vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، ظهور شبکه های اجتماعی سایبری در جوامع مذهبی چالش هایی را به همراه داشته است. به نظر می رسد اینترنت و شبکه های اجتماعی آن، جدای از فرصت هایی که به وجود آورده اند، تفاوت هایی از نظر ساختاری با فضای حقیقی دارند که دینداری و رعایت تقوا را با چالش های اساسی روبه رو کرده است.

دینداری در فضای مجازی

 به دلیل همین تفاوت ها، فعالیت کردن در فضای مجازی و پاک ماندن در آن تقوای دو چندانی می خواهد. این مقاله، با استفاده از پارادایم در فضایی شان و آسیب های مجازی، در سنت روش تحقیق کیفی با تلفیق سه روش مصاحبه عمیق برخط، مصاحبه گروه متمرکز و مشاهاده مشارکتی و غیر مشارکتی، در صدد کشف تفاوت های ابعاد رعایت تقوا در محیط سایبر با فضای حقیقی است. در نهایت ۱۱ عامل ساختاری بی تقوایی در این شبکه های ارائه گشته است. همچنین در جدولی راهکارهایی بر اساس این عوامل ساختاری برای کاربران، خانواده آنها و مسئولان پیشنهاد شده است.

در حال حاضر خواسته یا ناخواسته، جهان اسلام و سایر جوامع در معرض پدیده جهانی شدن و ابزار های آن از جمله فضای سایبر قرار گرفته و نمی توانند فارغ از تأثیرات آن باشند. از یک طرف اینترنت جزء جداناشدنی زندگی عصر حاضر شده و روند زندگی امروزی بدون آن به مشکل بر می خورد و از طرف دیگر به نظر می رسد برخی از بسترهای موجود در این فضا مغایر اخلاق اسلامی و زندگی دینی است و آدمی را به سمت عصیان و گناه سوق می دهد. این بدون در نظر گرفتن محتوایی است که مستقیم یا غیر مستقیم دین داری کاربران را نشانه گرفته و در اصطلاح دینی، «ضاله» خوانده می شود.

از این رو در چنین شرایطی در برخوردی منطقی با این واقعیت می توان از یک سو فرصت هایی که فضای سایبر در اختیار قرار می دهد استفاده کرد و به ترویج آیین های مناسب و مورد پذیرش جامعه اسلامی پرداخت؛ اما از دیگر سوی، باید برای مقابله با چالش های پیش رو، به سمت سالم سازی فضای سایبر به سمت یک محیط متقیانه رفت. تقوا به معنای خود کنترلی مستمر و محافظت دائم خود از وسواس و رفتارهای شیطانی و نفسانی می تواند از طریق توانمندسازی افراد به خود بازدارندگی سعادت دنیوی و اخروی آنان را رغم بزند.

روابط در ساختار شبکه‌های اجتماعی

اما سوال اساسی اینجاست که آیا می توان بستر فضای سایبر را از آلودگی ها و گناهان زدود؟ اگر خیر، چرا؟ و اگر بله، چطور؟ برای پاسخ دادن به چنین سؤالی لازم است، ابتدا این بستر هر چه بهتر شناخته شود و بر اساس شناخت صحیح تصمیم درست اتخاذ گردد.

فضای سایبر به لحاظ ساختاری ویژگی هایی دارد که انسان را حتی بدون نیت سوء اولیه، به سمت مرزهای بی تقوایی سوق می دهد. در واقع فرد با مواجه شدن با فضای سایبر و شرایط خاص محیطی آن و در نتیجه فراهم شدن زمینه گناه، با وسواس شیطانی و نفسانی گوناگونی روبه رو می شود که باید تلاش کند با سلاح تقوا از شر آنها خلاصی یابد.

نتایج یک تحقیق در سال ۱۳۹۱ حاکی از آن است که بیش از ۸۳ کسانی که ارتباط صمیمانه در محیط شبکه اجتماعی کلوپ داشته اند، ارتباطشان با جنس مخالف بوده است؛ و کمتر از ۱۷٪ بقیه با جنس موافق صمیمی شده اند. این آمار از قدرت جذابیت جنسی بین دو جنس خبر می دهد.

یکی دیگر از جالب ترین نتایج این پژوهش این بود که بیشتر افرادی که در شبکه اجتماعی کلوپ در ایجاد رابطه صمیمانه موفق بوده اند، از ابتدا قصد ایجاد چنین  رابطه ای را نداشته اند. این آمار حدود ۹۰٪ كل نمونه را تشکیل می دهد. این قضیه نشان دهنده آن است که ساختارهای شبکه های اجتماعی چطور به طور نامحسوس می توانند فرد را به سوی گناه اندک اندک سوق دهند.

مفهوم شناسی تقوا

تقوا از «وقاية»، و وقاية به معنی حفظ شیء است، از آنچه به او زیان برساند. تقوا، از مهم ترین شاخص های تربیت دینی است که در معارف ناب اسلامی بسیار به آن سفارش شده است. بنا بر همین ارزش و جایگاه، بزرگان اخلاقی و پیشروان تعلیم و تربیت اسلامی نیز به مسئله تقوا بیش از هر چیز توجه می کنند. در این میان، هر کدام تعریف های گوناگونی از تقوا ارائه داده اند که «پرهیزکاری، وجه مشترک همه آنهاست.

می توان در جمع بندی چنین گفت: اتقوا همان نیروی بازدارنده و احساس مسؤولیت و تعهدی است که به دنبال رسوخ ایمان در قلب انسان در وجود او پیدا می شود و او را از مرتکب شدن به گناهان باز داشته و همواره او را به نیکی و پاکی و رعایت عدالت فرامی خواند، اعمال و کردار را خالص و فکر و نیت و قصد او را از آلودگی ها مصون نگه می دارد.»

چیستی شبکه اجتماعی سایبری

 برای شبکه های اجتماعی سایبری تعاریف متفاوتی ذکر شده که هر کدام از آنها به نوعی می کوشد تا این پدیده بزرگ جهانی را توصیف نماید؛ اما حق این است که خواسته های کاربران و به کارگیری امکانات جدید است که هر لحظه شأن جدیدی را برای این پدیده جهانی به وجود می آورد؛ اما به صورت کلی اگر خواسته باشیم، شبکه های اجتماعی را به عمومی ترین حالت آن تعریف کنیم باید بگوییم شبکه اجتماعی عبارت است از سرویس خدماتی تحت وب که به افراد اجازه می دهد:

١. یک پروفایل عمومی یا نیمه عمومی در داخل سیستم بسازند. ٢. به فهرست مفصل ارائه شده از کاربران و ارتباطاتشان در داخل شبکه دسترسی داشته باشند. ٣. اطلاعات ارائه شده توسط سایر کاربران در داخل شبکه را مرور و ملاحظه نمایند.

از جمله شبکه های اجتماعی می توان به فیس بوک، گوگل پلاس، كلوب، نت ایرانی ... اشاره کرد. در این شبکه ها می توان مطلبی را تولید کرد، به اشتراک گذاشت، لایک گذاری کرد، نظر داد، ایمیل زد، چت کرد و ....

چارچوب نظری در این مقاله از نظریه پارادایم در فضایی شدن و آسیب های مجازی» حجت الاسلام دکتر سعیدرضا عاملی به عنوان پشتوانه نظری استفاده شده است.

پارادایم دوفضایی شدن و آسیب‌های مجازی

پارادایم دو فضایی شدن جهان بر این مبنا تأکید می کند که فهم واقعیت های فردی و اجتماعی با پارادایم تک جهانی امکان پذیر نیست. فهم جهان واقعی منهای درک جهان مجازی و برعکس مطالعه جهان مجازی بدون توجه به متغیرهای جهان واقعی مطالعه و نگاه را گرفتار یک نوع خطای فهم می کند.

این پارادایم با مقایسه ویژگی های متفاوت دو فضای حقیقی و مجازی به این حقیقت اشاره می کند که زندگی امروز که با ظهور فناوری های ارتباطی دیجیتال دگرگون شده و درحال دگرگونی مداوم است، الزامات و ملاحظات خاص خود را نیز دارد. یکی از این ملاحظات و الزامات، توجه به آسیب شناسی فضای جدید زندگی و دو فضایی است.

ویژگی های این فضا همچون دیجیتال بودن، مبتنی بر زمان مجازی بودن، جهانی بودن، سرعت، فراگیری، سیالیت، تشدیدشدگی، متکثر بودن (شبکه ای بودن) و در نهایت همه جا حاضر بودن، خودبه خود فضایی را ایجاد می کند که اثرات اولیه و ثانویه آسیب در جهان دو فضایی را تشدید و تقویت می کند و آن را توسعه می دهد در سوی دیگر این پارادایم از عللی نام می برد، که به زیرساخت و مختصات فضای مجازی ارتباط ندارد و به تجربه کاربران و در حقیقت تجربه زیستی افراد و کاربران فضای مجازی باز می گردد.

از این منظر، «عادت داشتن» به معنی آن است که کاربران ممکن است در فضای واقعی به فعالیت های آسیب زا عادت داشته باشند و این آسیب با ورودشان به فضای مجازی تشدید شود.

برای دانلود اصل مقاله اینجا کلیک کنید./204/241/ح