vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، عدالت یکی از مولفه‌های مهم در نگاه رهبر معظم انقلاب است؛ ایشان این مولفه را در بیانیه گام دوم هم به صورت مشهود مورد تاکید قرار داده اند.

آرمان عدالت همواره‌ در طول تاریخ جزء آمال انسان­‌های آزاده و ستمدیده جهان بوده است به گونه‌ای که در ادیان و آیین­‌های متعدد در سطح جهان مباحثی از عدالت وجود دارد و همه آنها متفق بر این هستند که منجی در زیر پرچم عدالت، جهان را به یکپارچگی و همبستگی می­‌رساند.

بنابراین وجه مشترک ملت‌های جهان در تعریف موعود آخرالزمانی وعده ایجاد دولت عادلانه و نابود کردن ستم ظالمان در جهان می‌­باشد. عدالت از شئون و مقومات وجود و محور زندگانی انسان است که بدون آن آدمیان معنای زندگی را در نمی‌­یابد و جامعه نیز جز با قیام به قسط و گسترش آن قوام نمی­‌یابد.

حکمت سیاسی ما که در بنیان و محتوا اسلامی است با هدف قرار دادن سعادت حقیقی انسان و برای رسیدن به آن بر اساس فطرت و عقل و آزادی، عدالت را به مثابه خط مستقیم و سیر اعتدالی ترسیم کرد که تنها راه رسیدن انسان و جامعه به سعادت است.

در این راستا مصاحبه‌ای با حجت الاسلام محمود کارگر، دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و فارغ‎التحصیل مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه باقرالعلوم(ع)،(گرایش اندیشه سیاسی اسلام)، انجام داده‌ایم که بخش نخست آن تحت عنوان «جایگاه عدالت در تمدن­‌سازی از منظر رهبر معظم انقلاب» تقدیم خوانندگان شد و مصاحبه دوم با عنوان «جایگاه عدالت در تمدن‌سازی از منظر امام خمینی» در این نوشتار تقدیم خوانندگان می شود:

وسائل ـ به عنوان مطلع کلام یک بحث مقدماتی پیرامون عدالت، تمدن و پیشینه این بحث به خصوص در حوزه نظریه‌پردازی و مکتوباتی که در این زمینه وجود دارد برای مخاطبان داشته باشد.

ضمن تشکر از پایگاه وسائل که فرصت مناسب برای ارائه مباحثی که نیاز روز و دغدغه امروز جامعه ما است را برای خوانندگان و مطالبه کنندگان فراهم می کند، نکته قابل توجه در اینجا تعاریف متعدد و متنوع از عدالت است؛ برخی چون فلاسفه یونان باستان عدالت را قرار دادن هر شیء بر سر جای خود می­‌دانستند؛ عده‌­ای چون لیبرال­‌ها با نگاهی مبتنی بر استحقاق به این مفهوم نگریسته­‌اند و برخی نیز چون سوسیالیت­‌ها نسبت به این موضوع رویکردی توزیعی را برگزیده‌­اند. اسلام، آخرین دین الهی، نیز بر عدالت تاکید بسیار کرده است که البته به دلیل کم توجهی اندیشمندان اسلامی به چنین موضوع اساسی آن گونه که باید حق مطلب ادا نشده است.

در مورد بحث تمدن، ‌می‌توان گفت که تمدن­‌ها بر اساس نوع تکوین، اشکال مختلفی دارند و هر یک دارای ویژگی­‌هایی هستند که می­‌توان به وسیله آن تمدن­‌ها را از یکدیگر باز شناخت و تقسیم بندی کرد. تمدن اسلامی تمدنی است که مبتنی بر حیات دینی و ایدئولوژی درون دینی می‌­باشد که اندیشمندان مسلمان از درون مبانی معرفتی دینی، تئوری آن را ارائه می­‌دهند.

تمدن اسلامی به عنوان نمونه کاملی از تمدن دینی شاخصه‌­هایی دارد که آن را از دیگر تمدن­‌ها متمایز می­‌نماید این شاخصه­‌ها منبعث از قرآن و سنت بوده و یکی از عمده ترین شاخص‌­های تمدن اسلامی بحث عدالت می­‌باشد. عدالت یکی از گوش‌نوازترین واژه‌ها در طول تاریخ کهن بوده که هنوز تازگی خویش را حفظ کرده است به گونه ای که امروز به اصلی‌ترین و مهم‌ترین مبحث فلسفه سیاسی بدل شده است.

