vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، نشست «مسئولیت اجتماعی و پیشگیری از آسیب های اجتماعی با رویکرد اسلامی» روز دوشنبه ۱۵ مهرماه ۱۳۹۸ با حضور حجت‌الاسلام دکتر مهدی امیدی و حجت الاسلام دکتر داود مهدوی زادگان در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

در ابتدای نشست حجت الاسلام دکتر مهدوی زادگان به بررسی موضوع مسئولیت پذیری دانشگاه در قالب طرح سه پرسش پرداخت و گفت: ما بعد از انقلاب اسلامی در حال تجربه دو دانشگاه هستیم که به موازات هم پیش می روند و هر کدام یک آثار و ثمراتی دارند. یک دانشگاه مسئول و دیگری دانشگاه خودبنیاد که هر دو مقابل هم قرار دارند.

اینکه یک دانشگاه مسئول از چه عناصر و ارکانی می تواند تشکیل شود و اصول دانشگاه مسئول چیست؟ از جمله سوالاتی است که باید بدان توجه کرد.

مسئولیت عبارت است از قرارگرفتن در هرگونه موقعیتی که قابلیت مواخذه و استیضاح را داشته باشد. یعنی زمانی که یک شخصی مسئول می شود می تواند مورد سوال قرار بگیرد. البته در هر موقعیتی نمی شود افراد را مورد سوال قرار داد چراکه شرایط و ویژگی های خاص خودش را دارد.

پرسش اول این است که آیا مسئولیت پذیری مطلوب است؟ در نظر خیلی از افراد مسئولیت امر مطلوبی نیست و معتقد هستند انسان باید آزاد و رها باشد و نباید به بند کشیده شود.

پرسش دوم این است که مسئولیت پذیری با کدام متافیزیک قابل تحقق است؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت، مفهوم مسئولیت بدین معنا نیست که با هر متافیزیکی کنار می آید و از هر متافیزیکی می توانیم مطلوبیت مسئولیت را استنباط کنیم. لذا متافیزیک مسئولیت بسیار مهم است و به ما کمک می کند.

در مقابل آن دانشگاه خودبنیاد است که به دلیل متافیزیک مادی گرایانه و خودبنیادی که دارد مسئولیت پذیر می شود. به اعتقاد بنده مهم‌ترین تفکر فلسفی در پشتوانه قرار دادن مطلوبیت مسئولیت که می تواند به ما کمک کند، ادیان وحیانی و دین است. در دین مبین اسلام زمانی که به کتاب و سنت مراجعه می کنیم آموزه های بسیاری را می بینیم که دلالت بر مسئولیت پذیری دارند.

در آیه «إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ» بحث از علم و علما است. از میان تمام بندگان ما آن کسی که از همه خاشع تر است، علما هستند. حتی در قرآن کریم خداوند قبل از هر کسی خود را مسئول می داند در آیه شریفه «لَهُمْ فِيهَا مَا يَشَاءُونَ خَالِدِينَ كَانَ عَلَىٰ رَبِّكَ وَعْدًا مَسْئُولًا» خداوند وعده ای به بنده اش می کند که خود این وعده مسئولیت آور است.

همچنین در روایات و سیره و کلام معصومین داریم که «زکاة العلم نشره» زکات علم نشر آن است یعنی زمانی که من چیزی آموختم مسئول هستم و مسئولیت انتشار آن مطلب بر عهده من است که این بحث بارها در کتاب و سنت بدان پرداخته شده است.

پرسش سوم این است که اگر با فرض اینکه پذیرفتیم مسئولیت امری مطلوب است و به معنای مواخذه کردن می باشد، چه نهادی یا چه افرادی باید به مواخذه کردن بپردازند؟ در پاسخ به این پرسش، شش عنصر وجود دارد از جمله دانشگاه، علم، عالم، دانشجو، دانشگاه مسئول و اشخاص که می توان از آنها نام برد. در نهایت می توان گفت دانشگاه مسئول از این شش عنصر، مفاهیمی همچون شرافت خواهی، حقیقت جویی، حرمت گذاری، همت طلبی، وجدان جمعی و وفاداری تشکیل شده است.

در ادامه حجت الاسلام دکتر امیدی ابتدا به تعریف و تبیین مطالبه گری اجتماعی و سپس به بررسی مطالبه گری از مسئولان نظام پرداخت و بیان داشت: مطالبه گری در معنای لغوی، طلب و درخواست و خواستن حق است. در واقع بحث مطالبه گری یعنی طلب کردن حقی که در جامعه وجود دارد و مسئولان نیز باید این حقوق را استیفا کنند که طبیعتا تعقیب این حقوق و مطالبات اجتماعی عرصه های مختلفی را شامل می شود.

می توان گفت مطالبه گری به معنای حساس بودن اجتماع و نخبگان اجتماعی نسبت به حقوق اجتماعی مرتبط با یکدیگر و مرتبط با نظام سیاسی که در قوانین هر کشوری بدان تسریع و تاکید شده است.

به عنوان مثال در بحث عدالت باید آن چنان از طرف مردم و نخبگان مطالبه شود که هر مسئولی در صدد پاسخگویی برآید و لو اینکه برخلاف میلش باشد. لذا این گفتمان سازی در محیط های علمی بسیار مهم است. وجود نخبگانی که بتوانند حقوق اجتماعی و مسئولیت ها را مطالبه کنند مانند خون در شریان حیات اجتماعی ضروری است.

