پس از تغییر جنسیت، تکلیف مهریه چه می‌شود؟

فقه اقتصاد و حقوق » حقوق

کد خبر: ۱۵۴۳۱

تاریخ انتشار: ۱۰ آذر ۱۳۹۸ - ۱۸:۵۵ - 01 December 2019

دانشنامه فقهی حقوقی / ۴

پس از تغییر جنسیت، تکلیف مهریه چه می‌شود؟

وسائل ـ در عقد دائم، به نظر می‌رسد که نظریه «پرداخت کل مهریه در صورت دخول و پرداخت نصف در صورت عدم دخول»، متقن‌تر و موافق نظر مشهور فقیهان اسلامی و روایات کثیر است. با این وجود، «لزوم پرداخت کل مهریه مطلقا» نیز خالی از قوت نیست و البته همان‌طور که برخی فقیهان شیعه بیان کرده اند، احتیاط آن است که زوجین در مسئله مهریه پس از تغییر جنسیت یکی از زوجین، با یکدیگر مصالحه کنند. اما در عقد موقت، اگر زوج تغییر جنسیت دهد، بایستی تمام مهریه را پرداخت کند؛ گویا که مدت را بذل کرده و از ادامه زندگی منصرف شده است و اگر زوجه در عقد موقت، تغییر جنسیت دهد به مقدار زمان تخلف، از میزان مهریه کاسته می‌شود.

به گزارش خبرنگار وسائل، هرگاه یکی از زوجین تغییر پس از تغییر جنسیت، تکلیف مهریه چه می شود؟

جنسیت دهد و به جنس مخالف تبدیل شود، با انحلال ازدواج گذشته، آیا زوجه حق مطالبه مهریه را از شوهر سابق دارد یا اینکه مهریه با تغییر جنسیت از بین رفته و مرد ملزم به پرداخت آن نمی‌باشد؟ از طرف دیگر، این پرسش مطرح است هرگاه تغییر جنسیت قبل از مباشرت اتفاق افتد، آیا زوجه مستحق تمام مهریه است یا نصف مهریه؟

بحث و بررسی درباره مهریه را باید در دو مبحث مورد مطالعه و بررسی قرار داد:
۱. تغییر جنسیت آن بر مهریه زوجه در عقد دائم؛
۲. تغییر جنسیت آن بر مهریه زوجه در عقد موقت.

مبحث اول: تغییر جنسیت و مساله مهریه زوجه در عقد دائم

هرگاه عقد نکاح دائم منعقد شود و پس از آن، تغییر جنسیت یکی از زوجین واقع شود، طبیعی است که ازدواج سابق منحل می‌شود، در مورد پرداخت مهریه چهار احتمال (نظریه) وجود دارد که عبارتند از:

احتمال اول: عدم وجوب پرداخت مهریه مطلقا، چه آمیزش صورت گرفته باشد یا نه، چه زوج تغییر جنسیت داده باشد یا زوجه. احتمال دوم: وجوب پرداخت مهریه مطلقا، چه آمیزش صورت گرفته باشد یا نه، چه زوج تغییر جنسیت دهد یا زوجه.
احتمال سوم: وجوب پرداخت کل مهریه در صورت نزدیکی و تنصیف آن در صورت عدم آمیزش.
احتمال چهارم: سقوط مهریه در صورت عدم کسب اجازه زوجه از زوج.

اینک هر یک از احتمال‌های فوق را در ضمن چهار گفتار مورد بررسی قرار می‌دهیم:

گفتار اول: عدم وجوب پرداخت مهریه مطلقا

احتمال اول آن است که به طور مطلق چیزی بر عهده زوج نیست؛ چه مباشرت صورت گرفته باشد و چه نه، نیز فرقی نمی‌کند که زوج تغییر جنسیت دهد یا زوجه. در هر حال، علاوه بر بطلان ازدواج سابق، زوج به پرداخت مهریه توافقی موظف نیست.

گفتار دوم: وجوب پرداخت مهریه مطلقا

احتمال دوم که عده‌ای از فقیهان شیعه بدان معتقد شده اند آن است که در صورت تغییر جنسیت و بطلان ازدواج سابق، زوج به پرداخت تمام مهریه موظف است، چه تغییر جنسیت قبل از مباشرت باشد و بعد از آن.

گفتار چهارم: سقوط مهریه در صورت عدم کسب اجازه زوج از زوج

بر اساس این احتمال، اگر تغییر جنسیت از سوی زوجه و بدون رضایت زوج صورت پذیرد، چیزی بر عهده زوج نیست، ولی اگر زوج تغییر جنسیت دهد، بایستی مهریه زوجه را پرداخت کند. البته اگر تغییر زوج، پس از مباشرت باشد، تنها نصف مهریه بر عهده وی خواهد بود.

جمع بندی و بیان نظریه مختار

در بحث تغییر جنسیت و مسئله مهریه، در مجموع ۴ احتمال یا نظریه بیان شد. با دقت در دلایل و اشکالات وارد بر هر نظریه، به نظر می‌رسد که نظریه اول، یعنی عدم وجوب پرداخت مهریه واضح البطلان است و نظریه چهارم نیز از قوت کافی برخوردار نیست.

از میان دو نظریه دوم و سوم، به نظر می‌رسد که نظریه سوم (پرداخت کل مهریه در صورت دخول و پرداخت نصف در صورت عدم دخول) متقن‌تر و موافق نظر مشهور فقیهان اسلامی و روایات کثیر است. با این وجود، نظریه دوم (لزوم پرداخت کل مهریه مطلقا) خالی از قوت نیست و البته همانطور که برخی فقیهان شیعه بیان کرده اند، احتیاط آن است که زوجین در مسئله مهریه پس از تغییر جنسیت یکی از زوجین، با یکدیگر مصالحه کنند.

مبحث دوم: تغییر جنسیت و مسئله مهریه در عقد موقت

یکی از تمایز‌های اصلی نکاح موقت با نکاح دائم این است که مهر در نکاح دائم، رکن اصلی نیست، ولی در نکاح موقت، رکن اصلی محسوب می‌شود و از این رو، چنانچه در عقد موقت، مهریه ذکر نشود نکاح باطل است.

مبانی فقهی این وجه تمایز، آن است که نکاح موقت، به موجب روایات و نصوص واصله، هرچند از مصادیق اجاره نیست و از جهاتی با اجاره متفاوت است، ولی مشابهت زیادی با اجاره دارد و از این رو، مهریه در آن به منزله عوض در اجاره است و بنابراین، شرط صحت است. در هر حال، هرگاه ازدواج موقت بین مرد و زنی منعقد شود و یکی از زوجین تغییر جنسیت دهد، وضعیت مهریه چگونه خواهد بود. این مسئله را در دو گفتار زیر بررسی می‌کنیم:

گفتار اول: تغییر جنسیت زوج در عقد موقت و مسئله مهریه

برای مثال ازدواج موقت میان مرد و زنی برای مدت ۶ ماه و به مهریه ۶ عدد سکه منعقد شده است. آنگاه مرد پس از اتمام ماه سوم، تغییر جنسیت می‌دهد. طبیعی است که ازدواج موقت باطل می‌شود؛ چون موضوع ازدواج که «مرد و زن» بوده، به «دو زن» تبدیل شده است. همچنین مرد سابق موظف است تمام مهریه را به زوجه سابق خویش پرداخت کند؛ چه اینکه وی خودش موجب بطلان ازدواج گشته است و موضوع ازدواج با تغییر جنسیت او از بین رفته است و زوجه در از بین بردن موضوع ازدواج، نقشی نداشته است.

تغییر جنسیت زوج، مانند انصراف زوج از ادامه ازدواج موقت و یا بذل مدت می‌باشد. هرگاه زوج در عقد موقت، بقیه مدت را بذل کند و به ازدواج موقت خاتمه دهد، موظف است مهریه بقیه ایام را نیز به زوجه پرداخت کند؛ و هرگاه قبل از دخول، مدت را ببخشد و از ازدواج موقت منصرف گردد، باید نصف مهریه را پرداخت کند.

گفتار دوم: تغییر جنسیت زوجه در عقد موقت و مسئله مهریه

هرگاه زوج بدون کسب اجازه و توافق با زوج، تغییر جنسیت دهد، چه تاثیری در مهریه دارد؟ می‌توان گفت: ظاهراً ازدواج موقت به مقتضای روایات اسلامی از معاوضات است.

در هر حال، عقد موقت چه به صورت تنزیلی یا حقیقی از مصادیق اجاره محسوب می‌شود و مهریه از ارکان مهم عقد موقت است، به گونه‌ای که اگر مهریه وجود نداشته باشد، یا مهریه باطل باشد (مثل شراب و خوک) یا مهریه ملک غیر باشد، عقد موقت باطل خواهد بود، در حالی که در عقد دائم، اگر مهریه ذکر نشود یا عقد دائم مشروط به عدم مهریه منعقد شود، عقد دائم صحیح است، اگرچه شرط آن باطل است.

شاهد دیگر در اهمیت مهریه در عقد موقت آن است که فقیهان شیعه معتقدند چنانچه در عقد موقت، زوجه در بخشی از مدت، تخلف ورزد و از تمکین خودداری نماید، به همان نسبت از مقدار مهریه کاسته می‌شود.

نیز بسیاری از فقیهان شیعه در ازدواج موقت، مرگ زن در اثناء مدت عقد قبل از وقوع نزدیکی را موجب تنصیف مهریه دانسته اند مرگ زوجه پس از نزدیکی را موجب سقوط میزانی از مهر به نسبت کل مدت عقد می‌دانند.

از نظر حقوق‌دانان نیز هرگاه زوجه در عقد موقت بعد از نزدیکی تمکین نکند، زوج می‌تواند به نسبت مدت باقیمانده از مهر کم کند. بنابراین، در ازدواج موقت به مدت تخلف از مهر برگردانده می‌شود؛ از این رو، اگر زن تغییر جنسیت دهد، بر او واجب است که به مقدار زمان تخلف، مهر را برگرداند. البته اگر زوجه با اجازه زوج در عقد موقت، تغییر جنسیت داده باشد، ضامن نیست؛ زیرا در این صورت، خود شوهر بر آن اقدام کرده است و شاید اجازه دادن او به ابراء و بخشیدن مدت برگردد.

جمع‌بندی و بیان نظریه مختار

مهریه در عقد موقت برخلاف عقد دائم، از ارکان مهم عقد می‌باشد و عقد موقت از «معاوضات» و یا شبیه «اجاره» می‌باشد که بر اساس آن، «مهریه» در مقابل «بضع زن» یا تمکین زوجه است. هرگاه به این رکن مهم، یعنی مهریه خلل وارد شود (مثلاً مهریه ذکر نشود) عقد موقت باطل است و اگر زوجه در بخشی از مدت عقد موقت، تمکین نکند، به همان میزان از مهریه کاسته می‌شود، ولی اگر زوج در عقد موقت، بقیه مدت را بذل کند، باید تمام مهریه را پرداخت کند.

بر این اساس، اگر زوج در عقد موقت، تغییر جنسیت دهد، بایستی تمام مهریه را پرداخت کند؛ گویا که مدت را بذل کرده و از ادامه زندگی منصرف شده است و اگر زوجه در عقد موقت، تغییر جنسیت دهد به مقدار زمان تخلف، از میزان مهریه کاسته می‌شود./600/241/ح

منبع: کتاب «تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق» نوشته حجت الاسلام دکتر محمد مهدی کریمی نیا

گزارش خطا

برچسب ها:

فقه حکومتی ، وسائل ، حقوق ، دانشنامه فقهی حقوقی ، تغییر جنسیت ، مهریه

لینک کوتاه : vasael.ir/00040t

اشتراک گذاری: