عصاره این بیانیه را در سه عنوان می‌توان ترسیم کرد:

• همت‌ها
• برکت‌ها
• غفلت‌ها

نوشتار پیش رو با این نگاه به شرح مختصر یکی از برکات انقلاب و نظام اسلامی پرداخته است و به‌اندازه تشنگی خود از این دریای علم و تجربه و تعهد و تخصص چشیده است. امید است ارائه طریقی باشد بر نگاه کاربردی و راهبردی به این حکمت‌ها که از سوی حکیم حاکم عصر ما به قلم آمده است.

عدالت گوهری بی‌همتا

«عدالت در صدر هدف‌های اولیه همه بعثت‌های الهی است...(انقلاب اسلامی) کفه عدالت را در تقسیم امکانات عمومی کشور سنگین کرد... دستاوردهای مبارزه با بی‌عدالتی در این چهار دهه، با هیچ دوره دیگر گذشته قابل مقایسه نیست.»

یکی از برکت‌های اصلی و اساسی در نظام اسلامی که در این چهل سال به منصه ظهور رسید و مردم با تمام وجود آن را حس کردند، موضوع عدالت است به‌ویژه عدالت در برخورداری مردم از امکانات عمومی کشور مانند دانشگاه‌ها، خدمات آب، برق، جاده، بهداشت، مخابرات، گاز و ...

از همان روزها و ماه‌های اول پیروزی جهاد سازندگی به سمت روستاها و جاده‌ها و تهیه امکانات اولیه حرکت خود را تنظیم کرد.

بسیاری از مردم از نعمت راه‌های ارتباطی اولیه محروم بودند، از نعمت گاز فقط چند شهرستان و یک روستا استفاده می‌کردند، بهداشت در روستاها مفهومی نداشت، آب لوله‌کشی در بسیاری از روستاها یک آرزو بود و نیز نعمت روشنایی برق.

به برکت جمهوری اسلامی بسیاری از این امکانات به گونه عادلانه توزیع و تقسیم شد و امروز شاهد وجود این امکانات در دورترین روستاهای کشور هستیم.

مقام معظم رهبری در این بیانیه به این نعمت بزرگ و عمومی اشارات لطیف و روشنگری دارند: (در جمهوری اسلامی) «تبعیض در توزیع منابع عمومی و میدان دادن به‌ویژه خواری و مدارا با فریب‌گران اقتصادی که همه به بی‌عدالتی می‌انجامد، به شدّت ممنوع است».

محرومان و پابرهنگآن‌که همواره در اوج نهضت اسلامی و در دفاع جانانه هشت‌ساله سنگ تمام گذاشتند و لبیک گوی ولایت امام عظیم‌الشأن بودند نباید فراموش شوند و نسبت به آن‌ها بی‌توجهی شود: «غفلت از قشرهای نیازمند حمایت، به هیچ رو مورد قبول نیست... دل‌های مسئولان به طور دائم باید برای رفع محرومیت‌ها بتپد و از شکاف‌های عمیق طبقاتی به شدّت بیمناک باشد.»

این سخنان حکیمانه سرفصل‌های زرین این نظام در باب عدالت است، این گوهر بی‌همتا در پیشانی کار و هدف نخستین همه پیامبران الهی بوده است، قرآن در این رابطه به زیبایی سخن گفته است. «لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (1) ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آن‌ها کتاب آسمانی و میزان (شناسایی حقّ از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند.

روح و جان‌مایه رسالت بعثت‌ها، گوهر بی‌بدیل عدالت بوده است، امام صادق (ع) عدالت را یکی از سه نیاز همه جوامع بشری دانسته است، «ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ یَحْتَاجُ النَّاسُ طُرّاً إِلَیْهَا الْأَمْنُ وَ الْعَدْلُ وَ الْخِصْب؛ سه چیز است که همه مردم به آنها نیاز دارند: امنیت، عدالت و فراوانی.» (2) و خداوند عدالت را یکی از پایه‌های برپایی جامعه مورد دستور و پسند خویش برشمرده است: «انَّ اللَّهَ یأمُرُ بِالعَدلِ وَالإِحسانِ وَإیتاءِ ذِی القُربی وَینهی عَنِ الفَحشاءِ وَالمُنکرِ وَالبَغی یعِظُکم لَعَلَّکم تَذَکرونَ؛ خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد؛ و از فحشا و منکر و ستم، نهی می‌کند؛ خداوند به شما اندرز می‌دهد، شاید متذکّر شوید!»(3)

خدای سبحان هم آمر به‌خوبی و معروف‌ها است و هم ناهی از منکرها و زشتی‌هاست، به اصول معروف‌ها در این آیه اشاره شده است (عدل، احسان، بخشش به نزدیکان) و از اصول منکرها و پلشتی‌ها نهی شده است (فحشا، منکر و ظلم)؛ ازاین‌رو بزرگان دین این آیه را جامع ارزش‌ها و دربردارنده اصول معروف‌ها و منکرها دانسته‌اند.

امر و فرمان خدا تشریفاتی نیست همان‌گونه که نهی او چنین نیست، باید جامعه‌ای الهی بر اساس این اصول ساخته شود، تار و پود آن با ارزش‌ها در هم تنیده شده و از زشتی‌ها و زشت‌کاری‌ها و پلشتی‌ها و حق‌کشی‌ها به دور باشد.

عدالت؛ پیشگیری و پایندگی

رسول گرامی اسلام فرمود: «الْعَدْلُ جُنَّةٌ وَاقِیةٌ وَجُنَّةٌ بَاقِیةٌ»؛ عدالت سپر و دژی نگه‌دارنده و بهشتی ماندگار است.

سپر معنوی عدالت از بسیاری از گناهان فردی و اجتماعی جلوگیری می‌کند، ملکه عدالت بازدارنده از بسیاری از حق‌کشی‌ها و تبعیض‌ها و ناروایی‌ها است، ملتی که در پوشش فرهنگ عدالت می‌زید، حیات طیبه و زندگی پاک و پاکیزه‌ای خواهد داشت.

• عدالت سیاسی
• عدالت اجتماعی
• عدالت اقتصادی
• عدالت فرهنگی
• عدالت در توزیع قدرت و چینش نیروهای انسانی
• عدالت در توزیع امکانات عمومی
• عدالت در اجرای احکام
• عدالت در فراگیری علم و دانش

اگر اساس کار بر عدالت استوار باشد زندگی دل‌نواز و حیات واقعی رخ می‌نماید.

امام علی (ع) می‌فرماید: «العدل اقوی اساس (4)؛ عدالت استوارترین پایه است»، «العدل حیاة (5)؛ عدالت یعنی حیات و زندگی»، «العدل حیاة الاحکام (6)؛ عدالت عامل زنده شدن احکام الهی است»، «بالعدل تتضاعف البرکات (7)؛ عدل و عدالت عامل افزایش برکات در جوامع انسانی است».

عدالت و مبارزه با فساد

«عدالت و مبارزه با فساد: این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی، توده چرکین کشورها و نظام‌ها و اگر در بدنه حکومت‌ها عارض شود، زلزله ویرانگر و ضربه زننده به مشروعیت آن‌ها است».

رهبر حکیم و فرزانه در شناساندن عوامل فساد در جامعه دینی کدها و رهنمودهای کاربردی و عملیاتی داده‌اند که مبارزه با آن‌ها تضمین‌کننده برپایی عدالت در جامعه و رخت بربستن چهره کریه فساد از آن خواهد بود:

وسوسه مال و مقام و ریاست

امام علی (ع) در سنجش خرد انسان‌ها به سه چیز اشاره فرموده‌اند: «ثَلاثٌ یُمْتَحَنُ بِها عُقُولُ الرِّجالِ: هُنَّ الْمالُ وَ الْوِلایَةُ وَ الْمُصیبَةُ (8)؛ به سه چیز می‌توان خرد انسان‌ها را آزمود؛ مال و ثروت، مقام و مسئولیت، غصه و مصیبت».

مال از ماده «میل» همواره انسان را به سمت انحراف و لغزندگی می‌کشاند، البته برای کسانی که بنده خدایند نه بنده مال و منال چنین نیست، ولی آنان که درست خود را مدیریت نکرده‌اند یکی از میدان‌های لغزش مال و مقام و ریاست است.

«وسوسه مال و مقام و ریاست، حتّی در علوی‌ترین حکومت تاریخ یعنی حکومت خود حضرت امیرالمؤمنین (علیه السلام) کسانی را لغزاند، پس خطر بُروز این تهدید در جمهوری اسلامی هم که روزی مدیران و مسئولانش مسابقه زهد انقلابی و ساده زیستی می‌دادند، هرگز بعید نبوده و نیست»

این هشدار جلودار کاروان به همه مدیران و مسئولان است، مباد که عناوین مطنطن و مقامات عالی و پرآوازه و مسئولیت‌های پررنگ و لعاب در کام ما شیرین بیفتد و ما را از لذت شیرینی خدمت بی‌منت و خالصانه و زیستی شایسته و ساده دور کند.

مگر امام در اوج امامت و ولایتش نفرمود: «به من خدمتگزار بگویید بهتر است تا رهبر» و مگر زیلوهای زیر پای رهبری معظم را نمی‌بینیم و مگر از زندگانی بزرگانی که تا آخر عمر در خانه استیجاری می‌زیستند یادمان رفته است و مگر شعار حکومت عدل علی (ع) که شعار انقلابی و استبدادستیز بود یادمان رفته است.

به هوش باشیم خطر در همه‌جا و برای همه کس در کمین است به‌ویژه آنان که بالاتر و والاترند خطر سقوط و اثر سقوط آنان بیشتر و شکننده‌تر خواهد بود.

«البتّه نسبت فساد در میان کارگزاران حکومت جمهوری اسلامی در مقایسه با بسیاری از کشورهای دیگر و بخصوص با رژیم طاغوت که سرتاپا فساد و فسادپرور بود، بسی کمتر است و بحمدالله مأموران این نظام غالباً سلامت خود را نگاه داشته‌اند، ولی حتّی آنچه هست غیر قابل قبول است.»

طهارت اقتصادی شرط مشروعیت مسئولیت‌ها

لغزندگی مسائل مالی و اقتصادی آن قدر خطرساز و خطرناک است که اگر کسی در این گرداب گرفتار شود، می‌برد هر جا که خاطرخواه اوست. لقمه‌های شیرین و لقب‌های پرطنین و میز و صندلی‌های مخملین و سفره‌های رنگین بزرگانی را از صدر به ذیل افکنده است؛ ازاین‌رو مقام معظم رهبری همچون جلوداری بصیر و حکیم اندرز و هشیار و هشدار می‌دهند: «طهارت اقتصادی شرط مشروعیت همه مقامات حکومت جمهوری اسلامی است. همه باید از شیطانِ حرص بر حذر باشند و از لقمه حرام بگریزند و از خداوند دراین‌باره کمک بخواهند»

مگر نه این است که امام علی (ع) فرمود: «وَ إِنَّ عَمَلَک لَیسَ لَک بِطُعْمَةٍ وَ لَکنَّهُ فِی عُنُقِک أَمَانَةٌ؛ (9)مسئولیت تو لقمه و طعمه برایت نیست بلکه امانتی است بر گردن تو»

مگر نه این است که مقام معظم رهبری اشخاص پیرامون و به‌ویژه فرزندان و وابستگان خود را از فعالیت‌های اقتصادی باز داشته‌اند، آیا این نمی‌تواند درسی عملی باشد برای مسئولینی که خود را تافته جدا بافته و دارای ژن خاص و جایگاه ویژه‌ای می‌بینند، «این تذهبون» های قرآن و امام را از یاد نبریم.

جلوگیری از نطفه فساد

برای پیشگیری و جلوگیری از موریانه فساد در بیانیه راهکارها و رهنمودهای قابل اجرا نیز پیشنهاد شده است:

الف: نگاهی تیزبین بر رفتاری‌ها مسئولان

«و این ایجاب می‌کند که دستگاهی کارآمد با نگاهی تیزبین و رفتاری قاطع در قوای سه‌گانه حضور دائم داشته باشد و به معنای واقعی با فساد مبارزه کند، به‌ویژه در درون دستگاه‌های حکومتی.»

«دستگاه‌های نظارتی و دولتی باید با قاطعیت و حساسیت، از تشکیل نطفه فساد پیشگیری و با رشد آن مبارزه کنند.»

ب: دست‌پاکی و بلندطبعی

انسان‌های بزرگ و خودشناس و خداشناس طهارت وجودی خود را به زرق و برق و متاع دنیا نمی‌آلایند و به دام و دانه‌هایی که آنان را گرفتار می‌سازند آشنایی دارند.

«این مبارزه نیازمند انسان‌هایی باایمان و جهادگر و منیع الطّبع با دستانی پاک و دل‌هایی نورانی است. این مبارزه بخش اثرگذاری است از تلاش همه‌جانبه‌ای که نظام جمهوری اسلامی باید در راه استقرار عدالت به کار برد.»

ج: تبعیض و ویژه خواری ممنوع

عدالت در صدر هدف‌های نخستین پیامبران بوده است و در جمهوری اسلامی نیز باید چنین شأن و جایگاهی داشته باشد، همه‌جا و همه وقت فریضه‌ای بر عهده همه به‌ویژه حاکمان و قدرتمندان است ولی برای مدیران نظام اسلامی اولویت دوچندان دارد، البته در این زمینه کارهای خوبی انجام یافته است لکن آنچه تاکنون شده و باید بشود دارای فاصله‌ای ژرف است.

«در جمهوری اسلامی، دل‌های مسئولان به طور دائم باید برای رفع محرومیت‌ها بتپد و از شکاف‌های عمیق طبقاتی به شدّت بیمناک باشد. در جمهوری اسلامی کسب ثروت نه‌تنها جرم نیست که مورد تشویق نیز هست، امّا تبعیض در توزیع منابع عمومی و میدان دادن به‌ویژه خواری و مدارا با فریب‌گران اقتصادی که همه به بی‌عدالتی می‌انجامد، به شدّت ممنوع است»

کارهای انجام نیافته درزمینه عدالت

این هشدارها و انذارهای رهبری به این معنی نیست که در این کشور درزمینه عدالت کاری انجام نیافته است، به‌عکس کارهای بزرگ و قدم‌های سترگی برداشته شده که قابل افتخار است گرچه دشمنان همواره درصدد واژگونه نمایی و سکوت و پنهان‌سازی بوده‌اند.

«نارضایتی این حقیر از کارکرد عدالت در کشور به دلیل آنکه این ارزش والا باید گوهر بی‌همتا بر تارک نظام جمهوری اسلامی باشد و هنوز نیست، نباید به این معنی گرفته شود که برای استقرار عدالت کار انجام نگرفته است. واقعیت آن است که دستاوردهای مبارزه با بی‌عدالتی در این چهار دهه، با هیچ دوره دیگر گذشته قابل مقایسه نیست. در رژیم طاغوت بیشترین خدمات و درآمدهای کشور در اختیار گروه کوچکی از پایتخت‌نشینان یا همسانان آنان در برخی دیگر از نقاط کشور بود. مردم بیشتر شهرها به‌ویژه مناطق دوردست و روستاها در آخر فهرست و غالباً محروم از نیازهای اولیه زیرساختی و خدمت‌رسانی بودند. جمهوری اسلامی در شمار موفّق ترین حاکمیت‌های جهان در جابه‌جایی خدمت و ثروت از مرکز به همه‌جای کشور و از مناطق مرفّه نشین شهرها به مناطق پایین‌دست آن بوده است.»

آمار بزرگ راه‌سازی و خانه‌سازی و ایجاد مراکز صنعتی و اصلاح امور کشاورزی و رساندن برق و آب و مراکز درمانی و امثال آن به دورترین مناطق کشور حقیقتاً افتخارآفرین است./910/241/ح

• حدید، آیه 12.
• تحف العقول، ص 576، مترجم صادق حسن زاده.
• نحل، آیه 90.
• میزان الحکمه، جلد 8، صفحات 90 و 92.
• میزان الحکمه، جلد 8، صفحات 90 و 92.
• میزان الحکمه، جلد 8، صفحات 90 و 92.
• میزان الحکمه، جلد 8، صفحات 90 و 92.
• میزان الحکمه، جلد 8، ص 541.
• نهج البلاغه، نامه 5.

منبع: رسا