به گزارش خبرنگار وسائل، نشست «تغییر جنسیت از منظر فقه و روانشناسی» با حضور حجت الاسلام دکتر رضا مهکام، دکترای روانشناسی بالینی به همت هیئت اندیشه ورز دین، سلامت و سبک زندگی حوزه علمیه خراسان پنجشنبه ۱۴ آذر در مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) برگزار شد که مشروح این نشست در ذیل تقدیم خوانندگان محترم میشود حجت الاسلام دکتر رضا مهکام، در این نشست به تبیین معیارهای تعیین جنسیت و مسائل مربوط به ترنسها از سه جنبه پزشکی، روانشناختی و فقهی در قرآن پرداخت و گفت: همیشه مفهوم «انثی» و «ذکر» را داشته ایم و این دوگانگی را آیات تأکید دارند؛ جنسیت سومی در آیات و روایات نیست. یکی از نکاتی که باید به آن پرداخته شود مفهوم جنسیت و اختلال هویت جنسی است؛ برخی میگویند جنسیت بر اساس ویژگیهای فیزیولوژیک یا بر اساس روان فرد مشخص می شود. بر سر این موضوع دعوا است؛ برخی هم میگویند جنسیت صرفا به داشتن اندام تناسلی نیست و مغز و روان فرد باید دارای احساس مردانگی و زنانگی باشد و به جائی میرسند که فقط احساس در تعیین جنسیت اثرگذار است.
سه گروه ناراضیان جنسی
نکته دوم درباره تفاوت سه گروهی است که با این مشکل مواجه هستند؛ ناراضیان جنسی سه گروه هستند، یک گروه دو جنسیهای واقعی، میان جنسیها و گروه سوم اختلال هویت جنسی هستند. دو جنسیهای واقعی کسانی هستند که مردند و یک تخمدان اضافه دارند و یا زن هستند و یک بیضه اضافه دارند؛ افرادی که دو دستگاه جنسی مردانه و زنانه را کامل داشته باشند گزارش نشده است. مشکل دوجنسیهای واقعی با عمل جراحی حل میشود و موضوع بحث ما نیستند؛ در ادبیات حوزه به اینها خنثی گفته میشوند.
میان جنسیها و یا اینتر سکسها دچار سندروم هستند؛ در زمان انعقاد نطفه کروموزمهای آنان ایراد پیدا کرده است و یک کروموزم اضافه دارند یعنی سه کروموزم دارند؛ این افراد را نمیتوان عمل جراحی کرد. آلت تناسلی آنها ترکیبی از دخترانه و پسرانه است، این گروه خنثای مشکل هستند.
گروه سوم آنهائی هستند که هیچ علامتی از جنس مخالف ندارند، اما احساس میکند که با وجود دختر یا پسر بودن باید جنس دیگری باشد؛ اینها هیچگونه مشکلی در مغز و هورمون و کروموزمها و دستگاه تناسلی ندارند و سالم هستند و در شرایط طبیعی معمولی هستند اما میخواهند جنس خود را تغییر دهند؛ این گروه موضوع بحث ما هستند.
ملاکهای تعیین جنسیت در انسان
ملاکهای تعیین جنسیت در انسان کروموزم و غدد هستند؛ همچنین هورمون هائی که متناسب با بدن ترشح میشوند و ملاکهای دیگری نیست. بعدها «Judith Butler» همجنسباز و میشل فوکو گفتند ما طیف جنسیت داریم و همه افراد جنس سومی میتوانند داشته باشند. تاریخچه این مبحث به صحبتهای افلاطون باز می گردد که اشاره به مردان زن گونه و زنان مردان گونه دارد.
فروید روانشناس می گوید که انسان در درون خود ویژگی شخصیتی به نام مردانگی و زنانگی دارند؛ مردان برخی صفات زنانه و زنان برخی صفات مردانه را دارند و از لحاظ شخصیتی این موضوع را مطرح میکند. بعد از مدتی برخی دیگر ادعا کردند که زنانگی و مردانگی را فیزیولوژیک تعیین نمیکند و محیط تعیین کننده است و خانواده و جامعه به او القای زن بودن یا مرد بودن را دارد و فیزیولوژیک هیچکاره است.
