vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، خانواده با وجود اینکه در اکثر جوامع مورد توجه است در جهان بینی اسلامی اهمیت و ارزش شایان توجهی به آن داده می‌شود.

در این جهان بینی خانواده گروهی متشکل از افراد است که دارای شخصیت مدنی، حقوقی و معنوی است که بر اساس نکاح (عقدی که ارتباط یا مشروعیت ارتباط زن و مرد را معین می‌سازد) پدید می‌آید.

چنین ارتباطی یک رابطه ساده انگارانه و فاقد مسئولیت پذیری نیست. بلکه یک پیمان مهم و بااهمیتی است که از جنبه‌های مختلف برای طرفین مسئولیت هایی ایجاد می‌کند. چرا که سلامت چنین پیمانی که اولین پایه‌های تشکیل یک خانواده است ضامنی برای سلامت کل جامعه است در این راستا دیدگاه آیت الله جوادی آملی به شرح ذیل تقدیم می کنیم:

خانواده، نخستين كانون رشد و آرامش بشری است

خانواده، نخستين كانون رشد و آرامش بشري است كه مراقبت از آن مسئوليتي سنگين به شمار آمده و موجب نجات از رنج و عذاب دنيوي و اخروي خواهد گرديد. ﴿يـٰاَيُّهَا الَّذينَ ءامَنوا قوا اَنفُسَكُم و اَهليكُم نارًا...﴾ (سورهٴ تحريم، آيه 6).

قرآن و روايات براي خانواده اهميت ويژه‌اي قائل شده و احكام و آداب فراواني براي رشد و بالندگي آن مقرر كرده‌اند كه افزون بر رعايت آن‌ها براي رفاه و آسايش و رشد و تعالي خانواده، بايد از خداي سبحان نيز نجات و آسايش خانواده را خواست.

وقتي حضرت ابراهيم (ع) به فرمان خدا همسر و فرزند خود را به مكه آورد، دست به دعا برداشت و عرض كرد: پروردگارا! من برخي از فرزندانم (اسماعيل و نسل او) را در سرزمين بي‌كشت و زرع، در كنار خانه محترم تو سكونت دادم؛ پروردگارا! تا نماز را برپا دارند، پس دل‌هاي گروهي از مردم را به آنان گرايش ده و آنان را از ميوه‌ها و محصولات روزي عطا كن، باشد كه سپاسگزاري كنند؛ همچنين جناب لوط كه پس از تلاش فرهنگي فراوان نتوانست مردم را از هلاكت برهاند براي نجات خانواده باايمان خود چنين دعا كرد:

پروردگارا! من و خانواده‌ام را كه تنها گروندگان به من‌اند از وزر و وبال آنچه اين مردم انجام مي‌دهند، رهايي بخش. رسول خدا (ص) فرمود: هر معروفي صدقه به شمار مي‌آيد و هر آنچه را كه مؤمن براي خود و خانواده و همسرش هزينه كند و نيز هر آنچه با آن آبروي خود را حفظ كند برايش صدقه نوشته مي‌شود.

هم‌غذا شدن با خانواده

مؤمن بايد خانواده خود را در همه خوشي‌ها و نعمت.ها سهيم سازد، حتي در غذا خوردن نيز با آنان باشد. رسول خدا (ص) يكي از نشانه‌هاي تواضع را هم‌غذا شدن مرد با خانواده‌اش مي‌داند و مي‌فرمايد: آيا شما را به پنج چيز آگاه نكنم كه اگر در كسي باشد متكبر نيست؟ چوپاني و بستن گوسفند، پوشيدن لباس پشمي، همنشيني با تهيدستان، سوار شدن بر الاغ [كنايه از مركب ارزان‌قيمت] و هم‌غذا شدن مرد با خانواده‌اش.

تقدّم خانواده بر ديگران

در فرهنگ اسلامي اولويت و تقدم خانواده يك اصل به حساب مي‌آيد و روايات فراواني بر آن دلالت دارند. رسول خدا (ص) فرمود: هرگاه خدا به يكي از شما خيري عطا كرد، ابتدا خود و خانواده‌اش را از آن بهره‌مند سازد؛ و نيز فرمود: از خانواده آغاز كنيد و هر كسي كه نزديك‌تر است مقدم بداريد. امام سجاد (ع)  مي‌فرمايد: اينكه وارد بازار شوم و پولي داشته باشم كه براي خانواده‌ام گوشتي بخرم كه بدان نياز دارند، نزد من از آزادسازي برده‌اي محبوب.تر است.

پاداش نيکی به خانواده

رسول خدا(ص)  به اميرموٴمنان علي (ع) فرمود: خدمت به خانواده، كفارهٴ گناهان بزرگ، موجب فرونشاندن خشم الهي، مهريهٴحوريان بهشتي و موجب فزوني حسنات و درجات است. اي علي! به خانواده خدمت نمي‌كند مگر صدّيق يا شهيد يا مردي كه خدا برايش خير دنيا و آخرت را خواسته است. از رسول خدا(ص) روايت شده كه نزديك‌ترين شما به جايگاه من در قيامت، نيكوترين شما از جهت اخلاق و سودمندترين شما نسبت به خانواده خويش است.