در میان ادیان الهی، دین حنیف اسلام تاکید ویژه‌ای بر عدالت و برابری دارد و به طور خاص، اولیای بزرگوار مذهب تشیع، نه فقط در میان نظر، به موضوع عدالت توجه خاص کرده‌اند تا جایی که عدلیه هم نامیده شدند، بلکه در میدان عمل اجتماعی نیز گاه جان بر سر آرمان عدالت خواهی و حق طلبی نهادند.

بحث تمدن و عدالت از مباحث مهم در پژوهش‌­های فلاسفه سیاسی و پژوهشگران عصر حاضر می‌باشد که به صورت عدالت در اندیشه متفکرانی مانند فارابی، امام و امام خامنه‌­ای در لابه‌­لای کتاب­‌ها پیدا می­‌شود. گاهی هم پیرامون موضوع تمدن مطالبی در فصلنامه­‌ها و مقالات پژوهشی توسط اساتید نوشته شده است که نیاز به پژوهش در این زمینه بسیار زیاد احساس می‌­شود زیرا انقلاب اسلامی که در پی تحقق تمدن اسلامی است باید نسبت به این مقوله توسط اساتید و دانشجویان مورد بررسی قرار بگیرد.

در بحث تمدن کتاب­‌هایی به صورت مجزا با محوریت تمدن نوین اسلامی نوشته شده است که می­‌توان به کتاب اندیشه تمدن نوین اسلامی از آیت الله سیدمحمدمهدی میرباقری و بینش تمدنی از حجت الاسلام حسین مهدی­زاده و تمدن برتر از موسی نجفی و مهندسی تمدن اسلامی از عبدالعلی رضایی و تمدن اسلامی از محمد حسین علیجان زاده روشن اشاره کرد که تنها این کتاب اخیر بیانات رهبر معظم انقلاب را تدوین کرده است.

مقاله‌­هایی هم درباره تمدن اسلامی وجود دارد؛ مثلا فرایند تحقق تمدن اسلامی از منظر مقام معظم رهبری از دکتر معینی پور و مقاله تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی(ره) از یحیی فوزی اشاره کرد که هر کدام پیرامون گوشه از موضوع تمدن می‌­پردازند درحالی که موضوع پژوهشی ما جایگاه عدالت در تمدن سازی از دیدگاه فارابی، امام(ره) و مقام معظم رهبری می‌­باشد که پیشینه ای با این عنوان پیدا نگردیده است.

درباره اندیشه متفکرانی مانند فارابی، امام(ره) و مقام معظم رهبری نسبت به موضوع عدالت و تمدن مباحث مهمی توسط پژوهشگران در کتاب­‌ها و پایان­‌نامه‌­ها وجود دارد. برای نمونه می­‌توان به کتاب نقد و بررسی نظریه عدالت دکتر واعظی که به مباحث عدالت فارابی به صورت مختصر و کتاب نظریه عدالت از دیدگاه فارابی، امام و شهید صدر و کتاب اندیشه سیاسی امام خمینی از آقای دکتر محمدحسین جمشیدی و کتاب عرصه­‌های عدالت در کلام مقام معظم رهبری از موسسه فرهنگی سراج اندیشه و مقاله جایگاه عدالت در دولت کرامت محور از منظر مقام معظم رهبری از رحمت الله مرزوقی که در پیرامون عدالت پرداخته­‌اند، اشاره کرد.

وسائل ـ عدالت و تمدن را در اندیشه امام خمینی(ره)، در حد امکان برای ما تبیین فرمایید.

در اندیشه امام خمینی(ره) مفهوم‌ تمدن در قالب‌ یک‌ تعریف مشخص و ثابتی ارائه‌ نشده‌ است و از همین‌رو معانی مختلفی از آن برداشت می‌شود. در برخی موارد ایشان، واژه‌ تمدن‌ را از واژه فرهنگ متمایز و آنها‌ را‌ جداگانه به‌کار‌ می‌برند‌ که‌ نشان می‌دهد معنای متفاوتی‌ را از این دو مفهوم مد نظر داشته‌اند.

تمدن در جملات امام(ره) به نسبت مخاطبان و شرایط زمانه بیان معانی متعددی پیدا می‌­کند. ایشان بعضی از مباحث را قبل از به ثمر نشستن انقلاب خطاب به شاه داشته‌­اند و تمدن شاهنشاهی را نقد می‌­کنند و گاهی با نقد تمدن غربی و بیان جایگاه تمدن اسلامی می‌­پردازند که در هر کدام معانی خاصی را بیان می‌­نمایند.

یکی از معانی تمدن که از جملات امام خمینی(ره) استنباط می‌­شود معنای پیشرفت و آبادانی است. ایشان پیشرفت­‌های صنعتی و اقتصادی در قالب آبادانی و تاسیس نهادها و ساخت ابزارهای جدید را از مصادیق تمدن می‌­شمارد.

غرب گریزی و غرب ستیزی

رهبر کبیر انقلاب در مقابله با جریان‌­های غرب­گرا و تمدن غرب مباحثی را بیان داشته­‌اند:

امام خمینی(ره) بزرگترین چالش در نهضت اسلامی را شرق و غرب­زدگی می‌­دانستند که دنبال تهی کردن جامعه مسلمانان از پیشرفت و مبانی اسلامی هستند و قبله آمال را غرب معرفی می­‌کنند و در اینجا نیز عده‌­ای غرب­گرایی را تبلیغ می­‌کنند.

حضرت امام نگاه واقع­‌گرایانه‌­ای نسبت به غرب دارند و نباید برداشت این شود که امام نسبت به غرب، نگاه سالبه کلیه داشته‌­اند؛ زیرا امام مخالف با پیشرف­ت‌ها و علومی که تولید غرب و شرق است، نیست. امام(ره) با استعمار و فساد در غرب و اینکه غرب عاری از معنویت و ایمان و همه چیز را در قالب امور مادی و تجربی تحلیل می‌­کند مخالفت می­‌نماید.

مهم­ترین شاخصه که در چیستی تمدن اسلامی مطرح می‌­شود و ماهیت تمدن اسلامی را در نگاه امام خمینی(ره) معرفی می­‌نماید، عدالت است. ایشان در همه نقدهایی که به تمدن شاهی و تمدن غربی دارد، گاهی به صورت مستقیم و گاهی به صورت مصداقی از عدالت بحث می­‌نماید.

عدالت مورد نظر امام(ره)، عدالتی است که در علوم مختلف که ایشان از ابتدای تحصیل تا اواخر عمر شریف‌شان مطالعه کرد‌‌‌‌‌ه‌­اند، رهبر کبیر انقلاب هم در کتاب‌های‌شان و هم در سخنرانی‌­ها و بیانات خویش مکرراً از عدالت صحبت کرده­‌اند که اهمیت جایگاه عدالت در نهضت خمینی کبیر (ره) را نشان می­‌دهد.

بررسی مفاهیم عدالت در کلام رهبر کبیر انقلاب ما را به چیستی عدالت رهنمون می‌­سازد. ایشان مفاهیم زیادی از عدالت برداشت نموده‌­اند.

عدالت را بررسی می‌­نماییم که می­‌توان در سه بعد فردی، اجتماعی و الهی آن را خلاصه کرد: عدالتی که در جهت حفظ اخلاق فردی در ارتباط با دیگران و به نسبت با نفس خود توسط امام(ره) مطرح گردیده است را عدالت فردی نام می‌­نامیم، که کمال این عدالت در ائمه معصومین به عنوان عصمت و درجات پایین آن در افراد جامعه اسلامی اعم از ولی فقیه، قضات، ائمه جمعه و جماعات و مردم عادی باید باشد.

معرفت ­بخشی امام خمینی(ره) در زمینه عدالت جهانی، از انسان شروع و تعالی، تکامل و رشد عدالت در اجتماع بشری، با انقلاب درونی افراد آغاز می­‌شود. نگرش و توجهی که امام خمینی(ره) به مسئله قسط و عدالت در جامعه و نهادهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، قضایی آن داشته بیانگر این امر است که عدالت را نه صرفا ملکه فردی، بلکه خصلت و حالتی اجتماعی می­‌داند.

در این نگرش عدالت خصلت و ویژگی قوانین سیاسی و اجتماعی و نیز ویژگی گروه‌ها و نهادهای اجتماعی و سیاسی و مهم­تر از آن، خصلت و ویژگی جامعه انسانی است. به عنوان مثال، یکی از مهم­ترین و شاید ویژگی اصلی حکومت جمهوری اسلامی را تحقق عدالت می‌­داند.

به صورت کلی عدالت در نگاه معمار کبیر انقلاب در سه بعد فردی اجتماعی و الهی مورد توجه قرار گرفته است. عدالت فردی در ارتباط فرد با نفس خویش و در ارتباط با دیگران در قالب اخلاق مطرح می­‌گردد که باید از درون خود را متخلق به عدل نماید و به خود ظلم ننماید و در ارتباط با دیگران نیز حقوق آنها را بر اساس عدل و قسط رعایت نماید.

عدالت اجتماعی یکی از خصلت‌­های مهم حکومت اسلامی است که همه نهاد­ها و سازمان­‌ها و ... باید بر اساس آن شکل گرفته و برای عدالت برنامه­‌های فکری و عملیاتی اجراء نمایند. عدالت الهی در کلام امام(ره) به عنوان برجسته‌­ترین صفت معبود عالم است که عدل مطلق خداوند شامل همه فضایل و جمیع کمالات جل و شانه می­‌شود.

وسائل ـ از نگاه امام خمینی(ره) عدالت و تمدن سازی، چه رابطه‌ای با یکدیگر دارند؟

فرد و اجتماع دو رکن اصلی تمدن اسلامی هستند که باید متصف به عدالت باشند که بر اساس چارچوب نظری علل اربعه از منظر امام خمینی(ره) جایگاه عدالت در تمدن سازی به شرح ذیل می­‌باشد:

علت مادی: برای نیل به سعادت در مکتب امام راحل(ره) هم عوامل مادی و هم عوامل معنوی و روحانی دخیل هستند که هر کدام از آنها اگر عادلانه باشند زمینه تمدن را فراهم می­‌آورند. بنابراین یک‌­جانبه­ نگری در این دو عامل صحیح نیست، زیرا باعث ظلم خواهد شد.

چپاول­گری و دزدی از منابع و منافع ملیت­‌ها در امور مادی صرف نتیجه تمدن غربی محسوب می­‌شود که زیر سایه­ توسعه صورت پذیرفته است در حالی که تمدن اسلامی دنبال ریشه­‌کن کردن فقر و رسیدن امکانات مادی در همه مظاهر اسلامی و ایجاد تمدن عادلانه با توزیع ثروت و دادن حق به حق­‌دار است.

علت صوری: از نظر امام خمینی(ره) کیفیت حکومت عادلانه مهم است نه شکل و ساختار صوری آن؛ زیرا کیفیت حکومت در بعد عدالت، فرد و جامعه را به سمت سعادت سوق می‌­دهد. وجود عدالت در هر ساختاری که باشد به آن ساختار مشروعیت می­‌بخشد و این از شاخصه‌­های اصلی تمدن اسلامی است. بنابراین می‌­توان ساختارها را جابه‌جا کرد تا سریع‌­تر به تمدن عادلانه رسید.

علت فاعلی: قیام به عدالت در حکومت اسلامی ضروری است زیرا اگر رهبران و پاسداران اسلام بخواهند حکومت را به تمدن جهانی مبدل گردانند باید به سمت نظام عادلانه حرکت کنند. تمدن عادلانه به‌وسیله فاعلین تحقق تمدن در صورتی است که همه آنها از عدالت پاسداری نمایند که وجه تمایز تمدن اسلامی با تمدن غربی در متصف بودن رهبران و مسولان و مردم تمدن اسلامی به عدالت است.

علت غایی: از منظر امام(ره) عدالت چیزی است که همه آحاد ملت را با هر دینی که باشند نسبت به تمدن­‌سازی دینی متحد و باعث همبستگی می‌­شود. اگر ملت‌­ها متوجه عدالت بشوند و مطالبه­ کننده عدالت باشند به سمت تمدن رسول­ الله پیش می­‌روند.

این تمدن است که مخالف با تمدن غربی است زیرا عدالت را بر مبانی اسلام معرفی می‌­کند نه بر مبنای ملیت، رنگ، نژاد و ... . بنابراین هدف از تمدن اسلامی، رساندن افراد و جامعه تمدنی با محوریت عدل برای زندگی در جهانی عادلانه است که زیر سایه عدل الهی صورت می‌­گیرد./404/241/ح