vasael.ir

کد خبر: ۱۳۲۱۹
تاریخ انتشار: ۱۹ ارديبهشت ۱۳۹۸ - ۱۷:۱۴ - 09 May 2019

ولایت فقیه در آثار کلینی

وسائل ـ آنچه در تبیین فقه حکومتی و سیاسی از منظر کلینی می توان گفت ناظر به نحوه ی تدوین این کتاب می باشد. گرچه وی در این زمینه فتوایی از خویش صادر نکرده است اما از نحوه ی تبویب، طبقه بندی، عنوان گذاری و تدوین احادیث کتاب، به ویژه احادیث ناظر به مباحث فقه حکومتی، می توان نوع نگاه و توجه وی را در این زمینه دریافت.

به گزارش وسائل، با توجه به نزدیکی این دوره از تاریخمعرفی کتاب| ولایت فقیه در آثار کلینی و شیخ صدوق فقه شیعه با عصر حضور ائمه (ع) و ابتدای عصر غیبت، آنچه این دوره را از دوره های پیشین و پسین متمایز می کند، بحث نقل احادیث و شیوه ی تدوین آنهاست.

نقل و ثبت پیش از این دوره و در عصر ائمه (ع) نیز صورت می گرفت، اما با شیوه ای متفاوت؛ مثلاً راویان آنچه را که با واسطه یا به طور مستقیم از امامان معصوم (ع) می شنیدند و می دیدند، به همان صورت که فرا گرفته بودند- ولو به صورت متفرق و پراکنده و نامنظم-، یادداشت می کردند. و در کنار روایت مرتبط با صلاه یا زکاه، روایتی در باب قصاص یا دیات را نیز می نوشتند اما در این زمان، محدثان با ملاحظه ی روایاتی که به این شکل ثبت شده بوده و تأمل در آنها، هر روایتی را در باب مناسب خود ثبت و ضبط می نمودند. (1)

بنابراین کتب حدیث که در این زمان نوشته شده، دارای ابواب متنوع و مختلف و منظم بوده و کمتر می توان روایات پراکنده در این کتب یافت. بر همین اساس، بعدها این دوره از فقه شیعه به عصر حدیث یا دوره ی محدثان شهرت یافت؛ چرا که مهم ترین منابع شیعه در این زمان توسط بزرگ ترین محدثان فقیه، نگاشته و تدوین شد.

با توجه به این مقدمه، نباید توقع داشت که در کتب این دوره، فقیهان به صورت گسترده فتاوی خویش و دیگران را متذکر گردند و علاوه بر دلایل نقلی، احتجاجات عقلی را نیز مددرسان فتوای خویش کنند. بلکه کتب فقهی این دوره، صرفاً فروعی بوده که در روایات وارد شده و غالباً با همان مضامین و تعبیرات آورده می شود. بنابر این فقه سیاسی نیز در این زمینه تافته ی جدابافته ای نیست و نمی توان آن را از موارد فقهی دیگر مستثنا کرد.

 

کلینی

محمد بن یعقوب بن اسحق کلینی رازی، از نخستین محدثان امامیه و مؤلف کتاب عظیم کافی است. «محمد بن یعقوب الکلینی، یکنی اباجعفر، ثقه، عارف بالاخبار .... و توفی محمد بن یعقوب سنه ثمان و عشرین و ثلاثمأه ببغداد (2) و دفن بباب الکوفه ی مقبرتها». (3) او در دوران غیبت صغرا می زیسته است.

کتاب کافی وی یکی از کتب چهارگانه ای است که فقیهان شیعه برای استنباط احکام به روایات آن استناد کرده و هر یک به نحوی از آن سوده جسته اند. همچنین شروح، تراجم، تحقیقات، حواشی و تعلیقات بسیاری بر این کتاب نوشته شده است. اهمیت این اثر آنگاه آشکار می شود که بدانیم این سبک نگارش احادیث و تدوین آنها، مدل پیشین نداشته و کاری ابتکاری است.

