vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، نشست علمی «از سوژه جنسی تا سیاست جنسی»، پنج‌شنبه 16 آبان‌ماه 1398 به همّت مرکز تحقیقات زن و خانواده در سالن همایش‌های این مرکز برگزار شد؛ در این نشست علمی دکتر محمدتقی کرمی دانشیار گروه مطالعات زنان دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان ارائه دهنده حضور داشت و دبیری این جلسه به عهده سرکار خانم دکتر زارعی بود.

در ابتدای این نشست، دبیر جلسه به تبیین اهمّیت موضوع این نشست پرداخت و گفت: نمایندگی قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی در صدد برگزاری یک همایشی ملّی در تاریخ 29 آبان با عنوان همایش الگوی زندگی عفیفانه با رویکرد اسلامی است که هدف از آن استخراج الگوی مفهومی عفاف و زمینه‌سازی برای کشف الگوی زندگی عفیفانه است که در شش محور اصلی تعریف شده است. دست‌اندرکاران این همایش، 12 پیش‌نشست برای آن تعریف کرده‌اند که یکی از این پیش‌نشست‌ها، نشست علمی با عنوان از سوژه جنسی تا سیاست جنسی است که این جلسه اختصاص به این عنوان دارد.

تکثر و تشتّت در جامعه فرهنگی ایران

پس از بیانات دبیر محترم این کرسی، دکتر کرمی به ارائه مباحث خود پیرامون امر جنسی پرداخت و بیان داشت: مقدمتاً لازم است عرض کنم که ما نسبت به امر جنسی یک شهود، ارتکاز و وجدانی داریم نسبت به اینکه امر جنسی در جامعه ما مسئله‌مند و حساسیت‌برانگیز است و حجم زیادی از دغدغه ها به این مسائل نظیر رفتارهای ناپسند رابطه جنسی معطوف است و همگان درگیر این هستند که ضمن فهم مسئله تدبیری برای آن بیاندیشند.

من قبل از اینکه وارد بحث شوم، پنج مقدمه لازم را تذکر بدهم که در فهم مسائل فرهنگی از جمله مسئله امر جنسی در ایران راه‌گشا است. یک مسئله این است که جامعه ایرانی یک جامعه متکثّر است و این تکثّر در واقع به دلیل وجود قومیّت‌ها، مذاهب، زبان‌های متفاوت و ... از قدیم بوده است و این تکثّر مسئله همه جوامعی است که با یک ساختار جعلی سیاسی کنار هم آمده‌اند.

تکثر در جامعه ایرانی در گذشته یک الگوی مسالمت‌آمیز داشت، مثلاً در کردستان و در سیستان اهل سنت و تشیع در کنار هم زندگی می‌کردند. یا اقوام کرد و لک و لر در فلات مرکزی زندگی می‌کردند که اینجا مقدمه بحث من هم شروع می‌شود.

تبدیل روابط مسالمت‌انگیز فرهنگی به تخاصم فرهنگی از زمان مشروطه

مقدمه دوم بحث من این است که تخاصم گفتمانی در این فضای متکثر فرهنگی وارد شده است به این معنا که ما در گذشته تکثّر فرهنگی داشتیم اما این فرهنگ‌های متفاوت کنار هم زندگی مسالمت آمیزی داشتند ولی به دلیل مداخله سیاست که از زمان مشروطه آغاز شد این گفتمان‌های متکثّر از مسالمت به تخاصم کشیده شد. این تخاصم گفتمانی بعد از جمهوری اسلامی تشدید شد یعنی الآن دیده می‌شود که در مسائلی مثل مسئله آب خوزستان بسیاری از مسائل پیش از آنکه مسئله جغرافیایی باشد مسئله سیاسی بوده است.

به طور تخصصّی هم می‌توانیم بگوییم که همین الآن در جامعه ما در مسئله امر جنسی، تخاصم گفتمانی وجود دارد به این معنا که زن باحجاب نسبت به زن بدحجاب و برعکس علاوه بر تفاوت فرهنگی تخاصم فرهنگی هم دارند.

عدم موفّقیت رویکردهای خُرد در درمان ناهنجاری‌های جنسی

مقدمه سوم این است که در فهم امر جنسی در ایران ما احتیاج داریم به فهم‌های کلان و روایت‌های کلان و متأسفانه تا کنون مواجهه اینطور بوده که روایت‌ها در فهم سوژه جنسی، روایت‌های خُرد بوده است به این معنا که اگر در جامعه دیده شود که یک فردی الگوهای مناسب جنسی ندارد و دچار ناهنجاری جنسی است، با او به مثابه یک مصداق و به طور بالینی برخورد می‌شود اما این رویکردها، رویکردهای خُرد و روان‌شناختی هستند در حالی‌که اگر ما یک جامعه را مورد مطالعه قرار دهیم می‌بینیم که در یک جامعه‌ای که آهنگ طلاق بالا رفته نمی‌توان به طور خُرد و جزئی مسئله را حل کرد بلکه باید ببینیم که نقائص جامعه (در مقابل نقائص فردی) چیست و لذا باید به دنبال فهم روندهای کلان برویم.

