به گزارش خبرنگار وسائل، از نگاه جامعه شناسان خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است. از طریق خانواده، نسل بعدی با دنیای بیرون آشنا میشود، چگونگی معاشرت و روابط با دیگران را میآموزد و راه و رسم زندگی، اخلاق و آداب و رسوم اجتماعی را فرا میگیرد.
اسلام برای حفظ قداست و ارزش خانواده اهمیت ویژهای قائل است به همین دلیل پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) میفرمایند: «مَا بُنِی فِی الْإِسْلَامِ بِنَاءٌ أَحَبُّ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعَزُّ مِنَ التَّزْوِیج.»
در قرآنکریم اصل وجود فرزند به عنوان نعمت الهی یاد شده چنانکه در آیه ۷۲ سوره نحل در این رابطه فرموده است: «وَاللّهُ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَکُم مِّنْ أَزْوَاجِکُم بَنِینَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَکُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ یُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللّهِ هُمْ یَکْفُرُونَ؛ خدا براى شما از خودتان همسرانى قرار داد و از همسرانتان براى شما پسران و نوادگانى نهاد و از چیزهاى پاکیزه به شما روزى بخشید آیا [باز هم] به باطل ایمان میآورند و به نعمت خدا کفر میورزند».
در آیه ۱۴ سوره آلعمران از فرزندان به عنوان متاع یاد شده و آمده است: «زُیِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاء وَالْبَنِینَ وَالْقَنَاطِیرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِکَ مَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَاللّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمَآبِ؛ دوستى خواستنیها[ى گوناگون] از زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سیم و اسبهاى نشاندار و دامها و کشتزار[ها] براى مردم آراسته شده [لیکن] این جمله مایه تمتع زندگى دنیاست و [حال آنکه] فرجام نیکو نزد خداست».
همچنین، در آیه ۴۶ سوره کهف از فرزندان به عنوان زینت زندگی یاد شده و آمده است: «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلًا؛ مال و پسران زیور زندگى دنیایند و نیکیهاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر امید [نیز] بهتر است».
همچنین، در قرآنکریم از فرزند به عنوان امتحان و آزمایش یاد شده و در آیه ۲۸ سوره انفال در این رابطه آمده است: «وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُکُمْ وَأَوْلاَدُکُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ؛ و بدانید که اموال و فرزندان شما [وسیله] آزمایش [شما] هستند و خداست که نزد او پاداشى بزرگ است».
در آیه ۷۱ سوره هود نیز از فرزند بهعنوان بشارتی برای پدر و مادر یاد شده و آمده است: «وَامْرَأَتُهُ قَآئِمَةٌ فَضَحِکَتْ فَبَشَّرْنَاهَا بِإِسْحَاقَ وَمِن وَرَاء إِسْحَاقَ یَعْقُوبَ؛ و زن او ایستاده بود خندید پس وى را به اسحاق و از پى اسحاق به یعقوب مژده دادیم» و نیز در آیات ۵۱ تا ۵۳ سوره حجر در این رابطه آمده است: «وَنَبِّئْهُمْ عَن ضَیْفِ إِبْراَهِیمَ﴿۵۱﴾إِذْ دَخَلُواْ عَلَیْهِ فَقَالُواْ سَلامًا قَالَ إِنَّا مِنکُم وَجِلُونَ﴿۵۲﴾ قَالُواْ لاَ تَوْجَلْ إِنَّا نُبَشِّرُکَ بِغُلامٍ عَلِیمٍ؛ و از مهمانان ابراهیم به آنان خبر ده، هنگامیکه بر او وارد شدند و سلام گفتند [ابراهیم] گفت ما از شما بیمناکیم، گفتند مترس که ما تو را به پسرى دانا مژده میدهیم».
خداوند متعال در آیه ۷۴ سوره فرقان نیز فرموده است: «وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا؛ و کسانیاند که میگویند پروردگارا به ما از همسران و فرزندانمان آن ده که مایه روشنى چشمان [ما] باشد و ما را پیشواى پرهیزگاران گردان».
تحلیل قرآن از فرزند سالم و صالح
نکته مهم و اساسی که در قرآن کریم وجود دارد، توجه به زاد و ولد انسانهای شایسته و مؤمن است؛ به عبارت دیگر آنچه که اهمیت دارد، افزایش تعداد جمعیت نیکوکاران و صالحان است.
در سوره اعراف، به خلقت اولین انسان و اولین بارداری اشاره شده است. براساس آیات ۱۵ این سوره، حضرت آدم و حوا(ع) از خداوند متعال خواهان فرزندی صالح و نیکوکار هستند؛ «هُوَ الَّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیَسْکُنَ إِلَیْها فَلَمَّا تَغَشَّاها حَمَلَتْ حَمْلاً خَفیفاً فَمَرَّتْ بِهِ فَلَمَّا أَثْقَلَتْ دَعَوَا اللَّهَ رَبَّهُما لَئِنْ آتَیْتَنا صالِحاً لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرینَ؛ (او خدایی است که(همه) شما را از یک فرد آفرید و همسرش را نیز از جنس او قرار داد، تا در کنار او بیاساید. سپس، هنگامی که با او آمیزش کرد، حملی سبک برداشت، که با وجود آن، به کارهای خود ادامه میداد و چون سنگین شد، هر دو از خداوند و پروردگار خود خواستند، اگر فرزند صالحی به ما دهی، از شاکران خواهیم بود».
باروری؛ هدیهای از سوی خدا به بندگان شایسته
با این اوصاف، در آیات قرآن کریم، باروری هدیهای از سوی خدا به بندگان و پیروان شایسته معرفی شده است. قرآن کریم همچنین، در مورد حضرت زکریا در آیه ۸۹ سوره انبیاء فرموده است: «وَ زَکَرِیَّا إِذْ نادى رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوارِثِینَ؛ و زکریا را یاد کن آن هنگام که پروردگار خویش را ندا داد، پروردگارا! مرا تنها مگذار که تو از همه بازماندگان بهتری» و در آیه ۳۸ آلعمران میفرماید «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ؛ در آنجا بود که زکریا، (با مشاهده آن همه شایستگى در مریم،) پروردگار خویش را خواند و عرض کرد «خداوندا! از طرف خود، فرزند پاکیزهاى (نیز) به من عطا فرما، که تو دعا را میشنوى! قرآن کریم از استجابت دعای حضرت زکریا برای طلب فرزند در آیه ۹۰ انبیاء اینگونه یاد میکند «فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیى» از این آیات فوق میتوان برداشت کرد که اولاً فرزند معین پدر در امر دین و دنیا است وهمچنین درخواست فرزند و نسل پاک، سنّت و روش انبیاست و ارزش ذریّه و فرزندان، به پاکى آنهاست.
یکی دیگر از انبیای الهی که طلب فرزند صالح از خداوند متعال کرده (فرزندى که بتواند خط رسالت او را تداوم بخشد و برنامههاى نیمهتمامش را به پایان برساند) و قرآن کریم آنرا بیان میدارد، حضرت ابراهیم است که تقاضای خود را در طلب فرزند در ایه ۱۰۰ سوره صافات چنین بیان میفرماید: «رَبِّ هَبْ لی مِنَ الصَّالِحینَ؛ پروردگارا! به من از صالحان [فرزندان صالح] ببخش!».
قابل توجه اینکه یکجا ابراهیم خودش تقاضا میکند که در زمره صالحان باشد، چنانکه قرآن از قول او نقل میکند: «رَبِّ هَبْ لِی حُکْماً وَ أَلْحِقْنِی بِالصَّالِحِینَ؛ پروردگارا! به من علم و دانش مرحمت فرما، و مرا به صالحان ملحق کن» (شعراء/۸۳).