ادعای طیف زنانگی و مردانگی و جنس سوم
بعد از این میشل فوکو و جودیت باتلر فرضیه کوئیر مطرح میکنند که معادل ابنه (مرد یا زن خود فروش) است. قبل از جنگ جهانی کوئیر مثل ابنه بوده است و در اروپا و آمریکا قبیح و زشت بود؛ بعد از انقلاب جنسی که سعی شد مسأله جنسی از خانهها بیرون کشیده شود، این دو نفر، افرادی را به محیط های اجتماعی فرستادند که لباس سفیدی با مثلث معکوس بر تن داشتند و بر روی آن نوشته بود من کوئیر هستم.
با این کارها به تدریج قبح کلمه کوئیر را شکستند و در دهانها انداخته شد و وقتی برای همگان سوال مطرح شد نظریه خود را ارائه کردند که جنسیتی وجود ندارد؛ این درحالی است که قرآن میگوید ذکر و انثی و آنها ادعا کردند ما جنسیتی نداریم و همه افراد طیفی از زنانگی و مردانگی هستند دارند و مرد یا زن کامل وجود خارجی ندارد.
جعل اصطلاح زنانگی و مردانگی
تنها دلیل آنها این بود که حالتهایی زنانه در مردان و حالتهای مردانه در زنان دیده میشود. جواب ما این است که این امور فقط حالت و جعل اصطلاح هستند چراکه ما زمانی به یک صفت میتوانیم مردانه بگوییم که فقط در مردان پیدا شود و در زنان دیده نشود و صفتی زنانه است که فقط در زنان دیده شود و در مردان وجود ندارد.
به عنوان مثال نمیتوان گفت که خشم صفت مردانه است چراکه زن هائی هستند که قاتل هستند و حتی نمیتوان گفت که عشوه گری فقط زنانه است چراکه مردانی هستند که این صفت را دارند؛ این امر جعل اصطلاح و اعتباری است و در واقعیت زنانگی و مردانگی نیست. برخی صفات در مردان یا زنان پررنگتر است و به لحاظ عقلی و منطقی ما در این صفات زنانگی و مردانگی نداریم.
دگرجنس گرائی و همجنس گرایی در جنس سوم / ملاکهای تعیین جنسیت ربطی به روان ندارد
اگر زنانگی و مردانگی پذیرفته شود بدین معنا که یک نفر که ۶۰ درصد زن و ۴۰ درصد مرد است پس در این وضعیت و با این پذیرش در برخی شرایط میخواهد در رابطه جنسی زن یا مرد باشد و نقش هر دو جنس را داشته باشد؛ به این فرد نباید اعتراض کرد تا هنجار این موضوع پذیرفته شود. وقتی ثابت کرد که طیفی از زنانگی و مردانگی وجود دارد به سراغ دگرجنس گرائی و همجنس گرایی میرود و از اینجا جنسیت سوم شکل میگیرد که نه مرد است و نه زن و در عین حال هم مرد و زن است.
در گذرنامهها و مدارک هویتی نیز جنس سوم را مطرح میکنند، اما از لحاظ علمی این موضوع پذیرفته نیست و فقط فرآیندی است که توسط این افراد نهادینه شده است و جنسیت سوم نیست، اما آنان از این جنسیت سوم استفاده میکنند در حالی که علم پزشکی، روانشناسی، فلسفه، منطق و فقه این موضوع را قبول ندارد. ملاکهای تعیین جنسیت فیزیولوژیک افراد است و به روان ربطی ندارد.
