وسیله عمل جراحی تغییر کند این امر چه تاثیری بر ولایت پدر بر فرزندان دارد؟ در پاسخ به این پرسش، دو دیدگاه وجود دارد:
 

دیدگاه اول: تغییر جنسیت پدر موجب سقوط ولایت وی است

امام خمینی در این باره می‌گوید: هر گاه جنس مرد به زن تغییر کند، ظاهر آن است که ولایت وی بر کودکانش ساقط می‌شود.
 

دلیل اول: ولایت برای عنوان پدری است

ولایت اگرچه از امور واضح فقه است و تعداد زیادی از روایات بر آن دلالت دارند، ولی ولایت دایر مدار صدق ابوت (پدر بودن) است. با تغییر جنسیت پدر و تبدیل وی به زن عنوان ابوت از وی زائل می‌شود. بنابراین، ولایت او بر کودکانش نیز ساقط می‌گردد.
 

دلیل دوم: ولایت برای عنوان رجولیت (مردی) است

بر فرض بپذیریم که تغییر جنسیت پدر، وی را از عنوان پدر خارج نمی‌سازد، ولی باید گفت: عنوان اب باید همراه با سفارش رجولیت یعنی مردانگی باشد و فرض این است که پدر پس از تغییر جنسیت از عنوان مردی خارج شده و به زن تبدیل شده است؛ بنابراین عنوان ولایت از وی ساقط می‌گردد.
 

بررسی دلیل اول و دوم

در جواب دلیل اول می‌توان گفت: به صرف تشکیل شدن نطفه از آب شخص (اسپرم) عنوان پدری بر او صدق می‌کند. همانطور که بار‌ها بیان شد عنوان اب و ام از عناوین خاص است که پس از تغییر جنسیت هر یک، این عنوان زایل نشده و صدق عرفی در اطلاق اب و ام باقی خواهد بود. حتی به اعتقاد برخی فقیهان اسلامی می‌توان ولایتی را که قبلاً برای این شخص وجود داشته است استصحاب کرد. در مقابل، عده‌ای با استصاب ولایت به دلیل تغییر موضوع، مخالفند.

در پاسخ دلیل دوم باید گفت: ادله شرعی مانند روایات نمی‌توان استظهار نمود که ولایت به حالت رجولیت اختصاص دارد، بلکه این معنا قابل استفاده است که ولایت برای پدر است؛ یعنی آن کسی که در زندگی زناشویی فرزند از منی او ایجاد شده است. بعد از تغییر جنسیت، بقای ولایت به وسیله استصحاب قابل اثبات است و نمی‌توان گفت: موضوع تغییر کرده است؛ چون بدیهی است که این شخص همان کسی است که ولایت بر کودکانش، برای او ثابت بوده است و الان استصحاب می‌گردد.
 

دیدگاه دوم: تغییر جنسیت پدر، تاثیری در ولایت وی ندارد

بر اساس این دیدگاه، تغییر جنسیت پدر و تبدیل وی به زن، تاثیری در ولایت وی بر کودکانش ندارد و همانند حالت قبل از تغییر، دارای حق ولایت است. این دیدگاه از قدرت بیشتری نسبت به دیدگاه اول برخوردار است. دلیل این دیدگاه همان نکاتی است که در پاسخ به دیدگاه اول بیان شد.
 

دیدگاه دوم: تغییر جنسیت پدر، تاثیری در ولایت ندارد

بر اساس این دیدگاه، تغییر جنسیت پدر و تبدیل وی به زن، تاثیری در ولایت بر کودکانش ندارد و همانند حالت قبل از تغییر، دارای حق ولایت است. این دیدگاه از قوت بیش تری برخوردار است. دلیل این دیدگاه همان نکاتی است که در پاسخ دیدگاه اول بیان شد.
 

مبحث دوم: تغییر جنسیت و مسئله حضانت کودکان

حضانت در اصطلاح فقه و حقوق مدنی پرورش اطفال است به وسیله اقارب او، که هم حق است و هم تکلیف. پرسشی که در بحث تغییر جنسیت مطرح است این است که هرگاه مادر در مدتی که حق حضانت کودک به او محول شده است، تغییر جنسیت دهد و مرد شود، آیا هنوز هم اهلیت حضانت را دارا است یا نه؟ نیز هرگاه پدر در مدتی که حضانت طفل به او واگذار شده است به جنس مخالف تبدیل گردد و زن شود، آیا حق حضانت حتی ساقط می‌شود یا خیر؟ این مطلب را در ضمن دو گفتار ذیل پی می‌گیریم:
 

گفتار اول: تغییر جنسیت مادر و مسئله حضانت کودکان

حضانت کودک اگر پسر باشد تا دو سال و اگر دختر باشد تا هفت سال به عهده مادر است. اگر در این مدت، مادر تغییر جنسیت دهد، وضعیت حضانت چگونه خواهد شد؟

توجه به این نکته ضروری است که حضانت در سنین اولیه زندگی کودک به مادر از آن جهت که مادر است سپرده شده است؛ چون کودک در این سن نیاز بیشتری به مادر دارد. قانون مدنی ایران در برخی از مواد صریحاً حق حضانت را در سال‌های اولیه کودک به مادر واگذار کرده است.

حال این پرسش مطرح است چنانچه مادر تغییر جنسیت دهد و از عنوان مادر بودن خارج می‌شود؟ پاسخ منفی است؛ چون مکرراً گذشت که عنوان پدر و مادر از عناوین خاص بوده که با تغییر جنسیت عوض نمی‌شود و عرفا به عنوان مادری پس از تغییر جنسیت صادق است. از این رو، با اطمینان بیشتری می‌توان گفت که تغییر جنسیت مادر تاثیری در حق حضانت کودکان خردسالش ندارد.

با این وجود می‌توان این احتمال را بیان داشت که هرگاه به تشخیص دادگاه، مادر پس از تغییر جنسیت فاقد صلاحیت لازم برای حضانت و نگهداری کودک باشد، این حق از او سلب می‌شود و به پدر کودک که واجد صلاحیت است واگذار شود.
 

گفتار دوم: تغییر جنسیت پدر و مسئله حضانت کودکان

هرگاه پدر در مدتی که دارای حق حضانت و نگهداری کودک است، تغییر جنسیت دهد و به زن تبدیل گردد، این امر چه تاثیری در حضانت وی دارد؟ در پاسخ می‌گوییم که عنوان پدر پس از تغییر جنسیت عوض نمی‌شود و عرفا شخص می‌تواند بگوید این پدر من است که تغییر جنسیت داده و زن شده است.

فرض آن است که حضانت کودک به پدر از آن جهت که پدر است واگذار شده است. علاوه بر این، از نظر شرعی پدر کسی است که فرزند از نطفه (اسپرم) وی به وجود آمده باشد و این با تغییر جنسیت، تغییر نمی‌کند.

احتمال دیگر آن است که در برابر تغییر جنسیت خویش و تبدیل شدن به زن، از صلاحیت و شایستگی لازم برای حضانت برخوردار نباشد، مخصوصاً اگر پس از تغییر جنسیت و تبدیل شدن به زن، با مرد دیگری ازدواج کند که از مفهوم ماده ۱۱۷۰ قانون مدنی عدم صلاحیت وی به دست می‌آید.‌

می‌توان گفت: هدف از حضانت حفظ و نگهداری کودک در سنینی است که شدیداً به حمایت معنوی و روحی و فکری نیازمند است؛ و با تغییر جنسیت پدر، این حمایت‌ها از بین می‌رود و با تشخیص دادگاه، مادر کودک یا شخص صالح دیگر، حضانت و نگهداری کودک را برعهده خواهد گرفت.
 

جمع‌بندی و بیان نظریه مختار

در پاسخ به این پرسش که تغییر جنسیت چه تاثیری بر ولایت و سرپرستی کودکان دارد، باید گفت: اگر مادر تغییر جنسیت دهد و به مرد تبدیل شود، هیچ‌گاه بر فرزندانش ولایت پیدا نمی‌کند؛ چه این که ولایت ابتدائا برای پدر است و با نبود پدر، ولایت برای جد پدری است و در صورت نبود جد پدری، ولایت کودکان به عهده حاکم شرع خواهد بود؛ و هرگاه پدر تغییر جنسیت دهد و به زن تبدیل شود، این امر تاثیری بر ولایت وی بر کودکانش ندارد و همانند حالت قبل از تغییر، دارای حق ولایت است.
 
هرگاه مادر در مدتی که حق حضانت کودک به او محول شده است، تغییر جنسیت دهد و مرد شود، وی همچنان دارای اهلیت حضانت است؛ زیرا با تغییر جنسیت، صفت انوثیت (زن بودن) از وی زایل شده است، نه صفت مادری. به عبارت دیگر، مادر پس از تغییر جنسیت، همچنان دارای صفت مادری است و از این رو، حق حضانت از وی زائل نمی‌شود.

نیز اگر پدر در مدتی که دارای حق حضانت و نگهداری کودک است، تغییر جنسیت دهد و به زن تبدیل شود، حق حضانت وی زایل نمی‌شود؛ چون حضانت کودک و پدر از آن جهت که بهتر است واگذار شده است و عنوان پدر پس از تغییر جنسیت عوض نمی‌شود./600/241/ح
 
 
منبع: کتاب «تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق» نوشته حجت الاسلام دکتر محمد مهدی کریمی نیا
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۰۹ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۳:۱۱
طلوع افتاب
۰۶:۵۸:۱۴
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۵۳
غروب آفتاب
۱۹:۲۴:۵۴
اذان مغرب
۱۹:۴۱:۵۲