vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، دبیر کل مجمع تقریب مذاهب اسلامی دردومین جلسه درس خارج فقه عمران شهری که روز پنجشنبه بیست و یکم آبانماه 1394 در مدرسه دارالشفا قم  برگزار شد، در ادامه بحث جلسه قبل، با استناد به روایات متعدد، ملاک و میزان در حریم را عدم اضرار دانست.

ایشان با توجه به همین ملاک، نتیجه گرفت که باید استفاده از حق، به اندازه ای باشد که به حق خاص دیگری اضرار نشود.


اهم و خلاصه جلسه دوم درس خارج شهرسازی به شرح زیر است.


بسم الله الرحمن الرحیم


مطلب دوم: داشتن حریم، مختص بعضی از اشیا نیست

از روایاتی که در مورد حریم بعض اشیاء مانند نخل، مسجد، مصلی، چاه و غیره وارد شده است، استفاده می شود که داشتن حریم قاعده کلی است و اختصاص به این اشیاء ندارد. بعبارتی دیگر، از روایات وارده الغاء خصوصیت فهمیده می شود و اینکه حریم اختصاص به این اشیاء نداشته و ذکر این موارد از باب نمونه است.


مطلب سوم: میزان در این قاعده کلی چیست؟

میزان در حریم، دفع ضرر از جانب صاحب حریم است. حریم آن فاصله ای است که اگر رعایت نشد به صاحب حریم ضرر وارد می شود. ملاک کلی در حریم، عدم اضرار است. جلوگیری از انتفاع هم در حکم ضرر است. در همه جا لازم است حریم رعایت شود؛ مثلاً در راه ها و محل عبور مردم باید حریم رعایت شود و نیز سایر موارد.

در روایت آمده است که حریم نخل برد و گستره برگهای نخل است. نخل فی نفسه خصوصیتی ندارد و حریم سایر درختان هم همین است. بنابراین اگر کسی درختی را مالک بود برد شاخه های درخت هم ملک اوست. اگر کسی باغی را فروخت ولی درختی را استثناء کرد غیر از درخت حریم درخت یعنی برد شاخه های آن هم ملک اوست.


کلینی و شیخ از امام صادق علیه السلام: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ قَضَى النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فِی رَجُلٍ بَاعَ نَخْلًا وَ اسْتَثْنَى غَلَّةَ نَخَلَاتٍ فَقَضَى لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِالْمَدْخَلِ إِلَیْهَا وَ الْمَخْرَجِ مِنْهَا وَ مَدَى جَرَائِدِهَا  (وسائل الشیعه باب احکام العقود، باب 30، حدیث 2)

امام در جواب فرموده است که طریق ورود و خروج به این نخلها که فروشنده آن را از درختان فروخته شده استثناء کرده است و نفروخته است، ملک فروشنده است و نیز محدوده شاخه ها ی این نخل هم ملک فروشنده باقی می ماند.

صدوق و نیز حمیری (در قرب الاسناد) روایت می کند: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وآله حَرِیمُ النَّخْلَةِ طَوْلُ سَعَفِهَا  (وسائل الشیعه باب احیاء الموات، باب 10 حدیث 2)

روایت دیگر. کلینی و شیخ از عقبة بن خالد: عَنْ عُقْبَةَ بْنِ خَالِدٍ أَنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله قَضَى فِی هَوَائِرِ النَّخْلِ أَنْ تَکُونَ النَّخْلَةُ وَ النَّخْلَتَانِ لِلرَّجُلِ فِی حَائِطِ الْآخَرِ فَیَخْتَلِفُونَ فِی حُقُوقِ ذَلِکَ فَقَضَى فِیهَا أَنَّ لِکُلِّ نَخْلَةٍ مِنْ أُولَئِکَ مِنَ الْأَرْضِ مَبْلَغَ جَرِیدَةٍ مِنْ جَرَائِدِهَا حِینَ بُعْدِهَا.

سوال شد از کسی که در زمین دیگری نخلی دارد حقوق آن چیست ؟ طبق جواب، شعاع شاخه های نخل، ملک شخص فرو شنده است.


حریم پنجم، حریم چاه

درباره تعیین حریم چاه، روایات مقادیر و فواصل مختلفی را بیان می کند و بر یک ملاک اتفاق نظر ندارند چون انداره ها متفاوت است. چنین استفاده می شود که حریم چاه عدم اضرار است.

ملاک عدم اضرار در یک روایت به آن تصریح شده است:

روایت کلینی عن محمد بن عیسی عن محمد بن مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ قَالَ کَتَبْتُ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ علیه السلام رَجُلٌ کَانَتْ لَهُ قَنَاةٌ فِی قَرْیَةٍ فَأَرَادَ رَجُلٌ أَنْ یَحْفِرَ قَنَاةً أُخْرَى إِلَى قَرْیَةٍ لَهُ کَمْ یَکُونُ بَیْنَهُمَا فِی الْبُعْدِ حَتَّى لَا یُضِرَّ بِالْأُخْرَى فِی الْأَرْضِ إِذَا کَانَتْ صُلْبَةً أَوْ رِخْوَةً فَوَقَّعَ ع عَلَى حَسَبِ أَنْ لَا یُضِرَّ إِحْدَاهُمَا بِالْأُخْرَى إِنْ شَاءَ اللَّهُ. (وسائل الشیعه  ابواب احیاء الموات، باب14 حدیث1 و من لا یحضر الفقیه ، جلد 3،ص238 )

فاصله بین دو قنات چقدر باشد؟ در جواب چنین آمده است که حفر قنات دوم نباید به قنات اول ضرر برساند. ما از این روایت قاعده کلی عدم اضرار را در مورد حریم چاه استفاده می کنیم.

روایت دیگر هم داریم که بیان می کند ملاک در حریم عدم اضرار است:

کلینی ره: قالَ وَ کَتَبْتُ إِلَیْهِ علیه السلام رَجُلٌ کَانَتْ لَهُ رَحًى عَلَى نَهَرِ قَرْیَةٍ وَ الْقَرْیَةُ لِرَجُلٍ فَأَرَادَ صَاحِبُ الْقَرْیَةِ أَنْ یَسُوقَ إِلَى قَرْیَتِهِ الْمَاءَ فِی غَیْرِ هَذَا النَّهَرِ وَ یُعَطِّلَ هَذِهِ الرَّحَى أَ لَهُ ذَلِکَ أَمْ لَا ؟

 کسی آسیابی دارد بر روی نهر قریه. این نهر در دهی است که ملک شخصی است. صاحب ده می خواهد نهری دیگر بکشد که آب را به نهر دوم ببرد و در نتیجه آسیاب این مرد تعطیل می شود . سائل می پرسد آیا این فرد می تواند چنین کاری در ملک خودش انجام دهد؟

فَوَقَّعَ علیه السلام  یَتَّقِی اللَّهَ وَ یَعْمَلُ فِی ذَلِکَ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَا یَضُرُّ أَخَاهُ الْمُؤْمِنَ.  وسائل الشیعه، ابواب احیاء الموات، باب 15، حدیث 1.

یعنی حق ندارد ضرر به آن برادر مؤمنش برساند.

ما از این روایت یک قاعده کلی استفاده می کنیم و آن اینکه استفاده از حق، جایی که موجب اضرار دیگری شود، ممنوع است و باید حریم دیگری رعایت شود. چه ملک شخصی باشد چه ملک عام باشد، در هرحال باید استفاده از حق، به اندازه ای می تواند باشد که اضرار به حق خاص کسی نشود.

روایت دیگر

کلینی ره: عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْمٍ کَانَتْ لَهُمْ عُیُونٌ فِی أَرْضٍ قَرِیبَةٍ بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ فَأَرَادَ الرَّجُلُ أَنْ یَجْعَلَ عَیْنَهُ أَسْفَلَ مِنْ مَوْضِعِهَا الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِ وَ بَعْضُ الْعُیُونِ إِذَا فُعِلَ ذَلِکَ أَضَرَّ بِالْبَقِیَّةِ مِنَ الْعُیُونِ وَ بَعْضٌ لَا یُضِرُّ مِنْ شِدَّةِ الْأَرْضِ

 برخی از مردم مالک چشمه هایی هستند در زمین.فاصله چشمه ها از هم کم است. مالک یکی از چشمه ها می خواهد کاری کند که چشمه اش از محلی پایین تر از چشمه دیگری جاری شود و این چشمه ها متفاوت است. برخی چشمه ها با تغییر محل جوشش آنها به چشمه دیگر ضرری نمی رسد ولی برخی دیگر بگونه ای است که با تغییر محل جوشش آنها، به دیگر چشمه ها ضرر می زند.

 قال فَقَالَ مَا کَانَ فِی مَکَانٍ شَدِیدٍ فَلَا یُضِرُّ وَ مَا کَانَ فِی أَرْضٍ رِخْوَةٍ بَطْحَاءَ فَإِنَّهُ یُضِرُّ وَ إِنْ عَرَضَ عَلَى جَارِهِ أَنْ یَضَعَ عَیْنَهُ کَمَا وَضَعَهَا وَ هُوَ عَلَى مِقْدَارٍ وَاحِدٍ قَالَ إِنْ تَرَاضَیَا فَلَا یَضُرُّ وَ قَالَ یَکُونُ بَیْنَ الْعَیْنَیْنِ أَلْفُ ذِرَاعٍ      وسائل الشیعه، ابواب احیاء الموات، باب 13، حدیث 1.

بنا به فرمایش امام علیه السلام، اگر چشمه در زمین نرم است، تغییر محل آن باعث ضرر می شود و مالک آن حق چنین کاری ندارد.


روایت دیگر

کلینی ره: عَنْ عُقْبَةَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام فِی رَجُلٍ أَتَى جَبَلًا فَشَقَّ فِیهِ قَنَاةً فَذَهَبَتْ قَنَاةُ الْأُخْرَى بِمَاءِ قَنَاةِ الْأُولَى

شخصی در کوه قناتی جاری کرده بود و یکسال آب آن جاری بود. بعد از آن دیگری آمد و قنات دیگری در آن کوه جاری کرد و باعث شد که آب قنات اول خشک شود.

قَالَ فَقَالَ یَتَقَاسَمَانِ بِحَقَائِبِ الْبِئْرِ لَیْلَةً لَیْلَةً فَیُنْظَرُ أَیُّهُمَا أَضَرَّتْ بِصَاحِبَتِهَا فَإِنْ رُئِیَتِ الْأَخِیرَةُ أَضَرَّتْ بِالْأُولَى فَلْتُعَوَّرْ .

بنا به فرمایش امام علیه السلام، باید یک شب از قنات اول آب بردارند و بررسی کنند آیا از آب قنات دوم کم می شود یا نه. اگر کم شد معلوم می شود قنات اول به قنات دوم ضرر می رساند. شبی دیگر همین کار را درمورد قنات دوم انجام دهند. اگر دیدند با برداشتن آب از این قنات از آب قنات دیگر کم نمی شود، معلوم می شود این قنات به آن دیگری ضرر نمی رساند. خلاصه اینکه آن قناتی را که به دیگری ضرر می رساند، به این روش معلوم کنند و همان را خشک کنند.ش/223/907
 

تقریر: ج. زنگنه