و در اینجا تقاضا میکند که فرزندان صالح به من مرحمت فرما، چراکه صالح وصفى است جامع که تمام شایستگیهاى یک انسان کامل در آن جمع است.خداوند نیز این دعا را مستجاب کرد، و فرزندان صالحى همچون «اسماعیل» و «اسحاق» به او مرحمت فرمود، چنانکه در آیات بعد همین سوره میخوانیم «وَ بَشَّرْناهُ بِإِسْحاقَ نَبِیًّا مِنَ الصَّالِحِینَ؛ ما او را بشارت دادیم به تولد اسحاق پیامبرى از صالحان» و در مورد اسماعیل میگوید «وَ إِسْماعِیلَ وَ إِدْرِیسَ وَ ذَا الْکِفْلِ کُلٌّ مِنَ الصَّابِرِینَ وَ أَدْخَلْناهُمْ فِی رَحْمَتِنا إِنَّهُمْ مِنَ الصَّالِحِینَ؛ و اسماعیل و ادریس و ذا الکفل را به یاد آور که همه از صابران بودند و ما آنها را در رحمت خود وارد کردیم چرا که از صالحان بودند». (انبیاء- ۸۶ و ۸۵)
درخواستی که در آیات فوق از جانب حضرت ابراهیم مطرح میشود خود نشاندهنده عظمت و فضیلت وجود فرزندان صالح در زندگی انسان است که چگونه پیامبری اولوالعزم آنرا از خداوند به کرات درخواست میکند.از طرفی استفاده آیات از لفظ بشارت برای فرزنددار شدن این پیامبران، نشان از اهمیت این موضوع است.
در سالهای اخیر، برخی تحولات و فرهنگهای وارداتی سبب شده بنیان خانواده ایرانی پایداری خود را از دست بدهد. فرهنگهایی که در نگاه اول باب میل به نظر میرسد اما تجربه نشان میدهد در کشورهایی که این فرهنگهای ضد خانواده به اجرا درآمده با شکست مواجه شدهاند و سیاستهای حمایت خانواده را در پیش گرفتند.
از جمله سیاستهای ضد خانواده میتوان به افزایش ساعات کاری زنان اشاره کرد. تحقیقاتی در انگلستان نشان داده است که افزایش ساعات کاری باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی و سرطان در زنان شاغل میشود، این در حالی است که احتمال ابتلای مردان شاغل به این بیماریها، در اثر کاهش ساعات کاری بیشتر میشود. پروفسور آلارد دمبی، از اساتید سلامت عمومی انگلیس در مورد نتایج این تحقیقات میگوید: «زنان تحت تأثیر فشار کاری قرار میگیرند و این میتواند باعث مریضی و ناتوانایی آنها شود.» این خود گواهی از شکست سیاستهای ضد خانواده است.
کشورهای اروپایی برای تشویق به فرزندآوری چه کردهاند؟
در مقابل اقداماتی که نتایج آن ساختارهای خانواده را سست میکرد، در برخی کشورهای اروپایی سیاستهای دوستدار خانواده با محوریت «حمایت از فرزندآوری» بهعنوان عنصر استحکامبخش خانواده رونق گرفته است؛ ازجمله سیاستهای حمایت از خانواده در آلمان که با هدف افزایش زمانهای حضور زنان در خانه و بهبود فرزندآوری انجام شده، ارائه مرخصی به مردان جهت مراقبت از کودک و کمک به زنان است.
یکی دیگر از این سیاستها اعطا کمک هزینه به والدین برای کاهش فشار اقتصادی خانواده و تمرکز بر تربیت فرزند است. بر این اساس؛ دولت آلمان کمک هزینه ۳۰۰ تا ۱,۸۰۰ یورو در ماه را به والدین فرزند تازه متولدشده اختصاص داده است که این مبلغ حداکثر طی ۱۴ ماه پرداخت میشود. اینگونه سیاستهای حمایتی به مادرهای شاغل کمک میکند تا در کنار فعالیت اقتصادی به نقش مادری و تربیت فرزند نیز بپردازند.
بیمه مرخصی زایمان در سوئد برای تشویق به فرزندآوری
در سوئد نرخ فرزندآوری نسبت به دیگر کشورهای اروپایی بالاتر است. این موضوع نتیجه سیاستهای مطلوب حمایت از خانواده همچون افزایش مرخصی زایمان، بیمه مرخصی زایمان و خدمات نگهداری از کودکان است. سیاستهای حمایت از خانواده در این کشور بر این اصل استوار است که فرزندآوری مغایرتی با کار زنان نداشته بنابراین پس از زایمان بدون مشکل به کار خود ادامه میدهند.
در نروژ والدین ۴۷ هفته مرخصی زایمان دریافت میکنند و میتوانند مشاغل پارهوقت دریافت کنند. فرزندان ۱ تا ۵ سال مشمول دریافت یارانه مراقبتهای دولتی میشوند. همچنین برای والدینی که تازه صاحب فرزند شدهاند نیز مزایایی با هدف تضمین درآمد برای والدین در نظر گرفته شده است.
پرداخت وام بارداری به مادران جوان فنلاندی
در کشور فنلاند خانوادهها حمایتهای مالی نظیر وام بارداری دریافت میکنند. مرخصی زایمان مادران نیز از ۳۰ روز قبل از زایمان شروع شده و در طول این دوره کمک هزینه «مادرانه» به مادران پرداخت میشود.
در کشور دانمارک ۵۲ هفته مرخصی زایمان برای مادران در نظر گرفته شده است که این مرخصی با حقوق از ۴ هفته قبل از زایمان آغاز میشود. پدران نیز دو هفته مرخصی با حقوق پس از تولد فرزند دریافت میکنند. تمام کودکان زیر سن مدرسه میتوانند از مهدکودکهای دولتی استفاده کنند که والدین تنها ۲۵ درصد هزینه مهدکودک را میپردازند.
فراموشی اجرای سیاستهای حمایت از خانواده در ایران
در ایران به دلیل عدم حمایتهای مالی، مشکلات اقتصادی و ورود تفکرات نادرستی همچون لزوم مدیریت بدن، نرخ فرزندآوری کاهش یافته است. این سیاستهای ضد خانواده که سبب فروپاشی خانواده میشوند، در برخی کشورها رد شده و سیاستهای حمایت از خانواده جایگزین آن شدهاند.
با این حال در ایران به طور محسوسی سیاستهای حمایت از خانواده مورد غفلت واقع شده است. ازجمله این سیاستهای فراموش شده نیز میتوان به قانون کاهش ساعت کار بانوان شاغل دارای شرایط خاص اشاره کرد.
بنابراین قانون برای زنان شاغل اعم از رسمی، پیمانی و قراردادی که موظف به ۴۴ ساعت کار در هفته بوده و دارای معلولیت شدید، فرزند زیر شش سال، همسر یا فرزند معلول هستند، ۳۶ ساعت کار در هفته با دریافت حقوق و مزایای ۴۴ ساعت را تعیین میکند. با وجود گذشت سه سال از تصویب این قانون؛ متاسفانه همچنان بسیاری از کارفرمایان بخش خصوصی از اجرای آن برای بانوان شاغل سر باز میزنند.
حال جای سؤال دارد که چرا سیاستهایی که در کشورهای دیگر اجرا شده و با ضرر و زیان همراه بودهاند هماکنون در کشور مورد حمایت قرار میگیرند و از سوی دیگر سیاستهای حمایتی برای فرزند آوری نیز مورد اجرا قرار نمیگیرند.
این در حالی است که غفلت از اجرای این سیاستها توسط کارفرمایان، با غفلت دستگاههای نظارتی و مسئول همراه شده و آنان نیز نسبت به برخورد با عدم اجرای سیاستهای فرزند آوری واکنشی از خود نشان نمیدهند./504/422/ح