آنچه در تبیین فقه حکومتی و سیاسی از منظر کلینی می توان گفت ناظر به نحوه ی تدوین این کتاب می باشد. گرچه وی در این زمینه فتوایی از خویش صادر نکرده است اما از نحوه ی تبویب، طبقه بندی، عنوان گذاری و تدوین احادیث کتاب، به ویژه احادیث ناظر به مباحث فقه حکومتی، می توان نوع نگاه و توجه وی را در این زمینه دریافت.

به عنوان نمونه در کتاب الحجه اصول کافی، کلینی به شئون ولایت و امامت پرداخته، روایات مربوط به سیره ی پیامبر و ائمه را نقل کرده، بر ولی امر بودن آنان تأکید و اطاعت از آنان را در امور مختلف واجب می داند. (4) وی در کتاب «فضل العلم» اصول کافی به نقل روایاتی می پردازد که به مسائلی از قبیل اوصاف فقها و علمای اسلام، حقوق آنها، شیوه ی اجتهاد در کتاب و سنت و استنباط احکام شرعی از منابع اولیه ی آن و دیگر موارد اشاره می کنند.(5)

وی در کتاب الصلاه، در باب «وجوب الجمعه و علی کم تجب»، به شرایط وجوب نماز جمعه و شرایط برپادارندگان آن اشاره می کند. (6) در «کتاب الزکاه» به شرایط وجوب زکاه، دهندگان و گیرندگان آن می پردازد. (7) وی در بابی با عنوان «باب عمل السلطان و جوائزهم» (8) به اموری می پردازد که بعدها فقها با استناد به آن فتاوی تأثیرگذاری صادر نمودند.

کلینی همچنین برای فی ء، انفال و خمس بابی جداگانه باز کرده است. (9) ایشان در کافی به نقل روایاتی در باب جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حدود، دیات، قضاوت و ... پرداخته که همه ی اینها به عنوان منبعی غنی، مورد توجه و استفاده ی فقهای بعد از وی در زمینه ی تدوین فقه حکومتی و سیاسی بوده است.

در مجموع، با توجه به مسائلی از قبیل وجود حاکمان جور و سیاسی بسیار خطرناکی که برای شیعه و فقهای آنان وجود داشت و فقها مجبور بودند در این فضای مسموم، رویه ی تقیه را مدنظر قرار دهند و کیان شیعه را با طرح مسائل فقهی- سیاسی به خطر نیندازند، نمی توان انتظاری بیش از تدوین منسجم احادیث از کلینی و فقهای آن روزگار داشت و به خاطر عدم صدور فتوا در این زمینه بر آنان خرده گرفت./908/229/ح

 

پی‌نوشت‌ها:

1- ابوالقاسم گرجی، تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت، 1384، ص 129 .

2- ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی مورد اعتماد و آشنا به اخبار است. وی در سال 328 ق در بغداد وفات یافت و در باب الکوفه ی این شهر در مقبره اش به خاک سپرده شد.

3- محمد بن الحسن الطوسی، الفهرست، تحقیق جواد قیومی، نشر الفقاهه، چاپ جدید، 1417 ق، صص 210-211 .

4- محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، ج1، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ5، 1363 ش، صص 168-538 .

5- همان، صص 30-69 .

6- همان، ج3، صص 418-428 .

7- همان، صص 496-569 .

8- همان، ج5، ص 105 .

9- همان، ج1، صص 538-554 .

 

 

منبع: راسخون

ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
آخرین اخبار
اوقات شرعی
۱۰ / ۰۱ /۱۴۰۳
قم
اذان صبح
۰۵:۳۱:۳۹
طلوع افتاب
۰۶:۵۶:۵۱
اذان ظهر
۱۳:۱۱:۳۵
غروب آفتاب
۱۹:۲۵:۴۱
اذان مغرب
۱۹:۴۲:۳۹