vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، از آنجا که یکی از مولفه مهم و مورد تاکید از نگاه رهبر معظم انقلاب بحث عدالت است؛ که ایشان این مولفه را در بیانیه گام دوم هم به صورت مشهود مورد تاکید قرار داده اند.

آرمان عدالت همواره‌ در طول تاریخ جزء آمال انسان­‌های آزاده و ستمدیده جهان بوده است به گونه ای که در ادیان و آیین‌­های متعدد در سطح جهان مباحثی از عدالت وجود دارد و همه آنها متفق بر این هستند که منجی در زیر پرچم عدالت، جهان را به یکپارچگی و همبستگی می­‌رساند.

بنابراین وجه مشترک ملت‌های جهان در تعریف موعود آخرالزمانی وعده ایجاد دولت عادلانه و نابود کردن ستم ظالمان در جهان می‌­باشد. عدالت از شئون و مقومات وجود و محور زندگانی انسان است که بدون آن آدمیان معنای زندگی را در نمی‌­یابد و جامعه نیز جز با قیام به قسط و گسترش آن قوام نمی‌­یابد. حکمت سیاسی ما که در بنیان و محتوا اسلامی است با هدف قرار دادن سعادت حقیقی انسان و عبور از مدینه برای رسیدن به آن بر اساس فطرت و عقل و آزادی، عدالت را به مثابه خط مستقیم و سیر اعتدالی ترسیم کرد که تنها راه رسیدن انسان و جامعه به سعادت است.

در این راستا چند مصاحبه با حجت الاسلام محمود کارگر، دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم و فارغ‎التحصیل مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با گرایش اندیشه سیاسی اسلام، انجام داده‌ایم که مصاحبه نخست با موضوع «جایگاه عدالت در تمدن­‌سازی از منظر رهبر معظم انقلاب» تقدیم خوانندگان می شود.

وسائل ـ برای شروع و در مطلع کلام اگر ممکن است یک بحث مقدماتی پیرامون عدالت، تمدن و پیشینه این بحث به خصوص در حوزه نظریه‌پردازی و مکتوباتی که در این زمینه وجود دارد برای ما داشته باشد.

ضمن تشکر از پایگاه وسائل که فرصت مناسب برای ارائه مباحثی که نیاز روز و دغدغه امروز جامعه ما است را برای خوانندگان و مطالبه کنندگان فراهم می کند، نکته قابل توجه در اینجا تعاریف متعدد و متنوع از عدالت است.

برخی چون فلاسفه یونان باستان عدالت را قرار دادن هر شیء بر سر جای خود می­‌دانستند؛ عده‌­ای چون لیبرال‌­ها با نگاهی مبتنی بر استحقاق به این مفهوم نگریسته‌­اند و برخی نیز چون سوسیالیت­‌ها نسبت به این موضوع رویکردی توزیعی را برگزیده‌­اند. اسلام، آخرین دین الهی، نیز بر عدالت تاکید بسیار کرده است که البته به دلیل کم توجهی اندیشمندان اسلامی به چنین موضوع اساسی آن گونه که باید حق مطلب ادا نشده است.

در مورد بحث تمدن، ‌می‌توان گفت که تمدن‌­ها بر اساس نوع تکوین، اشکال مختلفی دارند و هر یک دارای ویژگی‌­هایی هستند که می­‌توان به وسیله آن  تمدن­‌ها را از یکدیگر باز شناخت و تقسیم بندی نمود. تمدن اسلامی تمدنی است که مبتنی بر حیات دینی و ایدئولوژی درون دینی می­‌باشد که اندیشمندان مسلمان از درون مبانی معرفتی دینی، تئوری آن را ارائه می­‌دهند.

تمدن اسلامی به عنوان نمونه کاملی از تمدن دینی شاخصه‌­هایی دارد که آن را از دیگر تمدن­‌ها متمایز می‌­نماید این شاخصه‌­ها منبعث از قرآن و سنت بوده و یکی از عمده ترین شاخص‌­های تمدن اسلامی بحث عدالت می‌باشد. عدالت یکی از گوشنوازترین واژه‌ها در طول تاریخ کهن بوده که هنوز تازگی خویش را حفظ کرده است به گونه ای که امروز به اصلی‌ترین و مهم‌ترین مبحث فلسفه سیاسی بدل شده است.

در میان ادیان الهی، دین حنیف اسلام تاکید ویژه‌ای بر عدالت و برابری دارد و به طور خاص، اولیای بزرگوار مذهب تشیع، نه فقط در میان نظر، به موضوع عدالت توجه خاص کرده‌اند تا جایی که عدلیه هم نامیده شدند، بلکه در میدان عمل اجتماعی نیز گاه جان بر سر آرمان عدالت خواهی و حق طلبی نهادند.

بحث تمدن و عدالت از مباحث مهم در پژوهش­‌های فلاسفه سیاسی و پژوهشگران عصر حاضر می‌­باشد که به صورت عدالت در اندیشه متفکرانی مانند فارابی، امام و امام خامنه‌­ای در لابه­‌لای کتاب­‌ها پیدا می­‌شود. گاهی هم پیرامون موضوع تمدن مطالبی در فصلنامه‌­ها و مقالات پژوهشی توسط اساتید نوشته شده است؛ نیاز به پژوهش در این زمینه بسیار زیاد احساس می‌­شود زیرا انقلاب اسلامی که در پی تحقق تمدن اسلامی است باید نسبت به این مقوله توسط اساتید و دانشجویان مورد بررسی قرار بگیرد.

در بحث تمدن کتاب­‌هایی به صورت مجزا با محوریت تمدن نوین اسلامی نوشته شده است که می ­توان به کتاب اندیشه تمدن نوین اسلامی از سیدمحمدمهدی میرباقری و بینش تمدنی از حسین مهدی­زاده و تمدن برتر از موسی نجفی و مهندسی تمدن اسلامی از عبدالعلی رضایی و تمدن اسلامی از محمد حسین علیجان زاده روشن اشاره کرد که تنها این کتاب اخیر بیانات رهبر معظم انقلاب را تدوین کرده است.

مقاله­ هایی هم درباره تمدن اسلامی وجود دارد؛ مثلا فرایند تحقق تمدن اسلامی از منظر مقام معظم رهبری از دکتر معینی پور و مقاله تمدن اسلامی از دیدگاه امام خمینی (ره) از یحیی فوزی اشاره کرد که هر کدام پیرامون گوشه از موضوع تمدن می­‌پردازند در حالی که موضوع پژوهشی ما جایگاه عدالت در تمدن سازی از دیدگاه فارابی، امام و مقام معظم رهبری می‌­باشد که پیشینه ای با این عنوان پیدا نگردیده است.

درباره اندیشه متفکرانی مانند فارابی، امام و رهبر معظم انقلاب نسبت به موضوع عدالت و تمدن مباحث مهمی توسط پژوهشگران در کتاب‌­ها و پایان­‌نامه‌­ها وجود دارد. برای نمونه می‌­توان به کتاب نقد و بررسی نظریه عدالت دکتر واعظی که به مباحث عدالت فارابی به صورت مختصر و کتاب نظریه عدالت از دیدگاه فارابی، امام و شهید صدر و کتاب اندیشه سیاسی امام خمینی از آقای دکتر محمدحسین جمشیدی و کتاب عرصه‌­های عدالت در کلام مقام معظم رهبری از موسسه فرهنگی سراج اندیشه و مقاله جایگاه عدالت در دولت کرامت محور از منظر مقام معظم رهبری از رحمت الله مرزوقی، اشاره کرد.

وسائل ـ به عنوان سوال دوم لطفا عدالت و تمدن را در اندیشه رهبر معظم انقلاب، در حد امکان برای ما تبیین نمایید.

البته باید گفت اینکه شما می‌فرمایید من این مولفه ها را از منظر معظم له، تبیین کنم از توان وقت یک جلسه و حتی چند جلسه، خارج است چراکه ایشان آن‌چنان دقیق و کارشناسانه در ابعاد مختلف مولفه های یک تمدن نوین اسلامی را تبیین کرده‎اند که باید نه تنها ساعت‌ها در جلسات مختلف در سطوح مختلف دانشگاهی و حوزوی بحث شود بلکه باید کتاب ها و مقالات بسیاری در این زمینه تدوین شود تا شاید بشود حق مطلب بیانات و راهنمایی‌های ایشان مشخص شود.

از نظر ایشان جای تردید نیست که اسلام با نفوذ و قدرت طبیعی خود بر اورنگ حکمرانی جهان خواهد نشست و شعاع جانبخش خود را تا اعماق تاریکی­ هایی که بشر گرفتار آن است خواهد فرستاد و قدرت های مهاجم را خواه ناخواه مجبور به عقب­ نشینی خواهد کرد و آخر کار سربلند و پیروز جلوه‌­گری خواهد نمود.

نگاه کلان­‌نگر حضرت آیت الله خامنه ­ای و مبانی دینی و عقلانی، زیربنای تمدن نوین اسلامی خواهد بود که منجر به حکومت عدل و ایجاد عدالت در سرتاسر گیتی خواهد شد. مبانی تمدن اسلامی از دیدگاه روشنگرانه ایشان را می‌­توانیم در دین و اسلام، تدین و ایمان، علم و اخلاق، آزادی، معنویت، عقلانیت و عدالت خلاصه کرد.

 از میان این مولفه ها عدالت مورد بحث و توجه ما است. در دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ­ای توجه به عدالت در مفهوم­ پردازی تمدن اسلامی بسیار جدی است. گویا تمدن اسلامی بدون عدالت، نمی­ تواند معنا شود. جامعه در تمدن اسلامی با عدالت هویت پیدا می­ کند، در جامعه بايد عدالت‏ اجتماعى‏ باشد.

عدالت به معناى يكسان بودنِ همه برخورداري ها نيست؛ به معناى يكسان بودن فرصت‏ هاست؛ يكسان بودن حقوق است. همه بايد بتوانند از فرصت هاى حركت و پيشرفت بهره ‏مند شوند. بايد سرپنجه‏ عدالت گريبان ستمگران و متجاوزانِ از حدود را بگيرد و مردم به اين، اطمينان پيدا كنند. از سوی دیگر، همین معنای عدالت، از نظر ایشان، نقد تمدن غربی محسوب می­ شود.

اندیشه ­های حضرت آیت الله خامنه­ ای در قلمرو عدالت از این امتیاز برخوردار است که به مباحث نظری بسنده نکرده است و به نکات ظریفی در قلمرو استقرار عملی عدالت در عینیت جامعه اسلامی توجه کرده است. به اعتقاد ایشان، تحسین عدالت و عشق ورزیدن به آن و سخن گفتن درباره آن کافی نیست، بلکه هدف اصلی باید به پی ریزی مناسبات اجتماعی در عرصه­ های مختلف حیات جمعی بر مبنای عدالت معطوف باشد.

از نگاه رهبر معظم انقلاب تمدن اسلامی، عبارت است از خط کلی نظام اسلامی که همه ملت­ های دنیا به ویژه مسلمان را از زیر یوغ طواغیت بیرون آورده و در سایه رحمت خداوند با برنامه­ های وحیانی جهت به کمال رسیدن آنها در جامعه قرار می­ دهد.

وسائل ـ به عنوان سوال سوم این بحث، که در واقع سوال جمع بندی بحث هم می باشد، لطفا رابطه بین عدالت و تمدن سازی را از رهبر معظم انقلاب تبیین نمایید.

تمدن اسلامی در اندیشه رهبر معظم انقلاب به عنوان خط کلی نظام اسلامی مطرح شده است تا همه کسانی که خود را متعلق به اسلام می ­دانند در همه جای عالم بدانند مسیر اصلی اسلام به کجا ختم خواهد شد.

لذا این خط سیر در نگاه معظم له دارای شاخصه ­هایی است که وجه تمایز آن با سایر تمدن­ های غیر اسلامی است. علت ترسیم این خط برای حفظ نظام اسلامی از کجروی ­ها و مسیرهایی است که به عنوان آسیب نظام اسلامی مطرح می­ گردد؛ بنابراین داشتن خط سیر به سمت تمدن اسلامی می ­تواند این مسیر را به ظهور منجی عالم منتهی و مصون از تیرهای مسموم دشمنان اسلام نماید.

رهبر انقلاب در این خط سیر چهار مرحله را معرفی می ­نماید تا به تمدن اسلامی ختم گردد: 1. انقلاب اسلامی 2. نظام اسلامی 3. دولت اسلامی 4. جامعه اسلامی و در نهایت تمدن اسلامی است. تمدن اسلامی مد نظر ایشان مطابق با فطرت بشر و سازگار با شاخصه ­های انسانی است که در سرعت بخشیدن به کمال و رشد و سعادت انسان متمدن اثرات فراوانی دارد.

چیزی که تمدن اسلامی را قوام می ­بخشد مبانی و شاخصه ­های آن است که رهبر معظم انقلاب در نگاه کلان­‌نگر خویش بارها به آن اشاره نموده ­اند که به صورت خلاصه عبارتند از: دین و اسلام، تدین و ایمان، علم و اخلاق، آزادی، معنویت، عقلانیت و عدالت.

مهم‌­ترین شاخصه تمدن اسلامی در نگاه معظم له، عدالت است که هدف انبیاء از ایستادگی در برابر طواغیت و رساندن انسان­ ها به سعادت و هدایت نیز همین بوده است. عدالت هویت تمدن اسلامی است که به معنای یکسان بودن فرصت­ ها و حقوق است تا هر کسی بتواند از فرصت خود استفاده نماید و به سعادت و کمال حقیقی برسد.

تمدن اسلامی از منظر رهبر انقلاب یک خط سیر است که توجه به عنصر عدالت می ­تواند در جهت استقلال و آزادی، انسان­ ها و اجتماع، آنها را به رشد و هدایت برساند. عدالت هدف اصلی و محوری تمدن اسلامی است و مفاهیمی چون آزادی فرع برآن محسوب می­ شود و نسبت به بعضی از مفاهیم عقلانیت و معنویت رابطه مکملی باهم دارند و به گونه ­ای در هم تنیده شده­ اند که جدایی هر کدام موجب انحراف از مسیر کلی نظام اسلامی یعنی تمدن اسلامی خواهند بود.

عدالت در همه ابعاد تمدنی نقش آفرینی می­ کند که با نفی عدالت زمینه ایجاد نظام دیکتاتوری جهت چپاولگری منابع انسانی و طبیعی می­ شود. بنابر نظر معظم له، عدالت اقتصادی موجب رفع محرومیت­ ها و رضایت عمومی، عدالت فرهنگی موجب تعهد اجتماعی و نظارت عمومی بر اجرای عدالت، عدالت قضایی موجب امنیت و عدالت سیاسی موجب همبستگی و انسجام و ایجاد پشتوانه مردمی خواهد شد.

عدالت به معنای رفع ظلم و گذاشتن و برگرداندن هر حقی به صاحب خودش در مقام عمل بر اساس مبانی اسلامی است که تمدن ­سازی نیز از همین مسیر صورت می ­گیرد. از آنجا که بنده پایان‌نامه ارشد خود را با الگو و چارچوب علل اربعه نوشته‌ام این بحث را با همان الگو تقدیم می کنیم. بنابر چارچوب نظری علل اربعه جایگاه عدالت در تمدن سازی از منظر رهبر معظم انقلاب به شرح ذیل می ­شود:

علت مادی: استفاده از منابع و ثروت­ ها و پیشرفت مادی و تکنولوژی برای زندگی انسان متمدن ضروری است و این از نشانه­ های پیشرفت و تمدن است اما این پیشرفت بدون عدالت مطلوب نیست؛ البته عدالت بدون پیشرفت نیز مطلوب نیست؛ زیرا پشتوانه ­های مادی که متکفل ظاهر جامعه تمدنی هستند باید به صورت عادلانه نشو و نما داشته باشد تا فقر جای خود را به پیشرفت و عدالت بدهد.

علت صوری: ساختار نظام اسلامی از آن جهت عادلانه هستند که بر اساس قانون اساسی که ریشه در اسلام دارد، باشد و گرنه ساختارهایی که بدون نگاه قانونی باشند دچار دیکتاتوری خواهند شد. پس عادلانه بودن در ساختارها و نهادها به واسطه قانون است و نمی­ توان به بهانه ­هایی ساختار قانونی را رد نمود مگر اینکه در همان چارچوب قانونی باشند.

علت فاعلی: فاعلین تحقق تمدن اسلامی گاهی در جایگاه حقوقی هستند مانند جایگاه رهبری که دارای شرط فقاهت و عدالت است و جایگاه مسؤولان که مجری عدالت هستند و نه مجری سلیقه­ های شخصی خود و گاهی جایگاه حقیقی است که شامل همه آحاد جامعه از شخص رهبر تا همه مسؤولان و مردم می­ باشند و باید متخلق به عدالت در سه بعد بینشی، گرایشی و کنشی باشند زیرا مصالح تمدن اسلامی را نمی­ توان با بی عدالتی معامله کرد.

علت غایی: هدف غایی تمدن از منظر آیت الله خامنه ­ای عدالت در همه ابعاد تمدنی است و این دقیقا همان چیزی است که مبانی معرفتی اسلام به آن تصریح داشته است. عدالت مقصد حکومت انبیاء و اوصیاء است و عدل علوی تراز تمدن اسلامی محسوب می ­شود که انتظار منجی آخرالزمانی برای استقرار وجه کامل عدالت در اوج تمدن اسلامی خواهد بود./402/241/ح