vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، آيت الله بروجردي، يكي از فقها و مراجع نامدار معاصر شيعه، داراي مباني نظري و رفتار سياسي در تعامل با پهلوي دوم بود. معاصرت ايشان و امام خميني ره با آن رژيم و مسئوليت مرجعيت پياپي آن دو در آن ايام، مقتضي مطالعه تطبيقي ميان سلوك سياسي آن دو در تعامل با پهلوي دوم است تا همسويي يا ناهمگوني سلوك آنان بررسي گردد و معلوم شود كه آيا آيت الله بروجردي در صورت ادامه حيات و اصرار رژيم شاه در اجراي اصلاحات آمريكايي، واكنشي همانند امام خميني از خود نشان مي داد؟

از همین رو حجت الاسلام علی نقی ذبیح زاده در مقاله ای با عنوان «سلوك سياسی آيت الله بروجردی ره؛ پيش درآمد نهضت امام خمينی ره» با رويكرد تحليلي و مطالعه اسنادي، به بررسي انديشه و رفتار سياسي آيت الله بروجردي در قبال اقدامات رژيم سابق و مقايسه آن با امام خميني در همين زمينه پرداخته و نتيجه به دست آمده از همسويي و پيش درآمدي سلوك سياسي آيت الله بروجردي نسبت به نهضت منجر به انقلاب اسلامي امام خميني ره حكايت دارد.

مقدمه

سلوك سياسي آيت الله بروجردي و نقش آن در شكل گيري نهضت و انقلاب اسلامي امام خميني ره يكي از پرسش هاي مجامع علمي است. اين پژوهش با بررسي انديشة سياسي آيت الله بروجردي و ساير اقدامات فرهنگي ـ سياسي ايشان، به ويژه در دهه سي در تعامل با رژيم شاه، نقش وي در پيدايش نهضت اسلامي به رهبري امام خميني را بررسي كرده است.

تاكنون درباره انديشه سياسي آيت الله بروجردي و چگونگي تعامل ايشان با رژيم شاه، كتاب ها و مقالات متعددي نوشته شده، اما تبيين نقش ايشان در پيدايش نهضتِ منجر به انقلاب امام خميني ره تلاش علمي نسبتاً نوي است.

اين نوشتار به دنبال پاسخ به اين سؤال است كه آيا سلوك سياسي آيت الله بروجردي در دو بخش نظري و رفتاري در دهه سی در تعامل با رژيم شاه، توانست زمينه ساز پيدايش نهضت امام خميني باشد؟ و آيا آيت الله بروجردي در صورت ادامه حيات، در واكنش به اقدامات ضد ارزشي بعدي رژيم، همانند امام خميني دست به موضع گيري هاي تند عليه شاه مي زد؟

در پاسخ به اين پرسش ها، تلاش خواهد شد با استفاده از روش تحليلي و اسنادي، پس از بررسي نقطه نظرات آيت الله بروجردي در ضرورت طاغوت ستيزي و ضرورت تشكيل حكومت اسلامي به رهبري ولي فقيه در عصر غيبت، به چگونگي تعامل اين مرجع با رژيم شاه، سيره مداراتي اوليه مطابق مصالح عالي، در حفظ دارالاسلام شيعي در دوران كنش هاي انقيادي شاه تا برخوردهاي تند و خصمانه ايشان عليه اقدامات ضد ارزشي رژيم پس از كودتا و عمدتاً در نيمة دوم دهه سي و ساير اقدامات فرهنگي ـ سياسي زمينه ساز نهضت امام خميني بررسي شود.

ديدگاه آيت الله بروجردی درباره رابطه دين با سياست و موضوع ولايت فقيه

آيت الله بروجردي در درس خارج نماز جمعه، به اجمال، به ادلّه نقلي و عقلي ولايت فقيه پرداخت، ولي پيش از ورود به اصل بحث، به صورت مجمل و مقدمه، درباره ضرورت آميختگي دين اسلام با سياست بحث نمود. ايشان درباره همراه بودن احكام سياسي و اجتماعي اسلام با احكام عبادي و فردي، فرمود: براي كسي كه قوانين اسلام و ضوابط آن را بررسي كند، ترديدي باقي نمي ماند كه اسلام دين سياسي ـ اجتماعي است و احكام آن به اعمال عبادي محض، كه هدفش تكامل فرد و تأمين سعادت اخروي است، منحصر نمي گردد، بلكه بيشتر احكام آن مربوط به امور سياسي و تنظيم اجتماع و تأمين سعادت دنياي مردم است.

به تعبير ديگر، اسلام دين دنيا و آخرت و جامع هر دو نشئه است، و اين با نگرش به احكام معاملات و سياسات و جزائيات، از قبيل حدود و قصاص و ديات و احكام قضايي و ماليات هايي نظير خمس و زكات، كه حفظ دولت اسلام بر آن متوقّف است، به روشني آشكار مي گردد و به همين سبب، علماي خاصّه و عامّه بر اين معنا اتفاق دارند كه در محيط اسلام، وجود سياست مدار و رهبري كه امور مسلمانان را اداره كند، لازم و ضروري و بلكه از ضروريات اسلام است، گرچه در ويژگي ها و شرايط و اينكه تعيين او از سوي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله يا انتخاب عمومي است، اختلاف نظر دارند.

ايشان در ادامه آورده است، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله شخصاً به تدبير امور مسلمانان مي پرداختند و امور آنان را سياست گذاري مي كردند و مسلمانان براي حل و فصل خصومت هاي خويش، به ايشان مراجعه مي كردند و آن حضرت براي ولايات، حاكم و كارگزار منصوب مي فرمودند و ماليات هايي نظير خمس و زكات از آنها مطالبه مي نمودند (منتظري، 1409ق، الجزء الاول، ص457؛ همو، 1369، ص53).

نظر شيعه بر حاكميت اختصاصی ائمّه اطهار و منصوبان ايشان

آيت الله بروجردي روايت عمربن حنظله و امثال آن را براي عموم ولايت فقها قابل استناد دانسته و به بيان تصحيح سند و دلالت آن پرداخته و نوشته اند:

نظر به اينكه امور سياسيه مورد احتياج و ابتلاي عامّه مردم است و عامّه، كه در آن زمان غلبة تامّه داشتند، در اين امور به سلاطين زمان خود و منصوبين از قبل آنها ـ از حكّام و قضات و غيرهم ـ مراجعه مي كردند و رفع احتياج آنها مي شد و اماميه، كه برحسب اصول مذهب بر آنها سلطنت و حكومتي قايل نبودند، البته در اين مسائل عام البلوي رجوع به ائمّة طاهرين عليها السلام نموده و استفاده كرده اند، كه ما در موارد احتياج به چه نحو عمل كنيم و جواب اين مطلب هم البته از آنها صادر شد و به واسطه عموم بلوي، علماي اماميه از طبقة چهارم و پنجم و من بعد آنها، ضبط اين فتوا را نموده اند، و ابلاغ به عوام هم در همان زمان كرده اند و مورد عمل آنها هم واقع شد و نمي توانيم باور كنيم كه اين همه فقها از اصحاب امامين صادقين و من بعد آنها، كه جمله فقه ائمّه عليها السلام بوده اند، استعلاج اين معني را از ائمّة عصر خود نكرده باشند و فقط عمر بن حنظله، كه برحسب استقصاي روايات، احاديث زيادي نقل نكرده فقط متفطّن اين معني شده باشد و در مقام علاج و چاره جويي برآمده. البته اين معني را بزرگان فقهاي اصحاب نيز سؤال كرده اند.

نهايت امر، از آنجايي كه جوامع اوليه حديث كه كتب زيادي بود، از دست رفته و جوامع متأخّره هم استقصاي احاديث آنها را نكرده اند، موجب شده كه برحسب تصادف، براي ما اين چند روايت باقي مانده و مسنداً به ما رسيده و نيز عمر بن حنظله هم كه كتابي داشته راوي كتاب او منحصر به داود بن الحصين نبود... و كثيري از طبقة خاصّه از عمر بن حنظله روايت نموده اند... و نجاشي... داود... را توثيق كرد (بروجردي، 1388، ج2، ص476-479).

از مجموع پاسخ آيت الله بروجردي به استفتاي ياد شده، به دست مي آيد كه ايشان فقيه جامع الشرائط را در زمان غيبت، مبسوط اليد دانسته، اختيارات او را به امور حسبه و يا موارد خاص آن محدود نمي دانند.

اصل مقاله را می توانید از اینجا مشاهده کنید./204/229/ح