vasael.ir

کد خبر: ۱۵۴۵
تاریخ انتشار: ۰۵ دی ۱۳۹۴ - ۲۰:۲۰ - 26 December 2015
قواعد فقه حکومتی/ 4

قاعده انحصار الحکم فی الله - حقیقت عبادت خدا تسلیم در برابر تمامی زوایای دین است

پایگاه اطلاع رسانی وسائل- استاد محسن صبوری فیروزآبادی در بخش چهارم از مباحث قواعد فقه حکومتی، به ادامه تبیین و تثبیت قاعده «انحصار الحکم فی الله عز و جل» پرداخت. وی در این جلسه برای اثبات شمول عباده الله، به چهار آیۀ دیگر اشاره نمود. حجت الاسلام صبوری در مجموع با استناد به ده آیه از آیات قرآن کریم، شمول عبادت الله را به اثبات رسانید.

 

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الإسلام والمسلمین محسن صبوری فیروزآبادی در جلسه چهارم درس «قواعد فقه حکومتی» که در مسجد امام حسن علیه السلام شهرک پردیسان قم، هزاره هشتم برگزار شد، به ادامه بحث درباره «قاعده انحصار الحکم فی الله عزوجل» پرداخت. وی در ابتدا به یادآوری کوتاه مباحث سه جلسه گذشته پرداخت و گفت: اولین قاعده ای که در این سلسه مباحث مورد بحث قرار گرفت، قاعده "انحصار الحاکمیة فی الله عزوجل" بود. همچنین اولین دسته از ادله ای که جهت اثبات این قاعده اقامه شد، تحت عنوان "ما دل علی شمول عبادة الله" مطرح گردید که تا کنون شش آیه از آیاتی که دلالت بر شمول عباده الله داشتند، مورد بحث قرار گرفت. استاد صبوری در ادامه به محتوای درس جلسۀ چهارم اشاره نمود و اظهار داشت: در این جلسه، چهار آیه دیگر را مطرح نموده و پرونده این بخش از ادله یعنی: «ما دل علی شمول عباده الله» را خواهیم بست.

 وی در مباحث جلسه چهارم، با استدلال بر چهار آیۀ دیگر، شمول عباده الله را به اثبات رساند. این استاد سطح عالی حوزۀ علمیه قم، در مقام استدلال به آیۀ: «وَ الَّذینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَفْرَحُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مِنَ الْأَحْزابِ مَنْ یُنْکِرُ بَعْضَهُ قُلْ إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ وَ لا أُشْرِکَ بِهِ إِلَیْهِ أَدْعُوا وَ إِلَیْهِ مَآبِ»؛[1] گفت: در این آیه، انکار بخشی از شریعت، مساوی با شرک شمرده شده است و این خود نشانگر این مطلب است که حقیقت «عبادة الله»، انقیاد و تسلیم در برابر تمامی زوایای دین است.

گفتنی است درس «قواعد فقه حکومتی» توسط حجت الإسلام والمسلمین محسن صبوری فیروزآبادی، روز شنبه 4 مهر 1394 در مسجد امام حسن علیه السلام شهرک پردیسان قم، هزاره هشتم برگزار شد.

لازم به ذکر است سرویس مبانی پایگاه اطلاع رسانی وسائل از حجت الاسلام محسن صبوری فیروزآبادی درخواست ارائه متن دروس ایشان را کرده و با پاسخ مثبت ایشان روبرو شده است. آن چه در ادامه می آید، مشروح چهارمین جلسه درس قواعد فقه حکومتی است که به قلم خود استاد صبوری نوشته شده است.

 

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطیبین الطاهرین

و اللعنة الدائمة علی اعدائهم اجمعین من الآن الی قیام یوم الدین

 

مروری کوتاه بر آنچه گذشت

اولین قاعده ای که در این درس مورد بحث قرار گرفت قاعده "انحصار الحاکمیة فی الله عزوجل" بود. همچنین اولین دسته از ادله ای که جهت اثبات این قاعده اقامه شد، تحت عنوان "ما دل علی شمول عبادة الله" مطرح گردید که تا کنون شش آیه از آیاتی که دلالت بر شمول عباده الله داشتند، مورد بحث قرار گرفت. و اما ان شاء الله در این جلسه چهار آیه دیگر را مطرح نموده و پرونده این بخش از ادله یعنی: ما دل علی شمول عباده الله را خواهیم بست.

 

آیات دال بر شمول عباده الله

آیۀ هفتم

 وَ الَّذینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَفْرَحُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مِنَ الْأَحْزابِ مَنْ یُنْکِرُ بَعْضَهُ قُلْ إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ وَ لا أُشْرِکَ بِهِ إِلَیْهِ أَدْعُوا وَ إِلَیْهِ مَآبِ [2]

استدلال

 در این آیه انکار بخشی از شریعت مساوی با شرک شمرده شده است و این خود نشانگر این مطلب است که حقیقت «عبادة الله» انقیاد و تسلیم در برابر تمامی زوایای دین است. مرحوم فیض کاشانی در تفسیر صافی، فقرات آیه شریفه را اینگونه شرح می دهند: «وَ مِنَ الْأَحْزابِ» و ممن تحزّب على‏ رسول اللَّه صلَّى اللَّه علیه و آله و سلم بالعداوة «مَنْ یُنْکِرُ بَعْضَهُ» و هو ما یخالف شرایعهم«قُلْ إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ وَ لا أُشْرِکَ بِهِ» فانکارکم انکار لعبادة اللَّه و توحیده...[3].

علامه طباطبایی (ره) نیز در تفسیر این آیه می فرمایند: و قوله: «قُلْ إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ وَ لا أُشْرِکَ بِهِ» دلیل على أن المراد من البعض الذی ینکرونه ما یرجع إلى التوحید فی العبادة أو الطاعة و قد أمره الله أن یخاطبهم بالموافقة علیه بقوله: «قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلى‏ کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَ لا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ»[4]

 

آیۀ هشتم

 وَ لا تَأْکُلُوا مِمَّا لَمْ یُذْکَرِ اسْمُ اللَّهِ عَلَیْهِ وَ إِنَّهُ لَفِسْقٌ وَ إِنَّ الشَّیاطینَ لَیُوحُونَ إِلى‏ أَوْلِیائِهِمْ لِیُجادِلُوکُمْ وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ[5]

استدلال

 بنا بر مفاد این آیه سرپیچی از حکم الهی حتی اگر در یک حکم فرعی باشد، از آنجا که خروج از دایره اطاعت پروردگار و اطاعت از غیر الله محسوب می شود، باعث خروج از عبادة الله و شرک در طاعت می گردد. مرحوم علامه نیز به این معنا اشاره نموده و می فرمایند: و أما قوله: «وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ» فهو تهدید و تخویف بالخروج من الإیمان، و المعنى: إن أطعتم المشرکین فی أکل المیتة الذی یدعونکم إلیه صرتم مشرکین مثلهم إما لأنکم استننتم بسنة المشرکین، أو لأنکم بطاعتهم تکونوا أولیاء لهم فتکونون منهم قال تعالى: «وَ مَنْ یَتَوَلَّهُمْ مِنْکُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ [6] در تفسیر صافی نیز این مطلب تایید شده است: وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ فی استحلال ما حرّم إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ فانّ من ترک طاعة اللَّه إلى‏ طاعة غیره و اتبعه فی دینه فقد أشرک باللَّهِ [7]

البته جناب طبرسی (ره) آیه را به گونه ای تفسیر نموده اند که با استدلال مذکور منافات دارد. ایشان در تفسیر آیه می فرمایند: «وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ» أیها المؤمنون فیما یقولون من استحلال المیتة و غیره «إِنَّکُمْ» إذا «لَمُشْرِکُونَ» لأن من استحل المیتة فهو کافر بالإجماع و من أکلها محرما لها مختارا فهو فاسق و هو قول الحسن و جماعة المفسرین و قال عطا أنه مختص بذبائح العرب التی کانت تذبحها للأوثان [8] چنانکه ملاحظه شده است ایشان کفر را نتیجه اعتقاد به حلیت "ما لم یذکر اسم الله علیه" دانسته اند نه اطاعت از غیر الله. به عبارت دیگر ایشان معتقدند که آیه در صدد بیان این مطلب است که مستحل "ما لم یذکر اسم الله علیه" منکر ضروری دین بوده و مرتد و کافر می گردد.

اما در پاسخ به ایشان باید گفت: این معنا خلاف ظاهر آیه است زیرا اولا: در آیه از شرک سخن گفته شده است نه کفر. ثانیا: در آیه به صراحت بیان شده است که شرک مورد نظر نتیجه اطاعت از غیر الله است؛ « وَ إِنْ أَطَعْتُمُوهُمْ إِنَّکُمْ لَمُشْرِکُونَ»

 

آیۀ نهم

 إِنَّ الَّذینَ ارْتَدُّوا عَلى‏ أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّیْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى‏ لَهُم. ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا لِلَّذینَ کَرِهُوا ما نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطیعُکُمْ فی‏ بَعْضِ الْأَمْرِ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ إِسْرارَهُم[9]

استدلال

در آیه کریمه علت ارتداد این افراد تبعیت از کفار در بعض امور، بیان شده است. و این نشان دهنده تنافی میان ایمان و بندگی و اتباع غیر الله می باشد.

اشکال

 ممکن است که گفته شود بر اساس برخی روایات، آنچه موجب ارتداد و خروج  این افراد از دایره ایمان گردیده است عدم پذیرش ولایت امام علی (ع) است نه تبعیت از کفار؛ الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أُورَمَةَ وَ عَلِیِّ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ حَسَّانَ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کَثِیرٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّه (ع) فِی قَوْلِ اللَّهِ تَعَالَى إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلى‏ أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى فُلَانٌ وَ فُلَانٌ وَ فُلَانٌ ارْتَدُّوا عَنِ الْإِیمَانِ فِی تَرْکِ وَلَایَةِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (ع)[10]

لکن در پاسخ باید گفت که اولا: این گونه روایات در مقام بیان یکی از مصادیق آیه و یا نهایتا مصداق بارز آن می باشند و در صدد ایجاد حصر در مصادیق نیستند. و این همان مطلبی است که مرحوم علامه طبابایی با عنوان «جری» از آن یاد نموده اند.[11] ثانیا: حتی با پذیرش انحصار مذکور مدعای ما در آیه کریمه قابل اثبات است. زیرا بنا بر این تفسیر، رد بخشی از دین- که همان ولایت ائمه (ع) است- با ایمان و بندگی منافات داشته  موجب ارتداد از ایمان می شود.

 

آیۀ دهم

 إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما[12]

استدلال

 اولا: معنای "سلموا" در آیه شریفه وجوب تسلیم و انقیاد می باشد[13] که با آمدن "تسلیما" که مفعول مطلق تاکیدی است، موکد شده است. ثانیا: خطاب " یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا" نشان می دهد که مقتضای ایمان این است که مسلمانان از عمل خداوند و ملائکه تبعیت نموده و به پیامبر (ص) درود فرستند و همچنین لازمه دیگر ایمان، تسلیم محض در برابر پیامبر است. که شامل انقیاد در برابر احکام و قوانین اسلامی و گردن نهادن در مقابل  اوامر حکومتی نیز می شود.

البته برخی از مفسرین این احتمال را نیز مطرح نموده اند که مقصود از "سلموا" عرض سلام باشد. لکن با در نظر گرفتن عبارات مشابه این عبارت در آیات دیگر، اراده معنای مورد نظر متعین می گردد. به عنوان نمونه در آیه شریفه «فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَکِّمُوکَ فیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلیماً»[14] مشخص است که مقصود از تسلیم همان انقیاد و اطاعت است. همچنین  روایات متعددی وجود دارد که تفسیر مذکور را تاییید می نماید:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ فِی مَعَانِی الْأَخْبَارِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَسْرُورٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَفْصٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی حَمْزَةَ عَنْ أَبِیهِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً فَقَالَ الصَّلَاةُ مِنَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ رَحْمَةٌ وَ مِنَ الْمَلَائِکَةِ تَزْکِیَةٌ وَ مِنَ النَّاسِ دُعَاءٌ وَ أَمَّا قَوْلُهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً فَإِنَّهُ یَعْنِی التَّسْلِیمَ لَهُ فِیمَا وَرَدَ عَنْهُ[15]

 

و فی المحاسن‏: أَبِی عَنْ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً قَالَ الصَّلَاةُ عَلَیْهِ وَ التَّسْلِیمُ لَهُ فِی کُلِّ شَیْ‏ءٍ جَاءَ بِهِ[16]

 

فی تفسیر فرات الکوفی: جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفَزَارِیُّ مُعَنْعِناً عَنْ أَبِی هَاشِمٍ قَالَ کُنْتُ مَعَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ ع فِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَصَعِدَ الْوَالِی یَخْطُبُ یَوْمَ الْجُمُعَةِ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً فَقَالَ جَعْفَرٌ ع یَا أَبَا هَاشِمٍ لَقَدْ قَالَ مَا لَا یَعْرِفُ تَفْسِیرَهُ قَالَ وَ سَلِّمُوا الْوَلَایَةَ لِعَلِیٍّ تَسْلِیماً[17]

202/222/ش

 

 


[1]  رعد:36

[2]  رعد:36

[3]  تفسیر صافی:3/73

[4]  المیزان: 11/372

[5]  انعام:121

[6]  المیزان:7/334

[7]  تفسیر الصلفی:2/153

[8]  مجمع البیان:4/554

[9]  محمد:25و26

[10] کافی:1/420 ، تاویل الاآیات:/572

[11]  ر.ک المیزان:1/41

[12]  احزاب:56

[13]  ر.ک مجمع البیان:8/579

[14]  نساء:65

[15]  وسائل الشیعه:7/196 کیفیة الصلاة علی محمد و آله

[16] المحاسن: 1/271 باب تصدیق رسول الله

[17] تفسیر فرات الکوفی:/342

 

 

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