اختلال هویت جنسی چیست؟
اینجا این پرسش مطرح میشود که اختلال هویت جنسی چیست؟ اختلال هویت جنسی این است که یک فرد وقتی به دنیا میآید تا سه سالگی جنسیت برای او مهم نیست و از این سن به بعد متوجه تفاوت آلت تناسلی میشود و به تدریج متوجه جنسیت میشود که سن تمایز جنسیتی است. از این موقع افراد به این سمت میروند که پسرگونه یا دخترگونه باشند؛ در هر صدهزار نفر یک نفر وقتی بزرگسال میشود و مثلا مرد است، مدعی می شود که زن است و مطابق با جنسیت خود نیست؛ این افراد بیمار تلقی میشوند. درمان این افراد چگونه است؟
در واقع هویت این افراد درست شکل نگرفته است؛ علتهای اختلال جنسی روانشناختی و چندگانه است و زمینه فیزیولوژیک ندارند. برخی به علت انتساب است؛ مثلا مادری دختر خود را پسرگونه تربیت میکند و دختر آرام آرام به سمت پسر بودن میرود و دوم اینکه همبازی هائی از جنس پسر داشته است و اسباب بازیهای پسرانه داشته است.
برخی به علت داشتن مشکلات خانوادگی دچار این مشکل می شوند؛ بچه ها در مقطع سه تا شش سالگی به سمت والد غیر همجنس میروند و سپس به سمت والد همجنس خود میرود، اما برخی به سمت والد همجنس خود برنمی گردد و تمایل دارد که از دختر بودن یا پسر بودن استعفا دهد.
عوامل
در حال حاضر بسیاری از سریالها به نفع مردان نیست و مردان را میکوبند و زنان را عاقل نشان می دهند؛ بهانه این است که نمیتوان به زنان گفت که ادا و اطوار داشته باشند بنابراین در اکثر سریالها مردان به صورت احمق نمایش داده میشوند. برنامههای کودک نیز بر همین روش است و در خانه نیز زمینه مرد زدگی وجود دارد و عوامل فردی و اجتماعی برای این موارد وجود دارد و اینها عوامل روانشناختی است.
بنابراین وقتی مشکل روانی است و علتها روانی است در نتیجه درمان باید روانشناختی باشد و قرار نیست درمان فیزیولوژیک باشد؛ در فواصل سنی زیر هشت ساله درمان آسانتر است در سنین ۸ تا ۱۳ سالگی درمان سختتر میشود، اما با گروه درمانی قابل حل است و از ۱۴ سالگی تا دوران بلوغ درمان سخت است چراکه از سه سالگی با وجود دختر بودن پسرانه و با وجود پسر بودن زنانه فکر میکنند.
مشکل دیگر این است که این افراد تمایل ندارند که درمان شوند؛ کسانی که از حس همجنس گرائی حس خوبی ندارند به راحتی درمان میشوند، اما کسانی که لذت میبرند به سادگی درمان نمیشوند و تمایل به تغییر وجود ندارد و درمان آنها زمانبر است و نیاز به تغییر هویت اصلی خود دارد.
انواع درمان / عمل جراحی باز انتساب جنسی است
همجنس گرایی به دلیل اختلال جنسی نیست؛ در برخی موارد علتهای آنان تشابهی دارد، اما متفاوت است. ناراضیان جنسیتی چهار گروه هستند یک گروه ناراضی هستند، اما بروز و ظهور ندارند؛ اینها ازدواج کرده و این شرایط را تحمل میکنند. گروه دوم مبدل پوشها هستند که میخواهند لباس جنس مخالف را بپوشند و گروه سوم هورمون تراپی دارند و هورمونهای تزریقی جنس مخالف بر هورمون بدن غالب میشود.
گروه چهارم (ترانسکشوال) افرادی هستند که میخواهند جنسیت خود را تغییر دهند که ۷/۶ درصد از این افراد به این سمت میروند و سه درصد عمل جراحی میپذیرند و بقیه پشیمان میشوند و کسانی که عمل جراحی میکنند در واقع جنس آنها عوض نمیشود چراکه عمل جراحی باز انتساب جنسی است و نسبت جدید میدهد و تغییری اتفاق نمیافتد؛ این فرد عقیم میشود و امکان بازگشت نیز برایش وجود ندارد. شکل و شمایل آلت تناسلی را دارد اما نمیشود دخول کرد؛ اینها مرد زن نما هستند. عمل تغییر جنسیت نیست و فقط دستکاری شده است.
