vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، شاید بهتر باشد که در مورد اتفاقات اخیر مدارس و هیجانات کاذب مدیریت شده در مکان تعلیم و تربیت دانش آموزان، از یک نگاه فرهنگی و خصوصا با تاثیر و تاثرات آن در موضوع سبک زندگی و به دور از نگاه صرفا سیاسی و امنیتی، نگاه تحلیلی هرچند کوتاه داشته باشیم.

سبک زندگی، یک ظرفیت استراتژیک برای تربیت 

آنچه که در جامعه ما رخ می دهد، ناشی از تغییر و تحولات فراوانی است که در فضای جهان اتفاق می افتد و به دلیل ارتباطات گسترده و سرعت و شتاب این تغییرات و ارتباطات، ناگزیر از تاثیرگذاری و تاثیر پذیری شده ایم.

در این میان یکی از دغدغه های اساسی جامعه ما که خانواده و تربیت فرزندان صالح و سالم می باشد نیز از این تاثیر و تاثرات بی نصیب نمی مانند و چه بسا در سیبل این تغییرات و تحولات بنیادی قرار گرفته اند. آنچه که می تواند به عنوان یک راهبرد برای جامعه مطرح باشد، استفاده به موقع، سریع و دقیق از ظرفیت های استراتژیک فرهنگی خود می باشد که امروزه در قالب سبک زندگی می تواند بروز و ظهور یافته و به عنوان سد محکمی در مسیر تعلیم و تربیت فرزندان این مرز و بوم قرار گیرد. 

اینکه چگونه سبک زندگی در عصر حاضر می تواند نسخه شفابخش تلقی شده و بیماری های فرهنگی را راه علاج به شمار آید، ضرورت بررسی عناصر و شاخص های اساسی سبک زندگی را به دنبال می آورد.

سبک زندگی، پاردایمی نو برای تحلیل مسائل اجتماعی

طرح و ورود موضوع سبک زندگی به دنیای دانش، بیانگر ظهور پارادایم تحلیلی نوین در عرصه علوم اجتماعی است. نگاهی به تاریخ علم الاجتماع نشان می دهد که بخش معظمی از تاریخ آن در چارچوب پارادایمی رقم خورده است که در آن نقش عاملیت و انتخاب عاملان در صورت بندی های اجتماعی در حاشیه قرار داشته است.

در نیمه دوم قرن بیستم است که مفهوم سبک زندگی به عنوان رویکردی به واقعیت های اجتماعی ظهور می کند که در آن، هویت فردی، آگاهی، اراده و انتخاب های عاملان به عنوان مرکز ثقل تبيين واقعیت های حیات انسانی مطرح می گردد.

در پارادایم کلاسیک به ویژه، فعالیت های تولیدی و جایگاه فرد در نظام تولید در ساختن هویت فردی و شکل بندی های اجتماعی دارای اهمیت زیربنایی پنداشته می شد، اما در رویکرد سبک زندگی، رفتارهای مصرفی فرد نیز در شکل گیری هویت و صورت بندی های اجتماعی دارای اهمیت تلقی می گردد. براساس رویکرد کلاسیک، تمام جنبه های زندگی اجتماعی بشر از روابط اجتماعی تا نظام ارزش ها، عقاید و کل ساختار نهادی جامعه، تحت تأثیر فعالیت های تولیدی تعیین می شد.

مفهوم بنیادی در این رویکرد، مفهوم طبقه اجتماعی است؛ بدین معنی که از این منظر طبقه اجتماعی شرایط وجودی و سرنوشت افراد انسانی را تعیین و مقدر می ساخت. این رویکرد که بر در گرایی ساختاری استوار بود و انتخاب عاملان را در بر ساختن هویت‌های‌شان یکسره دیده می انگاشت، در رویکرد سبک زندگی به چالش کشیده می شود.

هر چند سبک زندگی براساس ترجیحات، ذائقه ها و انتخاب های افراد ساخته می شود، و در آن افراد به دنبال تنوع و تمایزند، این بدان معنی نیست که سبک زندگی عاری از هرگونه الگومندی قابل تشخیص است. بلکه به عکس همین ویژگی الگومندی است که نوعی نظم در سبک های زندگی ایجاد می کند و به عبارتی آن را تبدیل به سبک یا شیوهی خاص می سازد. بنابراین سبک زندگی باید میان تعداد کثیری از مردم عمومیت داشته باشد، وگرنه هیچ تفاوتی با طبایع فردی یا هوس های شخصی نخواهد داشت.

ارتباط فرهنگ و سبک زندگی

سبک زندگی تجلی عینی و بیرونی فرهنگ است که رابطه ی افراد با دنیای بیرونی آنها را نشان می دهد. افراد در زندگی روزمره شان از سبک های زندگی برای شناسایی و تبیین مجموعه های بزرگ تر هویت و وابستگی استفاده می کنند. سبک زندگی وسیله ای برای تعریف ارزش ها، نگرش ها، رفتارها و در یک کلام هویت افراد است که اهمیت آن برای تحلیل های اجتماعی روز به روز افزایش می یابد.

اهمیت و رواج فرایندهای مفهوم سبک زندگی در علوم اجتماعی، ناشی از این واقعیت است که ابزارهای مفهومی دیگر، نظیر طبقه که متکی بر روایت های کلان از پدیده های اجتماعی است، کارایی خود را از دست داده و دیگر نمی توانند گوناگونی و پیچیدگی های دنیای اجتماعی را توضیح دهند. از این رو، مفهوم سبک زندگی مناسب ترین ابزار تحلیلی برای توضیح زیست جهان آدمیان در جوامع پیچیده امروزی تلقی می شود.

زادگاه مفهوم سبک زندگی گفتمان غربی است. در این گفتمان، سبک زندگی اغلب در چارچوب نوعی مصرف گرایی سطحی نمود یافته و به همین دلیل به ابتذال کشیده شده است. در تنقی غربی، این مفهوم نوعی زندگی مسرفانه، پر زرق و برق و تجملی را تداعی می کند که بیشتر بر منطق چشم وهم چشمی در مصرف کالا و مد استوار است. اما سبک زندگی در تلقی اسلامی به واقعیتی بنیادی اشاره دارد که زمینه غایی تمام مفهوم پردازی ها، تعاریف و روایت های فرهنگ و تمدن از آن سرچشمه می گیرد.

سبک زندگی، در حقیقت محتوا و روح عینیت یافته فرهنگ و تمدن به شمار می رود. از منظر اسلامی سبک زندگی نه به عنوان سیلان لجام گسیخته و مهارناپذیر امیال بلکه به عنوان شیوه سنجیده ای مطرح است که افراد از طریق آن به پرسش های اصیل وجودی خود پاسخ می دهند. پرسش هایی از قبیل «من کیستم؟»، «از کجا آمده ام؟»؛ «آمدنم بهر چه بوده و به کجا می روم؟» پرسش های بنیادینی هستند که تلاش برنامه ریزی شده برای پاسخ دادن به آنها سبک و شیوه ی زندگی انسان را تعیین می کند.

به عبارت دیگر، از منظر اسلامی، تلاش انسان برای یافتن راه حل های نظری و اتخاذ موضع های عملی در قبال پرسش های وجودی، چارچوب مرجع سبک و شیوه های زندگی را رقم می زند. بر همین اساس، می توان گفت که سبک زندگی از منظر اسلامی مفهومی بنیادی و تمدن ساز شمرده می شود؛ زیرا از دغدغه های اصیل و متعالی نشئت می گیرد که در بنیادی ترین لایه های هستی انسان ریشه دارند.

عناصر اصلی سبک زندگی

بنابر آنچه بیان شد، سبک زندگی مجموعه ای از انتخاب ها و ترجیحات الگومندی است که افراد، آن ها را نه تنها برای برآوردن نیازهای‌شان بلکه همچنین به منظور بیان تمایز و وابستگی خود به کار می گیرند. بر پایه این تعریف، عناصر اصلی سبک زندگی به سه عنصر اساسی  ارجاع می یابند. این عناصر که به نحوی در همه دیدگاه ها بدان توجه شده عبارتند از: انتخاب، الگومندی و دلالت مندی یا نمادین بودن.

۱.انتخاب

انتخاب، عنصر مرکزی سبک زندگی به شمار می آید. به همین دلیل بیشتر محققان معتقدند که سبک زندگی اصطلاحی است که در فرهنگ سنتی کاربرد چندانی ندارد. چون با نوعی انتخاب از میان امکان های پرشمار موجود همراه است. در جهان سنتی، زندگی اغلب در مجرای کانال های تقریبا از پیش تعیین شده جریان می یافت، اما از دوران مدرن، افراد با تنوع غامضی از انتخاب های ممکن روبه رو هستند. پیامد اصلی توسعه عاملیت و انتخاب گری انسان، اهمیت یافتن سبک زندگی و حتی اجتناب ناپذیری آن برای افراد و عاملان آن بوده است.

۲.الگومندی

دومین ویژگی اصلی سبک زندگی الگومندی آن است. یعنی اولا مجموع انتخاب هایی را که افراد درباره اعمال و استفاده از کالاهای مادی یا فرهنگی صورت می دهند، خود یک کلیت هم بسته را شکل می دهد که دارای انسجام درونی، نظام مندی و الگوی مشخص است. هرچند عنصر انتخاب، دال مرکزی سبک زندگی را تشکیل می  دهد، همان گونه که گیدنز بدان توجه داد، شمار الگوهای کلی شیوه زندگی بسیار کمتر از تعدد انتخاب های موجود در تصمیم گیری های روزمره یا حتی درازمدت است.

۳.دلالت مندی

سومین ویژگی اساسی سبک زندگی، حیثیت دلالت مندی و نمادین بودن آن است. نمادین بودن سبک زندگی در عام ترین برداشت، یعنی آنچه شالوده شیوه های زندگی عاملان اجتماعی را در جهان مدرن شکل می دهد، رمزها و نمادهای فرهنگی است، نه جایگاه عینی و طبقاتی افراد.

نمادین بودن سبک زندگی در برداشت محدودتر آن، یعنی ترجیحات افراد در شئون مختلف زندگی روزمره، نشانه هایی هستند که برای بازنمایی امر دیگری به کار گرفته می شوند. سبک زندگی، وسیله و ابزاری برای بازنمایاندن و نشان دادن چیزی مانند منزلت، هویت و تمایزات فردی و گروهی است.

چالش ساسی مانکن، یک تهاجم نرم

با توجه به مطالب مذکور، در شرایطی که مدارس، جولانگاه رسانه ای و موج سواری چالش های غیربومی و غیردینی شده و روزی با رقص و روزهای دیگر با اطوارهای دیگری عرصه آموزشی و تربیتی را به حاشیه می رانند، علاوه بر اینکه پوششی برای تصمیم های سیاسی و موقعیت های جناحی خاصی می شوند، هویت نوجوانان و کودکان ایرانی را مهندسی می نمایند.

با توجه به عناصر سه گانه ای که از سبک زندگی نام بردیم، نظام ترجیحات و انتخاب های بچه ها، تحت تاثیر کارناوال سخیف رسانه ای عده ای طناز و خواننده خاص قرار می گیرد و از طرفی الگو و نظام مرجعیت فکری و احساسی نوجوانان به شدت جابه‌جا می شود و طبیعتا نشانه ها و نمادهای مورد استفاده آن ها در زندگی روزمره نیز دچار اعوجاج و انحرافات جدی می شود.

با این اوصاف می توان گفت که چالش هایی مثل ساسی مانکن و ... که به طور نامحسوس و نیمه رسمی و کانالیزه، تبدیل به عادت هایی سخیف، مبتذل و موثر در رفتار و گفتار آینده سازان این مملکت می شود، نه تنها یک حمله خزنده رسانه ای به نظام تعلیم و تربیت است بلکه تبدیل به چالش اساسی به عناصر سبک زندگی در جامعه خواهد شد و تکرار و استمرار سیستمی و تساهل و تسامح بازهم سیستمی، به حلقه های تثبیت این جریان فرهنگی و رسانه ای علیه سرمایه فرهنگی کشور و عمیق تر شدن تهاجم علیه سبک زندگی اسلامی خواهد انجامید./702/241/ح

علیرضا محمدلو