vasael.ir

کد خبر: ۱۴۳۷
تاریخ انتشار: ۱۳ آذر ۱۳۹۴ - ۱۸:۲۰ - 04 December 2015
درس خارج نظام اقتصادی اسلام استاد اراکی/ 4

ایجاد انحصار صنفی ناشی از فرهنگ سرمایه داری است- شبکه بازار و رسانه ملی فرهنگ اقتصاد اسلامی را تبلیغ کنند

پایگاه اطلاع رسانی وسائل – موضوع چهارمین جلسه درس خارج نظام اقتصادی اسلام، نتایج ایمان به آخرت در فعالیت اقتصادی بود و آیت الله محسن اراکی دو انتقاد در این جلسه مطرح کرد؛ یکی انتقاد از ایجاد انحصار صنفی با عناوینی مانند نظام صنفی و پرداخت سوبسید بود که آن را برگرفته از نظام سرمایه داری غرب و مانع پیشرفت عامه مردم خواند. انتقاد دیگر وی از رسانه ملی به خصوص شبکه تلویزیونی بازار بود که فرهنگ اقتصاد اسلامی را ترویج نمی کنند.

 

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، درچهارمین جلسه درس خارج فقه نظام اقتصادی اسلام که روز دوشنبه سیزدهم مهرماه 1394 در مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره قم برگزار شد، با اشاره به نتایج ایمان به آخرت در فعالیت اقتصادی، بازار موجود جامعه را بازاری آسیب دیده و آشفته خواند و گفت: علت اینکه الان یک بازار غیر صالح و آسیب دیده و آشفته داریم، این است که این مفاهیم اسلامی و قرآنی مانند داد و ستد با انگیزه اخروی از بازار رخت بربسته است.

وی افزود: خیال نکنید این مفاهیم در بازار جا نمی افتد. این مسئله را تجربه کرده ایم. این مفاهیم وقتی در بازار جا می افتد فرهنگ بازار را کاملاً متغیر می کند.

دبیر کل مجمع تقریب مذاهب اسلامی ترویج مفاهیم برگرفته از فرهنگ اقتصاد اسلامی را از وظایف نهاد هایی همچون صدا و سیما و بالاخص شبکه تلویزیونی بازار دانست و با انتقاد از نحوه عملکرد فعلی این شبکه ابراز کرد: کاش شبکه بازار کار خود را فقط همین ترویج مفاهیم قرار می داد. صدا و سیما باید در بازار، کار فرهنگی کند و فرهنگ اسلامی را در بازار ترویج کند.

وی از جمله نتایج اقتصادی ایمان به آخرت را تغییر در مفهوم سود و زیان در بینش اهل کسب و فعالان اقتصادی دانست و با انتقاد از نظام صنفی در عرصه اقتصاد گفت: اصل نظام صنفی و ایجاد انحصار، غلط است. یکی از عواملی که بازار را قفل کرده است همین سیستم صنفی است.

استاد درس خارج فقه حوزه علمیه قم  ایچاد انحصار صنفی با عناوینی مانند نظام صنفی را برگرفته از فرهنگ سرمایه داری غربی تحلیل و تصریح کرد: یکی از عواملی که بازار را قفل کرده است همین سیستم صنفی است. مصلحت عامه مردم باید ملاک تصمیم گیری باشد و انحصار، مبنای نظام سرمایه داری است و مطابق فرهنگ اسلامی نیست.


 خلاصۀ جلسه چهارم درس «نظام اقتصادی اسلام» آیت الله اراکی به شرح ذیل است.


نیاز به گسترش گفتمان وعظی

باید ایمان به روز جزاء را در بازار تحکیم کرد. کاش می شد سازوکاری برای گسترش گفتمان وعظی بوجود می آوردیم. سابقاً، منبر عمدتاً وسیله وعظ بود و افرادی بودند که در مسجد وعظ می کردند. الان گفتمان وعظی بسیار ضعیف شده است.

آیات پنجم تا دهم سوره لیل: " فَأَمَّا مَنْ أَعْطى‏ وَ اتَّقى وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى‏ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرى‏ وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنى‏ وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنى‏ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرى". آنکه ببخشد، تقوا پیشه کند و به پاداش روز قیامت ایمان داشته باشد، ما کار را برای او سهل و آسان می کنیم. این مسئله بسیار پراهمیتی است که البته کم مورد توجه قرار می گیرد. می فرماید: کسانی که ایمان به پاداش روز قیامت ندارند، مصداق " مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْری فَإِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکا " می شود. چنین کسی معتقد به جهان دیگر نیست، محدوده دید او ضیق می شود و بخل پیشه می کند.

این آیات بعنوان نمونه محدود از آیاتی است که رابطه بین ایمان به روز جزاء و بین سلامت فعالیت اقتصادی را مورد توجه قرار می دهد.


نتایج ایمان به آخرت در فعالیت اقتصادی

 

1. سخاوت

سخاوت و گشاده دستی، از اولین نتایج ایمان به آخرت است. در مقابل آن، عدم ایمان به آخرت منشاء بخل و کوته دستی می شود. در خیلی از آیات این رابطه، یعنی رابطه بخل و عدم ایمان به آخرت  و رابطه سخاوت با ایمان به آخرت، مورد توجه قرار گرفته است:

"‏الَّذینَ یَبْخَلُونَ وَ یَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَ مَنْ یَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمید"

"وَ ما ذا عَلَیْهِمْ لَوْ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقَهُمُ اللَّهُ وَ کانَ اللَّهُ بِهِمْ عَلیما"

در فرهنگ اسلامی این رابطه تا آنجا مهم تلقی شده است که روایات متعددی داریم مبنی بر اینکه نفس گشاده دستی و عدم بخل، در دفع عقاب الهی کفایت می کند؛ حتی اگر شخص کافر باشد. مانند روایتی که در مورد حاتم طایی وارد شده است.
 

2. گشایش در امور

مراد از گشایش در امور همان چیزی است که در ادبیات متعارف از آن به خوش بینی تعبیر می شود. ایمان به اینکه جهان صاحبی دارد که حکیم و رحیم است و ایمان به آخرت، موجب حس خوشبینی می شود.

انسان مؤمن هر حادثه ای را که رخ می دهد به نفع خود تعبیر و تفسیر می کند، حتی حوادث منفی را. مثلاً اگر ضرر کرد می گوید خداوند متعال این ضرر مرا جبران می کند. وقتی کسی با چنین حالتی وارد بازار می شود، حوادث بر او اثر نمی گذارد و ناامید نمی شود و نتیجتاً در کارش گشادگی پیش می آید: " فَأَمَّا مَنْ أَعْطى‏ وَ اتَّقى وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى‏ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْیُسْرى"  و در مقابل کسی است که "‏ وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ وَ اسْتَغْنى‏ وَ کَذَّبَ بِالْحُسْنى‏ فَسَنُیَسِّرُهُ لِلْعُسْرى ". افراد ضعیف الایمان همه چیز را با نگاه بد تحلیل می کنند حتی وقتی که مشکلاتشان حل می شود.


3. پیدایش مفهومی جدید در رابطه با تجارت

خداوند در قرآن کریم، مفهوم تجارت و داد و ستد را اوسع از داد و ستد دنیایی مطرح می کند. مفهوم معمولی داد و ستد این است که عین یا منفعتی را در مقابل عین یا منفعت دیگر می دهید و جایگزین می کنید. توسعه مفهوم داد و ستد  یعنی اینکه آنچه می ستانید اوسع باشد نسبت به آنچه می دهید. قرآن کریم تاکید دارد که واژه تجارت را در این مفهوم اوسع به کار ببرد. آیه شریفه می فرماید: "یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى‏ تِجارَةٍ تُنْجیکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلیم‏تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَ یُدْخِلْکُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ وَ مَساکِنَ طَیِّبَةً فی‏ جَنَّاتِ عَدْنٍ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ وَ أُخْرى‏ تُحِبُّونَها نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ فَتْحٌ قَریبٌ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنینَ ".

در این آیه معنی این تجارت اوسع، خوب تفسیر شده است. در این تجارت، مال را می بخشید و در مقابل جنات عدن در آخرت و حتی پیروزی در این دنیا را صاحب می شوید.

آیه شریفه در سوره فاطر می فرماید: " إِنَّ الَّذینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُورٌ ".

اگر این مفهوم از داد و ستد را در بازار ترویج کنیم، موثر واقع می شود. خیال نکنید این مفاهیم در بازار جا نمی افتد و بدون تاثیر است. این مسئله را ما تجربه کرده ایم. این مفاهیم وقتی در بازار جا می افتد، کارگر و مؤثر واقع می شود و فرهنگ بازار را کاملاً متغیر می کند. علت اینکه الان یک بازار غیر صالح و آسیب دیده و آشفته داریم، این است که این مفاهیم از بازار رخت بربسته است.

کاش شبکه بازار کار خود را فقط همین ترویج مفاهیم قرار می داد. شبکه بازار الان کار اقتصادی می کند و مثلاً نرخ اقتصادی نشان می دهد. (خطاب به شبکه بازار: ) به تو چه مربوط است؟  تو بعنوان صدا و سیما باید حتی وقتی که در بازار وارد می شوی، کار فرهنگی کنی. صدا و سیما باید فرهنگ اسلامی را در بازار ترویج کند.

 


 


4. تغییر مفهوم سود و زیان

این نتیجه غیر از تغییر مفهوم تجارت است. مسئله سود و زیان مهمتر از اصل مسئله تجارت است. کسی که از سود زیاد چشم پوشی می کند و به سود کم قانع می شود، آن مازادی که از آن چشم می پوشد آیا نسبت به آن زیان کرده است و آن سود را از دست داده است یا نه، بر سود خودش چند برابر افزوده است؟ این غلط است که در برابر قانع بودن کسی به سود کمتر، همکاران او در بازار اعتراض کنند و او را متهم کنند که با ارزان فروشی باعث اختلال در کسب آنها می شود.

اصل نظام صنفی و ایجاد انحصار، غلط است. یکی از عواملی که بازار را قفل کرده است همین سیستم صنفی است. وقتی (بعنوان مثال) نانوایی نیاز است چرا نباید صنف نانوایان، مجوز راه اندازی نانوایی جدید را بدهد و انحصاری باشد. مصلحت عامه مردم باید ملاک تصمیم گیری باشد و انحصار، مبنای نظام سرمایه داری است و مطابق فرهنگ اسلامی نیست.

شما راه را برای مردم باز کنید، مردم خودشان کار ایجاد می کنند. سوبسید به واحدهای تولیدی هم از نتایج نظام سرمایه داری است و غلط است. اگر از نظام سرمایه داری خارج شویم، دیگر نیازی به سوبسید دادن نیست.
 


انفاق، سرمایه گذاری الهی

آیه 261 سوره بقره: " مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فی‏ کُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ ".

قرآن کریم می فرماید انفاق، سرمایه گذاری است؛ آن گونه سرمایه گذاری که باعث سود یک به هفتصد می شود. یک سرمایه و هفتصد سود، بلکه بیشتر از آن است: " وَ اللَّهُ یُضاعِفُ لِمَنْ یَشاءُ" . مفهوم سود در قرآن اینچنین تبیین می شود. می توانیم فرهنگ اسلامی را در بازار جوری جا بیندازیم که بازاری، مفهوم سود را اینچنین درک کند.

آیه 276 سوره بقره: " یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقات". ربا که به ظاهر سود است، خداوند این سود را از بین می برد و در بازار رشد نمی کند ولی صدقات را خداوند رشد می دهد.

آیه 39 سوره روم: " وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا فی‏ أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاةٍ تُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُون".  ‏

در این آیه "عندالله"، لزوماً به معنای آخرت نیست بلکه شامل سیستم دنیایی هم می شود. عندالله یعنی در قانون و سیستم الهی و در اراده تکوینی.907/22/ق
 

تقریر: ج. زنگنه

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