در دختری که می خواهد پسر شود، واژن برداشته میشود و یک آلت تناسلی پوستی درست میشود. پسری که دختر میشود، واژن و رحم و تخمدان ندارد و دختر نما است و حس ندارد بنابراین عمل جراحی واقعی نیست و پزشکان برای درآمد این کار را انجام میدهند. در این موارد درمانهای پزشکی کار درستی نیست چراکه اینها نیاز به درمان روانشناختی دارند. بیش از ۵۰ درصد از این افراد بعد از عمل جراحی افسرده میشوند و ۳۰ درصد خودکشی میکنند چراکه بعد از عمل جراحی امکان ازدواج ندارند و از خانواده و جامعه طرد میشوند.
بسیاری از این افراد تحت تأثیر دو علت به سمت عمل جراحی میروند که علت نخست اینترنت است و همچنین کسانی که از پدر و مادر خود نارضایتی دارند. بخش قابل توجهی از روانشناسان و روانپزشکان اطلاعات اندکی در این باره دارند و نسخه عمل جراحی را ارائه می دهند. در کشور ما سریع عمل جراحی انجام میدهند و در واقع با مفهوم همجنس بازی و ترنس سکشوال به دنبال از بین رفتن تولید نسل شیعه و مقطوع النسل شدن آنها هستند؛ این فضا در کشور در حال افزایش است.
فتواهای چندگانه مراجع درباره تغییر جنسیت
نخستین فردی که در این زمینه فتوا دادند امام(ره) بوده اند که گفته اند اگر در مقام اثبات و خارج، عمل جراحی بتواند تغییر جنسیت ایجاد کند و زن واقعا به مرد و مرد واقعا به زن تبدیل شود، اشکالی ندارد یعنی فتوا به عملی دادند که فرد به صورت کامل به زن یا مرد تبدیل شود؛ این مسئله در تحریرالوسیله آمده است.
امام(ره) درسال ۶۴ فتوا به عمل جراحی فردی دارد که بعد از عمل نام خود را خانم خاتون گذاشت؛ نظر امام(ره) در مورد این فرد این بود که او خنثی است و مشکل اختلال جنسی ندارد. همه عمل جراحیها بر اساس این فتوا بوده است نه فتوایی که در تحریرالوسیله آمده است.
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی نظرش این بود که اگر تغییر تحقق پیدا کند اشکالی ندارد؛ حضرت آیت الله موسوی اردبیلی نیز موافق امام(ره) بوده اند و حضرت آیت الله اراکی گفتند اگر عمل منجر به روشن شدن واقعیت جنسی شود اشکالی ندارد و در غیر این صورت محل اشکال است.
حضرت آیت االله بهجت گفتند جایز نیست؛ حضرت آیت الله تبریزی گفتند که به صورت مطلق جایز نیست؛ حضرت آیت الله خوئی معتقد بودند که این کار در نهایت اشکال است. حضرت آیت الله خامنهای در فتوای جدید خود گفته اند که حرام است و حضرت آیت الله سیستانی نیز جایز نمی دانند.
حضرت آیت الله مکارم شیرازی معتقدند از لحاظ بدنی جایز است، اما کارهای صرفا روانشناختی جایز نیست؛ فتوای ایشان دوگانه بوده است. حضرت آیت الله وحید خرسانی، حضرت آیت الله همدانی و حضرت آیت الله شبیری زنجانی گفته اند نیز جایز نمی دانند چراکه جنس تغییر پیدا نمیکند؛ بنابراین اکثر فتواها اجازه عمل نمیدهند.
مسأله اینجاست که مردانگی و زنانگی را باید به عرف عام یا خاص ارجاع داد؟ آقای کریمی نیا معتقدند که به عرف عام نسبت داده میشود در حالی که باید به عرف خاص مراجعه شود. علم میتواند بگوید که جنس مرد یا زن است و جنسیت به کروموزمها و غدد است و مربوط به آلت تناسلی نیست و این امر ثابت شده است.
گفتنی است، رساله دکتری حجت الاسلام مهکام با عنوان «شناسایی عوامل اختلال جنسی در ایران و تبیین مدل علمی و موضوع شناسی فقهی آن» بوده است./502/241/ح
تهیه و تنظیم: فاطمه ترزفان