نيكي به خانواده افزون بر پاداش اخروي در دنيا نيز آثار خوبي دارد. رسول خدا (ص)  فرمود: هنگام ورود به خانه، سلام کن، خدا برکتت را افزون مي‌کند. امام سجاد (ع) درباره اهميت نيكي به خانواده فرمود: پسنديده ‌ترين شما نزد خدا بهره دهنده ‌ترين شما بر خانواده است. امام صادق (ع) نيز فرمود: هر كس نسبت به خانواده‌اش نيكوكار باشد خدا بر عمرش مي‌افزايد؛ امام كاظم (ع) فرمود: هر كس با برادران و خانواده‌اش نيكوكار باشد عمرش طولاني مي‌شود.

پاداش اندوه برای خانواده

اميرمومنان (ع) مي‌فرمايد: روزي بر رسول خدا(ص) وارد شدم و فرمود: اي علي! چگونه صبح كرده‌اي؟ گفتم: در حالي كه در دستانم چيزي جز آب نيست و من براي حسن و حسين ناراحتم. فرمود: اي علي! اندوه براي خانواده حجابي در برابر آتش جهنّم است.

كيفر تباه كردن خانواده

رسول خدا(ص) فرمود: از رحمت خدا دور است، از رحمت خدا دور است كسي كه خانواده خود را تباه كند؛ همچنين آن حضرت از اينكه كسي خودش سير باشد و خانواده‌اش را گرسنه نگه دارد، نهي كرد و فرمود: براي هلاكت يك مرد همين بس كه خانواده خود را تباه كند.

كيفر بداخلاقی با خانواده

هنگامي كه پيامبر(ص) و مردم [از خاكسپاري سعد بن معاذ] بازگشتند پرسيدند: اي رسول خدا! با سعد كاري كردي كه با هيچ‌كس ديگر نكرده‌اي؛ جنازه‌اش را بدون ردا و كفش مشايعت كردي؟ فرمود: فرشتگان بدون كفش و ردا در تشييع او حاضر شدند و من به آنان تأسّي جستم. گفتند: يك بار سمت راست تابوت و بار ديگر سمت چپ آن را گرفتي! فرمود: دستم در دست جبرئيل بود و هر جا را كه او مي‌گرفت مي‌گرفتم. گفتند: به غُسل او فرمان دادي و خودت بر جنازه‌اش نماز گزاردي و خودت به خاكش سپردي؛ آن‌گاه فرمودي همانا عذاب قبري بر سعد اصابت كرد؟ فرمود: آري، رفتار او [سعد] با خانواده‌اش تند بود.

در مذمت سختگيري بر خانواده از رسول خدا(ص) روايت شده است كه فرمود: بدترين مردم مردِ سختگير بر خانواده است. شخصي پرسيد: اي رسول خدا! مراد از سختگيري بر خانواده چيست؟ فرمود: مرد هرگاه وارد خانه شد همسرش بترسد و فرزندش بهراسد و بگريزد و هرگاه از خانه بيرون رفت همسرش بخندد.

راه بهشت از تربیت صحیح خانوادگی می‌گذرد

بهشتیان می‌گویند ما با همسرمان و بچه‌هایمان همانگونه که خداوند فرمود ﴿قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلیکُمْ ناراً﴾ با شفقت زندگی می‌کردیم و به این آیه عمل می‌کردیم.

درباره صدیقه کبرا(س) آمده است که شب‌های قدر به صورت بچه‌ها آب می‌پاشید تا خوابشان نبرد و آنها نیز شب قدر را به عبادت بگذرانند. ما مسئول تربیت بچه‌هایمان هستیم، خدا فرمود: ﴿قُوا أَنْفُسَکُمْ﴾ ما هم باید سعی کنیم خودمان را حفظ کنیم ﴿وَ أَهْلیکُمْ ناراً﴾ و هم سعی کنیم بچه‌هایمان را خوب تربیت کنیم.

جامعه را خانواده می‌سازد، هیچ دانشگاهی به اندازه دانشگاه هفت سالهٴ پدر و مادر نیست، چون عاطفه و محبت، سفارشی نیست که دوست یکدیگر باشید و با هم مهربان باشید! اینها با سفارش حل نمی‌شود. بهشت از راه خانواده تأمین می شود. تا جایی که طبق فرموده قرآن کریم، برخی از بهشتی ها از دیگر بهشتیان سؤال کردند از چه راه وارد بهشت شدید؟ گفتند از راه خانواده صحیح؛ با شفقت در خانه زندگی می‌کردیم، خدا به ما فرمود اعضای خانواده ات را مثل خودت از آتش حفظ بکن و ما هم این کار را کردیم، با شفقت مواظب رفتار و کردار فرزندان و خانواده خود بودیم و با شفقت مواظب دوستان بچه‌هایمان بودیم. در نتیجه راه بهشت از تربیت صحیح خانواده می‌گذرد.

اساس زندگی انسان بر پایۀ رهنمود کسی است که ما را آفرید و آن خدای کریم است. انسان چون مثل فرشته‌ها نیست که بماند برای اینکه نسل محفوظ باشد مسئله نکاح و ازدواج مطرح شد و نکاح و ازدواج هم باید برابر اصولی باشد که پایدار باشد و نسل آینده یعنی فرزند صالح از این خانواده برخیزد، لذا ذات اقدس الهی این مطلب را کاملاً تحلیل کرد که وقتی اقدام می‌کنید به نام خدا شروع بکنید و از خدا فرزند صالح طلب بکنید.

زندگی مشترک زن و شوهر یک سلسله وظایف مشترک دارد یک سلسله وظایف خاص را خدای سبحان در قرآن کریم بیان کرد و هم وظایف مخصوص به هر کدام از دو طرف را. درباره وظایف مشترک فرمود شما یک هسته مرکزی هستید که از شما دو نفر فرزندان صالح ظهور می‌کند ﴿نِسَاؤُکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَأْتوْا حَرْثَکُمْ أَنَّی شِئْتُمْ وَقَدِّمُوا لْأَنْفُسِکُمْ﴾.

لذا در طلیعه ازدواج فرمود: به فکر فرزند صالح باشید این وظیفه مشترک بین زن و شوهر است اما درباره وظیفه مخصوص مردها که مسئول تأمین زندگی هستند فرمود:﴿وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ﴾ یعنی با همسرتان راهی که عقل و دین می‌پسندد رفتار کنید؛ او کارگر منزل نیست او کارگزار منزل نیست بلکه او رفیق و دوست و همسر و هم‌سنگ و هم‌وزن شماست، یعنی طرزی مرد باید در زندگی داخلی با زن رفتار کند که نزد دین معرفه باشد.مرد باید طرزی در منزل زندگی کند که این روش، روش عقلانی باشد که نزد خدا معروف باشد لذا در قرآن کریم فرمود: ﴿وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ﴾.

زن وظیفه سکینت و آرامش در خانه را دارد

درست است که مرد مسکن تهیه می‌کند، هزینه تهیه می‌کند، لباس تهیه می‌کند، غذا تهیه می‌کند، اما سَکینت به عهده مرد نیست؛ نه آن قدرت را دارد نه آن وظیفه را، بلکه این وظیفه مخصوص زن است و ایجاد سکینت و آرامش از زن برمی‌آید و هم به عهده زن است؛  چراکه فرمود: ﴿خَلَقَ لَکُم مِنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجاً لِّتَسْکُنُوا إِلَیهَا﴾ آرامش مربوط به امر عاطفی است این سرمایه را خدا گرچه به مرد هم داد اما آن قدری که به زن عطا کرد به مرد عطا نکرد؛ آن مهربانی، آن عاطفه، آن رأفت، آن گذشت، آن حسّ مادری که در زن هست در مرد نیست چه اینکه آن کار کردن و تلاش و عرق ریختنی که از مرد برمی‌آید از زن برنمی‌آید.

اساس زندگی؛ دوستی عاقلانه و گذشت عطوفانه از لغزش‌های یکدیگر

بالاخره این دو عنصر اگر بخواهند با هم هماهنگ باشند هم جهیزیه می‌خواهد هم مهریه اما هم جهیزیه باید ساده باشد و هم مهریه چون زندگی پر تلاش و کوشش و پر تجمّل جز دشواری چیز دیگر نیست. همه ما تجربه کردیم دیگر انسان تلاش و کوشش می‌کند یک فرش تهیه کند، یک اتومبیل تهیه کند، آخر با اقساط هم تهیه کرد ولی دید آرام نیست، معلوم می‌شود این را نمی‌خواست بلکه چیز دیگر می‌خواست.

انسان یک محبوب ازلی می‌خواهد و خیال می‌کند که محبوب او در مال و باغ و راغ است لذا در ذیل آیه سورهٴ مبارکه نحل که این آیه است ﴿فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً﴾ ما او را به حیات طیبه نایل می‌کنیم یا حیات او را طیب می‌کنیم. وجود مبارک حضرت امیر(ع) فرمود: حیات طیبه، «قناعت» است، یک انسان قانع خیلی بزرگوارانه زندگی می‌کند. فرمود: ﴿وَجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً﴾ این دو چیز است که اساس زندگی مشترک را حفظ می‌کند یکی دوستی عاقلانه نسبت به یکدیگر و دیگری مهربانی و گذشت عطوفانه از لغزش‌های یکدیگر.

جهیزیه معمول، مهریه معمول یک امر عادی است اما آنها هرگز زندگی را گرم نمی‌کند؛ فرمود این دو چیز زندگی را گرم می‌کند ﴿وَجَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّةً وَرَحْمَةً﴾؛ دوستی عاقلانه و گذشت از لغزش‌های دیگران! چون همه ما غیر از معصومین بالاخره لغزشی داریم اگر دوستی بر اساس جوانی و غریزه باشد همین که سن بالا آمده غریزه اُفت می‌کند و اساس خانواده شروع به پاشیدن می‌کند./601/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز