به گزارش خبرنگار وسائل، «همایش مطالعات اجتماعی فرهنگی سادات» با حضور آیتالله شیخ محسن اراکی، دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، آیت الله سید محمد جواد علوی بروجردی و جمعی از پژوهشگران و محققان حوزوی و دانشگاهی همراه با ارائه مقالات پنجشنبه ۳۰ خرداد در بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی برگزار شد. آیتالله اراکی، در این همایش با تأکید بر این مطلب که وجه وجوب اطاعت معنای فقه ما است، اظهارکرد: در واقع مبنای اصلی فقه شیعی اطاعت خداوند است و بر همین اساس است که مقولههای بیت و بلد و امت سه مقوله بزرگ و از مقولههای تمدن سازی هستند و در این نشست بیشتر به مبحث جامعه شناسی اسلامی درباره سادات پرداخته میشود.
اینکه گفته میشود «لا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهَذَا الْبَلَدِ وَ وَالِدٍ وَمَا وَلَدَ» در واقع اینجا این پرسش مطرح میشود که این بلد، کدام بلد است؟ وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْمَاعِیلُ و ابراهیم (علیهماالسلام) بود که از خدای تعالی درخواست کرد مکه را شهر امن قرار دهد «وَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَـذَا الْبَلَدَ آمِنًا...» وقتی به این نظام به هم پیوسته شما مراجعه کنید که امامت اساس شکل گیری این بلد است و وقتی گفته میشود «وَ إِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ أَنْ لَا تُشْرِکْ بِی شَیْئًا وَطَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ» که این مکان بیت، بیت امام است و این بیت جائی است که مرکز این بلد است و به اعتبار آن، بلد، بلد امام است.
گرچه در روایات «بِهَذَا الْبَلَدِ وَ وَالِدٍ وَ مَا وَلَدَ» برخی میگویند که به مومنین گفته میشود، اما این تفسیرها مبتنی بر پیام اعلی این مصادیق است و این در مفاهیم اصولی وجود دارد که مفاهیم تشکیکی اغرض مصادیق ملاک صدق مفهوم است مثل ایمان که اولین مومن حضرت علی (ع) است که این ملاک صدیق بر مراتب نازلتر مومن است که وقتی مفهومی، مفهوم تشکیکی است آن مفهوم اعلی صدق حقیقی مفهوم است و سپس آن معنا واسطه صدق مفهوم بر منازل پایین مصادیق آن میشود.
بلدی که حضرت امیرالمومنین (ع) هستند اغرض مصادیق از رسول (س) است و ما بلادهای دیگری داریم که بلادت اسلامی است و معلوم میشود که این اسلام ابراهیمی، اسلامِ تسلیم است و تنها اسلامِ تصدیق نیست، چراکه در زمان پیامبر (ص) برخی اسلام را تصدیق میکردند، اما تصدیق غیر علمی است بسیاری از افراد که با پیامبر گرامی اسلام (ص) ارتباط داشتند ایشان را قبول داشتند و تصدیق میکردند.
جایگاه بیت در نظام اسلام چیست؟
در واقع تصدیق یک نتیجه قهری و غیر علمی است و مشکل ما در تسلیم است «لَا إِلَهَ إِلَّا الله، إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً» در واقع درباره این موضوع جای تحقیق و پژوهش وجود دارد و در پژوهشهای باید به این مسأله توجه شود که جایگاه بیت در نظام اسلام چیست؟ و «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا» که بیت اصطلاح خاصی است و جای بحث و تفسیر دارد.
این اراده الهی بر تطهیر این اهل بیت تعلق میگیرد و این اراده الهی است که مربوط به کل نظام توحید است و از طرفی ارادههای الهی، ارادههای جزیرهای نیست که به یکدیگر پیوسته نباشند چراکه اراده الهی در «عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرا» بخشی از اراده کلان الهی است و این اراده علاوه بر اینکه در نظام اجتماعی باید نشر داده شود لازم است تا در نظام توحید گسترش داده شود که نقش محوری است.
در واقع این بیت، بیت الامام است و اهل البیت بحث دیگری است و نقش منتسبین به انتساب طبیعی فراتر از انتساب اسلامی و قومیتی بحث مهمی است و اگر اینگونه تعریف شود که اهلبیت (ع) و خاندان ایشان محور وحدت جامعه هستند و این وحدت، وحدت ابتدائی محض نیست که این روایت را شیخ صدوق گفته اند و در منابع مختلف سنی هم آورده اند ابن عبّاس، به نقل از پیامبر (ص): «النُّجُومُ أَمَانٌ لِأَهْلِ الْأَرْضِ مِنَ الْغَرَقِ، وَ أَهْلُ بَیْتِی أَمَانٌ لِأُمَّتِی مِنَ الِاخْتِلَافِ، فَإِذَا خَالَفَتْهَا قَبِیلَةٌ مِنَ الْعَرَبِ اخْتَلَفُوا فَصَارُوا حِزْبَ إِبْلِیسَ» که اختلاف درباره اهل بیت پیامبر اکرم (ص) است.
از طرفی هویت جامعه اسلامی باید منتسب به اهلبیت (ع) باشد و انتساب به این بیت و انتساب نسبی طبیعی مقدمهای برای انتساب هویتی است که این انتساب هنوز برای ما تبیین نشده است. هویت اسلامی و جامعه اسلامی این هویت و قوام اهل بیت به اهل بیت رسول اکرم (ص) است و انتساب این بیت و انتساب نسبی طبیعی مقدمهای بسیار مناسب برای این انتساب هویتی است.
از طرفی از آیات استفاده میشود که رجعت به بیت الرسول دو وجه دارد که این رجعت، رجعت کامل نیست و رجعت دیگر رجعت به رسول الله است و همه آیات قرآن آیات کتاب است که کتاب سنت خدا است و رجعت الذین امنوا که تحقق است که شرط آن محقق الوقوع است و آنچه که امروز در صحنه منطقه و جهان میبینیم قطعا از این رجعت ایمانی است و رجعت دوم رجعت مومنین است و شرایط ما شرایط رجعت به بیت رسول الله است که بیت رسول الله عنوان است که احکام فقهی و اجتماعی دارد.
وحدت اسلامی به معنای بازگشت به هویت ذریه رسول الله است
این بیت رسول الله مربوط به بیت فاطمه زهرا (س) که در آیه نور آمده است که در جامعه اسلامی ما مصداق دیگری به عنوان مصداق این بیت معرفی نشده است و این رجعت به رسول الله است و آنچه در جامعه اسلامی دیده میشود آغازی برای این رجعت است که مهم است سادات و ذریه فاطمه زهرا (س) میتوانند نقش محوری در این رجعت داشته باشند و همه سادات شیعه و سنی با توجه به اینکه زمینه فراهم است در ابتدا خودشان را بشناسند که منتسب به چه کسی هستند و هنوز این انتساب از لحاظ معنایی و واجبات و آثار و تکالیف تبیین نشده است و از این زمینه و فرصت بسیار مهم برای بازگشت به بیت رسول الله که همان وحدت اسلامی است استفاده نشده است و وحدت اسلامی به معنای بازگشت به هویت ذریه رسول الله (ص) است.
نسب ذریه رسول الله همگی به صدیقه کبری متنهی میشود
در ادامه این همایش آیتالله علوی بروجردی با اشاره به سوره کوثر، گفت: ذریه رسول الله که همگی به صدیقه کبری منتهی میشود و این مفاد سوره کوثر است که مفسرین عامه مثل فخر رازی محتملات فراوانی را در ذیل این آیه بیان میکند.
در عین حال حتی صحابه پیامبر (ص) را نیز یکی از موارد ذکر میکند، ولی در انتها توضیح میدهد که مراد از کوثر وجود حضرت صدیقه (س) است و تعبیری هم که دارد با اینکه تعداد بسیاری از سادات توسط دسته ظلم کشته شده اند، اما سادات در آن زمان شرق و غرب عالم را گرفته اند و موضوعی که محل بحث است علاوه بر موضوع سادات فقهی، ساداتی که از نسل صدیقه کبری (س) که طبعا اینها اولاد رسول اکرم (ص) و امیرالمومنین (ع) هستند و این عنوان بیشتر مد نظر در این جلسات است.
در حال حاضر در ایران سید بودن فخر است و از طرفی خانوادههای زیادی تلاش میکنند که این عنوان را در شناسنامه خود ثبت کنند و در جمهوری اسلامی ما قید شده است که افراد میتوانند سیادت را برای حفظ این مجموعه اضافه کنند و کسانی در صدد هستند و در این زمینه بزرگان قم و پژوهشکده الذریه النبویه مشکل دارند چراکه افراد مراجعه میکنند و میگویند سید هستیم، ولی برای تشخیص این سیادت یک راه نسب نامه هستند که به دست آید و راه دوم اشتهار در بین مردم است یعنی مردم آن شهر وی را به سید بودن بشناسند، سالها اجداد این فرد که سید بودند در این شهر زندگی کرده باشند و مشهور به سیادت باشند.
نسب نامه، مسئله بسیار مهمی است و باید قابل توجه قرار گیرد و در عین حال ما کتابهای انساب داریم، ولی این کتابها ثبت نشده و به صورت خطی است، ما اطلاعاتمان نسبت به اولاد ائمه قوی نیست و در عدد اولاد ائمه اختلاف وجود دارد و به همین دلیل ما نسبت به منابع انساب خود نیاز زیادی به تحقیق و پژوهش داریم یعنی آنچه که نوشته شده ثبت و تحقیق شده دوباره مورد تحقیق قرار گیرد و آثار خطی مورد تحقیق قرار گیرد و در اختیار محققان و پژوهشگران واقع شود.
در مراحل بعدی تمام این کتابهای نوشته شده در مورد انساب تا قرن سوم و چهارم برای ما مشخص میکند، اما نوعا از قرن پنجم و به خصوص از قرن هفتم به بعد یک حالت انقطاع داریم یعنی در این نسب نامهها و کتابهای انساب این سلسله سندها میآید و، اما در این قرن منقطع میشود و اتصال نسبت به وضع موجود حفظ نشده است لذا مشکلات اساسی پیدا شده است، اکنون خاندان سیدی هستند که، چون نسب نامه ندارند نمیتوانیم آنها را نسب شناسی کنیم و این مشکلی است و مسأله پژوهش است.
در این راستا باید آثار خطی مورد تحقیق قرارگیرد و ما باید در مورد ائمه و اولاد زادههای ائمه دقیق و منضبط تحقیق کنیم چراکه اختلاف در تعداد اولاد بسیار است و در عین حال آنچه که ما میخواهیم به آن دست پیدا کنیم اطمینان است و این اطمینان یک ظن بالا است و فقط در عرصه تحقیق این ظن به دست میآید که بر اساس این معیار بتوانیم سیادت را تشخیص دهیم یعنی افراد شناخته شوند که سید هستند و این ظن در عرصه تحقیق به دست آید.
شناسائی سادات این امر موضوعیت دارد و شناخته شدن از این جهت مهم است که در خود لسان ائمه عنایت به کثرت سادات بوده است، چون بسیاری میخواستند امام ابتر باشد و اگر کسی منتسب به ائمه بود او را میکشتند و بسیاری از اولاد ائمه از ترس کشته شدن نسب خود را مخفی کردند چراکه انتساب به حضرت علی (ع) جرم بود.
اشتهار و نسب نامه
این افراد در گوشه و کنار دنیا پراکنده هستند البته گاهی طول زمان و یا حوادث فراموشی نسب را انجام داده است و ما در حال حاضر این اتفاق را در کشورهائی مثل لبنان داریم که عقب ماندگی شیعه در لبنان در سنوات گذشته بوده است و بسیاری از شیعیان، سنی و مسیحی شدند و در بین اینها جمع فراوانی از سادت بودند که برای حفظ جان خود مسیحی شدند.
نسبنامه محدود است
این نشان از عزیزانی که ما میخواهیم به عنوان ذریه حضرت صدیقه نسبت به آنان تجلیل و ابراز احترام داشته باشیم نیاز به تحقیق و پژوهش دارد و پژوهش نقش اول است و اشتهار که بزرگان بلاد امکان تحقیق را دارند که سنگ قبرهائی که در قبرستانها وجود دارد میتواند کمک کند که برای اثبات سیادت مسأله اشتهار مطرح است چراکه نسب نامه محدوداست.
بساط نقابت در ایران تعطیل شده است که باید زنده کنیم
یک طریق اساسی ارتباط ما با جامعه اسلامی سادات هستند و ما باید سعی کنیم نقابت سادات را مشخص کنیم که سادات را مشخص میکرده است و او صاحبنظر در بیان انساب افراد سادات باشد؛ که در حال حاضر در ایران بساط نقابت تعطیل شده است که باید زنده کنیم و همچنین در سایر بلاد باید هم برای سادات شیعه و هم سادات سنی مذهب این اتفاق بیفتد و در هند و کشمیر سادات فراوانی هستند که میتوانیم از طریق آنها معرف معارف اهل بیت(ع) باشیم.
ما از طریق سادات میتوانیم معرف مکتب اهلبیت(ع) باشیم و از طریق اینها معارف اهلبیت(ع) را عرضه کنیم که ایران مرکزیت شیعه است خواهناخواه سادات علاقه به اصل و ریشه خود دارند و ما باید از این علاقه برای ارتباط با آنها استفاده کنیم.
گفتنی است، در ادامه این همایش علاوه بر ارائه مقالات توسط آقایان سید مهدی زریباف، ریاست مؤسسه پژوهشی مبانی و مدلهای اقتصاد بومی، غلامرضا جلالی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ابوالفضل حسن آبادی، مدیریت اسناد آستان قدس رضوی، احمد شفیعی نیا، پژوهشگر پژوهشکده الذریه النبویه قم، سید حسن حسینی، پژوهشگر گروه سادات و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی و اسماعیل رضائی برجکی، معاون گروه سادات و مفاخر اسلامی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، از کتاب «اطلس تاریخی سادات ایران ـ قم» به نویسندگی سید حسن حسینی رونمایی شد./502/241/ح
تهیه و تنظیم: فاطمه ترزفان