اهمیت مطالبه

اصل مطالبه گری از نفس آدمی آغاز می شود و انسان همیشه در وجود خود بین مطالبات حق و مطالبات امیال خود گرفتار است و این دو گونه مطالبه بین حق و امیال برقرار است کسانی که عقل را در پرتو امیال جست‌وجو می‌کنند نوع مطالبات شان متمایز است و به دنبال اهداف کوتاه مدت و لذت های آنی هستند، برای آنها مهم است که به آرامش و امنیت در سایه وادادگی و سازش با قدرت های جهانی برسند. غایت آنها افزایش منزلت، قدرت، ثروت، شهوت و شهرت را به دنبال دارد.

در مقابل افرادی نیز هستند که عقل را بر امیال برتری می دهند اهداف آنها متعالی است و لذت هایی که دنبال می کنند لذت های بادوام است اینان معتقدند که مطالبه گری اجتماعی باعث شکوفایی عقلانیت جمعی و تامین مصالح عمومی می شود.

اشتراک و تمایز مطالبه گری در فرهنگ‌های مختلف

هر فرهنگی با هر جهان بینی خاص خود، نوعی مطالبات خاص خودش را دارد مثلا در فرهنگ مدرن مصرف گرایی بسیار اهمیت دارد و در مقابل جامعه سنتی مسئله ارزش خانواده مهم است و مرحله ای هم داریم که مرحله گذار است یعنی مرحله ای که یک جامعه سنتی به سمت جامعه مدرن می رود به هر حال این گذار از یک مرحله فرهنگی به مرحله دیگر و انتقال از یک فرهنگ به فرهنگ دیگر طبیعتا تغییرات و تحولاتی را در پی دارد.

بنابراین با یک گسست فرهنگی مواجه خواهیم بود یک گسست بین النسلی که فرهنگ ها باهم تفاوت و تمایز پیدا می کنند. حال در این بزنگاه انتقال فرهنگی اگر در مکتبی تعریف نشده باشد که چه ارزشی مثبت است و چه ارزشی منفی، کار بسیار دشوار خواهد شد.

عرصه‌های مطالبه گری

عرصه های متعددی در این زمینه وجود دارد، از جمله عرصه فرهنگی، اینکه تمام کشور از عدالت فرهنگی برخوردار باشند، ارزش های اخلاقی در جامعه نهادینه شود، مبارزه با مفاسد اخلاقی به طور خاص صورت پذیرد، مبارزه با تهاجم فرهنگی، توسعه و سالم سازی فضاهای فرهنگی و عدالت اقتصادی.

در عرصه سیاسی توجه به مواردی از قبیل قانون مداری، جوان‌گرایی، شایسته سالاری، شفافیت در آرا، استقلال سیاسی را می توان نام برد. عرصه های اجتماعی نیز همچون مبارزه با آسیب های اجتماعی و مبارزه با پیشرفت آن، افزایش سن ازدواج، غیر دینی شدن برخی لایه های اجتماعی، تضعیف اخلاق عمومی از جمله مواردی است که می توان نام برد.

الزامات جدی در حوزه مطالبه گری

باید انگیزه صحیح، تلاش و جدیت، صبر و مقاومت در زمینه های سیاسی اجتماعی ایجاد شود تا زمینه گفت‌وگو ایجاد شود. به کارگیری شیوه های صحیح مطالبه و مسئولیت پذیری، روحیه تیمی و کار جمعی و ایجاد تشکل های مردم نهاد از جمله الزامات در زمینه مطالبه گری هستند که باید بدان توجه داشت.

مطالبه گری صحیح

مطالبه در دو عرصه رسمی و غیررسمی امکان پذیر است نهادهای رسمی اگر بخواهند مطالبه گری در بین مسئولان خود داشته باشند باید بر اساس قانون عمل کنند اما در عرصه غیر رسمی اولین کار این است که بر اساس ترتب امر به معروف عمل کنند، تذکر مشفقانه و بیان خیرخواهانه داشته باشند، گفت‌وگوی هوشمندانه و گفتمان سازی دقیق و موثر برای مطالبات حق از جمله موارد دیگر است.

ابزارهای مفید در عرصه مطالبه گری

در عرصه اجتماعی می توان از احزاب سیاسی، نخبگان، مطبوعات، صدا و سیما، هیئت های مذهبی و سازمان های مردم نهاد نام برد. مهم ترین بخش، تشکل های نخبگانی هستند که به اعتقاد بنده باید ابتدا تشکل حوزه و دانشگاه در مجموعه های کوچک شکل بگیرد و سپس به عنوان یک ائتلاف بزرگ و شناخته شده مطرح شود.

اما در این بین یک سری مزایا و آسیب هایی وجود دارد؛ از جمله مزایای آن عبارت اند از: یکپارچه سازی و هدفمندی فعالیت ها، افزایش قوت آمریت و بازدارندگی، ورود در عرصه های قدرت، سازماندهی و انسجام بخشی بین نیروها، سرعت بخشیدن به نتیجه گیری، ایجاد هراس در بین مفسدان و رانت خواران، ایجاد تحرک در میان قشر خاکستری.

سیاست زدگی افراطی، شخصیت زدایی و شخصیت زدگی، ضعف تبلیغی شدید، ابهام در خاستگاه مطالبات و عوام زدگی، نیز از جمله آسیب هایی است که می‌توان در این عرصه برشمرد./501/241/ح