دانشنامه فقهی حقوقی / ۲
پس از تغییر جنسیت، تکلیف ازدواج چه می‌شود؟
وسائل ـ پس از ازدواج، گاه مرد تغییر جنسیت می‌دهد و گاه زن، جنسیت خویش را تغییر می‌دهد. در هر حال، ازدواج گذشته باطل یا منحل می‌شود. این مسئله مورد اتفاق فقیهان شیعه است و حتی یک مخالف هم وجود ندارد.
به گزارش خبرنگار وسائل، یکی از مسائلی که پیرامون
تغییر جنیست مطرح می شود، تکلیف ازدواج پس از تغییر جنسیت است. این مسئله در چهار مبحث قابل پی گیری است.
تغییر جنیست مطرح می شود، تکلیف ازدواج پس از تغییر جنسیت است. این مسئله در چهار مبحث قابل پی گیری است.مبحث اول: بقا یا عدم بقای ازدواج در تغییر جنسیت مرد یا زن به جنس مخالف
از ارکان مسلم ازدواج، وجود «زن و مرد» به عنوان «زوجین» است. هرگاه این امر به هر دلیلی از جمله تغییر جنسیت، مخدوش گردد، ازدواج باطل می‌شود. پس وجود «زن و مرد» یا «مرد و زن» به عنوان «زوجین» غیر شرعی است.
پس از ازدواج، گاه مرد تغییر جنسیت می‌دهد و گاه زن، جنسیت خویش را تغییر می‌دهد. در هر حال، ازدواج گذشته باطل یا منحل می‌شود. این مسئله مورد اتفاق فقیهان شیعه است و حتی یک مخالف هم وجود ندارد.
در مواردی، زن و شوهر هر دو تغییر جنسیت می‌دهند. این نوع تغییر جنسیت، گاه غیرهمزمان (غیر متقارن) است؛ یعنی تغییر جنسیت زن و شوهر با یک فاصله زمانی صورت می‌پذیرد. برای مثال، زوج در سال اول و زوجه در سال دوم تغییر جنسیت می‌دهد. این نوع تغییر جنسیت نیز موجب بطلان ازدواج سابق می‌شود؛ چه اینکه با تغییر جنسیت اول (مثلا زوج) ازدواج باطل می‌شود و تغییر جنسیت دوم (مثلاً زوجه) تاثیری در حکم مسئله (بطلان نکاح سابق) ندارد.
به عبارت دیگر، تغییر جنسیت دوم، تاثیری در ابقای ازدواج سابق ندارد. نهایت آن که زن و شوهر پس از تغییر جنسیت می‌توانند با یکدیگر مجددا ازدواج کنند. مطلب فوق، یعنی بطلان نکاح زوجین در تغییر جنسیت غیر همزمان مورد اتفاق همه فقیهان شیعه است و حتی یک مخالف هم وجود ندارد.
هرگاه زن و شوهر به صورت همزمان تغییر جنسیت دهند (متقارن)، امام خمینی در تحریرالوسیله، بقای ازدواج سابق را ترجیح می‌دهد و می‌گوید: بقای نکاح آن دو بعید نیست، ولی احتیاط آن است که ازدواج میان آن دو تجدید شود.
اگرچه امام خمینی برای «بقای ازدواج سابق» دلیلی ارائه نداده اند، ولی برخی فقیهان شیعه در توضیح کلام فوق گفتند که «اصل ازدواج سابق» قابل استصحاب است، اگر چه برخی صفات و خصوصیات زوجین، یعنی «صفت مذکر» بودن و صفت «مونث بودن» پس از تغییر جنسیت، تغییر کرده است، ولی این مطلب به اصل ازدواج میان زوجین خللی وارد نمی‌سازد.
عده‌ای از فقیهان شیعه، اساساً فرق فوق، یعنی تاثیر تغییر جنسیت همزمان زوجین بر ازدواج سابق را مورد توجه قرار نداده اند. گروهی از فقیهان که فرع فوق را مورد توجه قرار داده اند، خود دو گروهند: امام خمینی و برخی فقیهان معتقدند که بعید نیست ازدواج آن‌ها هم چنان برقرار باشد. اما مشهور فقیهان شیعه مانند آیت الله احمد مطهری، آیت الله محمد مومن، آیت الله سید محسن خرازی، آیت الله محمد فاضل لنکرانی و آیت الله ناصر مکارم شیرازی معتقدند که اساساً «تغییر جنسیت همزمان زوجین» تاثیری در حکم (بطلان ازدواج سابق) ندارد.
در هر حال، تغییر جنسیت همزمان زوجین، مانند تغییر جنسیت غیرهمزمان زوجین، موجب بطلان ازدواج سابق می‌شود.
یکی از دلایل مطلب فوق این است که ازدواج سابق را نمی‌توان بدون ملاحظه شرایط و ضوابط شرعی استصحاب کرد؛ چون در ازدواج سابق، مرد به عنوان «زوج» به دادن نفقه و مهریه موظف بود، همان؛ طور که زن به عنوان «زوجه» موظف به تمکین بوده است. پس از تغییر جنسیت همزمان آن دو، مرد جدید را نمی‌توان به دادن نفقه و مهریه موظف بود، همان‌طور که زن جدید را نمی‌توان به تمکین موظف نمود؛ چون این امر، یک تعهد و الزام جدید است که اساساً برای آن عقد یا توافقی صورت نگرفته است و عقد و توافق سابق نیز برای ایجاد الزام جدید کافی نخواهد بود.
بنابراین، ازدواج ثابت اساسا باطل و منحل شده و آن دو برای زندگی به عنوان «زن و شوهر» نیازمند عقد جدید هستند.
مبحث دوم: وضعیت ازدواج پس از تغییر جنسیت خنثای مشکل
فرض این است که خنثای مشکل فرد با دیگری ازدواج کرده است. آنگاه خنثای مشکل، تغییر جنسیت داده و به یکی از دو جنس مذکر یا مونث تبدیل می‌شود. این مسئله دارای دو فرض است:
فرض اول. ازدواج خنثای مشکل با یک مرد
فرض دوم . ازدواج خنثای مشکل با یک زن
اکنون باید بررسی کنیم که تغییر جنسیت خنثای مشکل چه تاثیری بر ازدواج وی دارد. در مورد «جواز یا عدم جواز ازدواج خنثای مشکل» دو نظر وجود دارد:
نظر مشهور در خنثای مشکل: مشهور فقیهان اسلامی معتقدند از آن‌جایی که جنسیت واقعی خنثای مشکل معلوم نیست، پس وی شرعا مجاز به ازدواج نمی‌باشد، چه این که اینکه اگر با مرد ازدواج کند، شاید که وی در واقع مرد باشد و در نتیجه ازدواج وی از قبیل: ازدواج «مرد با مرد» باشد و اگر با زن ازدواج کند، شاید که خنثای مشکل در واقع زن باشد و در نتیجه، ازدواج وی از قبیل: ازدواج «زن با زن» باشد که در حرمت آن شکی وجود ندارد.
نظر غیر مشهور در خنثای غیر مشکل: در مقابل نظر مشهور، یک نظر نادر وجود دارد که معتقد است که خنثای مشکل می‌تواند یک جنسیت را برای خویش انتخاب کند و همین جنسیت تا آخر عمر برای حاکم خواهد بود.
اکنون با توجه به نظرات مشهور و غیر مشهور، تاثیر تغییر جنسیت خنثای مشکل بر ازدواج وی را مورد بررسی قرار می‌دهیم:
بر اساس نظر مشهور، ازدواج خنثای مشکل چه در فرض اول و در فرض دوم باطل بوده است؛ چون وی به دلیل ابهام کامل جنسی حق ازدواج با مرد یا زن نداشته است. بنابراین، تغییر جنسیت، تاثیری در مسئله، یعنی بطلان ازدواج سابق ندارد. از این رو، در فرض اول، حتی اگر خنثای مشکل تغییر جنسیت داده و به زن تبدیل شود، ازدواج سابق تصحیح نخواهد شد، بلکه آن دو در وضعیت جدید، برای ادامه زندگی زناشویی، باید از عقد نکاح جدیدی را منعقد سازند.
بر اساس نظر غیر مشهور، اگر خنثای مشکل، جنسیت زنانه را انتخاب کرده، پس ازدواج وی از اول صحیح بوده است؛ حال چنانچه خنثای مشکل تغییر جنسیت داده و به زن تبدیل شود، ازدواج سابق ابقا می‌شود، ولی اگر به مرد تبدیل شود، ازدواج سابق باطل می‌شود.
نیز در فرض دوم، اگر خنثای مشکل، جنسیت مردانه را انتخاب کرده است، پس ازدواج وی صحیح بوده است؛ حال چنانچه تغییر جنسیت داده و به مرد تبدیل شود، ازدواج سابق ابقا می‌شود، ولی اگر به زن تبدیل شود، ازدواج سابق باطل می‌شود.
مبحث سوم: وضعیت ازدواج پس از تغییر جنسیت خنثای غیر مشکل
همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، «خنثای غیر مشکل» خنثایی است که با توجه به امارات و قرائن شرعی، به یکی از دو جنس مذکر یا مونث ملحق می‌شود. بنابراین، لازم است جنسیت غالب خنثای غیر مشکل مشخص شود. بر این اساس، گاه خنثای غیر مشکل به مرد ملحق می‌شود و گاه به زن ملحق می‌شود.
در حالت اول، وی حق دارد با زن ازدواج کند، و در حالت دوم وی بایستی با مرد ازدواج کند. از این رو، اگر خنثای غیر مشکل که دارای جنسیت غالب مردانه است با مرد ازدواج کند، این ازدواج باطل و بلااثر است، و چنانچه خنثای غیر مشکل که دارای جنسیت غالب زنانه است، با یک زن ازدواج کند، این ازدواج نیز باطل و بلااثر است.
تنها می‌توان دو فرض برای «ازدواج صحیح خنثای غیر مشکل» در نظر گرفت:
فرض اول: ازدواج خنثای غیر مشکل (با جنسیت غالب برنامه) با یک زن
فرض دوم: ازدواج خنثای غیر مشکل (با جنسیت غالب زنانه) با یک مرد
اکنون لازم است بررسی کنیم که تغییر جنسیت خنثای غیر مشکل چه تاثیری در ازدواج وی دارد: در فرض اول، چنانچه خنثای غیر مشکل، تغییر جنسیت داده و به مرد کامل تبدیل گردد، تاثیری در ازدواج وی ندارد. به عبارت دیگر، ازدواج وی همچنان برقرار است. دلیل آن واضح است؛ چون وی بل از تغییر جنسیت با توجه به علائم و امارات شرعی به عنوان مرد شناخته شده است و با عمل جراحی تغییر جنسیت نیز به مرد کامل تبدیل شده است. پس ازدواج وی، چه قبل از تغییر جنسیت و چه بعد از آن، با موضوع «مرد و زن بوده» است.
در همین فرض دوم، چنانچه خنثای غیر مشکل، تغییر جنسیت داده و به مرد تبدیل شود، ازدواج سابق وی باطل می‌شود؛ چون در وضعیت جدید، ازدواج «مرد با مرد» خواهد بود که باطل و غیر شرعی است.
مبحث چهارم: وضعیت ازدواج پس از تغییر جنسیت مرد یا زن به خنثی
می‌توان این فرض را در نظر گرفت که مرد یا زن پس از تغییر جنسیت به خنثی تبدیل شود. اگر چه به لحاظ مصداق خارجی هیچ کس طالب تغییر جنسیت و تبدیل به خنثی نیست، ولی می‌توان به عنوان یک فرع فقهی از آن بحث و گفتگو کرد.
به طور کلی می‌توان فرض‌های زیر را در نظر گرفت:
فرض اول: تغییر جنسیت مرد به خنثای مشکل
فرض دوم: تغییر جنسیت زن به خنثای مشکل
فرض سوم: تغییر جنسیت مرد خنثای غیر مشکل:
۱ ـ ۳: با جنسیت غالب مردانه
۲ ـ ۳: با جنسیت غالب زنانهفرض چهارم: تغییر جنسیت زن به خنثای غیر مشکل:
۱ ـ ۴: با جنسیت غالب زنانه
۲ ـ ۴: با جنسیت غالب مردانه.در فرض اول و دوم که مرد یا زن به خنثای مشکل تبدیل می‌شود، از نظر مشهور فقیهان اسلامی ازدواج سابق باطل خواهد بود؛ چه این که خنثای مشکل دارای ابهام کامل جنسی است و مرد بودن یا زن بودن وی معلوم نیست.
البته با فرض اینکه خنثای مشکل در واقع ملحق به یکی از دو جنس است و طبیعت ثالثه نیست، می‌توان استصحاب بقای زوجیت نمود و در نتیجه، پس از تغییر جنسیت مرد یا زن به خنثای مشکل، ازدواج سابق همچنان باقی است.
در فرض سوم که مرد به خنثای غیر مشکل تبدیل می‌شوند خود دارای دو حالت است:
حالت اول: مرد در تغییر جنسیت به خنثای غیر مشکل تبدیل شده است که از نظر امارات و قرائن شرعی دارای شخصیت غالب مردانه است. در نتیجه تغییر جنسیت، و در وضعیت جدید، ازدواج «زن با مرد» به وجود می‌آید. بنابراین، پس از تغییر جنسیت، ازدواج سابق همچنان برقرار خواهد بود. البته با این توضیح که مرد قبل از تغییر، دارای جنسیت کامل مردانه بود و پس از آن، بر اساس امارات و قرائن شرعی دارای جنسیت غالب مردانه شده است.
حالت دوم: مرد در تغییر جنسیت به خنثای غیر مشکل تبدیل شده است که از نظر امارات شرعی دارای جنسیت غالب زنانه است. پس از تغییر در وضعیت جدید، شاهد ازدواج «زن با زن» خواهیم بود. بنابراین، تغییر جنسیت موجب بطلان ازدواج سابق خواهد شد.
در فرض چهارم که زن در تغییر جنسیت به خنثای غیر مشکل تبدیل شده است، دارای دو حالت زیر است:
حالت اول: زن در تغییر جنسیت به خنثای غیر مشکل تبدیل شده است که از نظر امارات و قرائن شرعی، وی به زن ملحق شده است. تغییر جنسیت تأثیری در ازدواج سابق ندارد. به عبارت دیگر، ازدواج آن دو همچنان برقرار است. نهایت آن که، قبل از تغییر جنسیت، زن دارای جنسیت کامل زنانه بود، ولی پس از آن، دارای جنسیت غالب زنانه است.
حالت دوم: زن در تغییر جنسیت به خنثای غیر مشکل تبدیل شده است که از نظر امارات شرعی دارای جنسیت غالب مردانه است. پس از تغییر جنسیت و در وضعیت جدید ما شاهد ازدواج «مرد با مرد» خواهیم بود که غیر شرعی است؛ بنابراین تغییر جنسیت موجب بطلان ازدواج سابق خواهد شد./600/241/ح
منبع: کتاب «تغییر جنسیت از منظر فقه و حقوق» نوشته حجت الاسلام دکتر محمد مهدی کریمی نیا
برچسب ها:
فقه حکومتی ، وسائل ، حقوق ، تغییر جنسیت ، ازدواج ، دانشنامه فقهی حقوقی سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۵۳:۳۳
طلوع افتاب
۰۶:۲۴:۲۵
اذان ظهر
۱۳:۰۵:۱۳
غروب آفتاب
۱۹:۴۵:۲۲
اذان مغرب
۲۰:۰۳:۰۴