نقش رسانه در تحوّلات فرهنگی

مقدمه چهارم این است که بسیاری از تحوّلات در چند دهه اخیر محصول تب رسانه است. در سال 1380 که تلفن همراه در ایران فراگیر شد تا امروز حدود 110 میلیون خط موبایل در ایران وجود دارد. با این فراگیری یک امکاناتی برای جامعه ایرانی فراهم شده است که این امکانات یک پیامدهای رفتاری و فرهنگی در یک موقعیّت‌های ایجاد کرده است که می‌توان نام آنها را تب فرهنگی یا تب رفتاری گذاشت و پیش‌بینی اهل فن این است که این تب‌ها در اوج نخواهد ماند و فروکش خواهد کرد. همان‌طور که می‌بینیم تلگرام و اینستاگرام و واتساپ و برخی دیگر از نرم افزارهای فضای مجازی تبی داشته که امروز فروکش کرده است.

این را گفتم که به این مطلب اشاره کنم که ممکن است بسیاری از تحلیل‌هایی که در این جلسه ارائه می‌دهیم مربوط به دوره تب باشد یعنی ممکن است بعداً فروکش کند و توقع دارم که دوستان این مطلب را به عنوان مقدّمه در نظر داشته باشند.

بررسی وضعیّت امر جنسی در ایران

مقدمه پنجم بنده در رابطه با فهم من از وضعیّت جنسی ایرانیان است. در این رابطه سه نظریه وجود دارد. یک روایت این است که وضعیّت جنسی در ایران در وضعیّت انقلاب جنسی قرار دارد. تعریف انقلاب جنسی این است که یک‌سری از هنجارها و باورهای جدید، هنجارهای پیشین را به چالش بکشد. تا کنون چند مستند هم ساخته شده که نمی‌خواهم اسم آنها را ببرم که به انقلاب جنسی در ایران پرداخته‌اند. به نظر بنده می‌رسد که هنوز در وضعیّت انقلاب جنسی قرار نداریم و همچنان خانواده و همچنان اخلاق و همچنان ازدواج و همچنان عفاف به عنوان تم اصلی و تم مسلّط است.

تببین روایت بحرانی از وضعیت امر جنسی در ایران

بحران به این معناست که هنجارها و ارزش‌های مسلط هستند ولی جامعه نمی‌تواند به آن هنجارها عینیت ببخشد. نکته مهم راجع به بحران این است که وقتی بحران اتفاق می‌افتد همه مسائل در حاشیه قرار می‌گیرد و آن مسئله بحرانی، مسئله برجسته می‌شود. سؤال من این است که آیا با این دو مؤلفه‌ای که برای بحران تبیین شد ما در مسئله جنسی در ایران بحران داریم؟ یعنی آیا وضعیّت به شکلی است که عملاً الگوهای معروف و مطرح عفاف و حجاب در ایران امکان تجسّد ندارند و آیا مسائل دیگر به جز امر جنسی به حاشیه رفته‌اند؟

به نظر می‌رسد که روایت بحرانی از امر جنسی در ایران درست نیست و هرچند در منابر و تریبون‌های عمومی چنین ادعای وجود دارد که امر جنسی به مرحله بحران رسیده ولی این روایت درست نیست و صرف ادّعاست و اتفاقا برجسته شدن امر جنسی در ایران نشان از این دارد که هنوز عفاف در امر جنسی برای ما به عنوان هنجار مسلّط است.

حرکت امر جنسی در ایران به سمت الگوهای غربی

به نظر بنده روایت درست از وضعیّت جنسی در ایران یک حالت سوّمی است که می‌شود آن‌را تغییر و تحوّل در امر جنسی و الگوهای ارضاء رابطه و غریزه جنسی دانست. ما از وضعیّت پیشین (سنّتی) تغییراتی کردیم و این تغییرات به سمت سکولار شدن هست و همچنین به سمت تساهل و تسامح در ادلّه پیشین است، در یک روایت خلاصه ما در بحث امر جنسی به سمت غربی شدن در حال حرکت هستیم اگر چه همچنان خانواده و ازدواج و الگوهای عفاف هم در حال مقاومت و هم در حال بازتولید هستند.

پس اولاً تغییر را می‌پذیریم که به سمت سکولار شدن در پیش است اما نمی‌پذیریم که این تغییر کلاً به معنای از بین رفتن هنجارهای مسلط و الگوهای عقلی جامعه ما باشد. حالا پس از این مقدمات بحث ما این است که ما در چه وضعیتی هستیم و به چه دلیل وضعیّت اینگونه است. پس باید قدری وارد تبیین وضعیت امر جنسی در ایران و جهان شویم به این معنا که چرا ما در همچین وضعیّتی قرار داریم./504/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز