vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه چهارم درس خارج فقه رسانه که در مورخه 16 مهرماه سال 1397 برگزار گردید، به بررسی ادله وجوب ايمان در پيام‌رسان پرداخت و اظهار داشت: از آيات 30 و 38 سوره غافر استفاده مي شود كه ويژگي اصلي پيام‌رسان در نزد خدواند اين است كه ايمان داشته باشد. اگر چه نتوان الزام را اين آيات استنباط كرد اما اين پيام را براي ما دارد كه ايمان اهميت دارد.

وی در ادامه گفت: دليل چهارم مهم‌تر از همه این سه دلیل است و آن فحوای ادله شرطیت ایمان در برخی از فعاليت ها و مسئولیت ها از قبيل امام جماعت، امام جمعه، مرجع تقليد، شاهد، قاضي و مقسم اموال حاكم، است.

این استاد حوزه در انتهای جلسه بیان داشت: وقتي كه ما در فقه مي بينيم كه مستحق زكات و مستحق خمس و موذن بايد مومن باشد حتي اگر قائل به اولويت ايمان در پيام‌رسان نباشيم؛ از فحوا استفاده مي كنيم كه بايد ايمان داشته باشد. مقسم اموال بايد ايمان داشته باشد آن وقت ناشر فكر نبايد ايمان داشته باشد اين به طريق اولي است.

تفصیل مطالب مطرح شده در این جلسه، بدین شرح است:

اعوذ بالله من الشيطان الرجيم بسم الله الرحمن الرحيم  الحمد لله رب العالمين و به نستعين وهو خير ناصر و معين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين

خلاصه جلسه گذشته

در بحث جلسه گذشته شرایط و ویژگی هایی که پیام رسان و اصحاب رسانه دینی باید داشته باشند را شروع کردیم عرض کردیم اولین شرط عوامل پیام رسان و اصحاب رسانه دینی ایمان است. آن را هم توضیح دادیم. مختصر اينكه ایمان به معنای اعتقاد به اسلام، مذهب و ولایت است. علاوه بر شرط اسلام، ایمان هست. ایمان یعنی شیعه بودن اعتقاد به خدا، پیامبر و امامت؛ این ایمان است.

به چه دلیل؟ یک: تناسب حکم و موضوع. اشاره کردیم، تناسب حکم و موضوع یعنی کسی که می‌خواهد پیام‌رسان دین باشد، فعالیت رسانه دینی داشته باشد باید خودش مومن و دیندار باشد. تناسب حکم و موضوع دلیل عقلایی است. خيلي جاها فقها به اين دليل تناسب حكم و موضوع تمسك مي كنند.

دلیل دوم آیه ۱۸ سوره توبه(إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ أَقَامَ الصَّلاَةَ وَ آتَى الزَّكَاةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلاَّ اللَّهَ فَعَسَى أُولٰئِكَ أَنْ يَكُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِينَ(توبه/18)) است که نحوه ی استدلالش را توضیح دادم و دیگر تکرار نمی کنم. ان قلت و قلت هايي كه در مورد اين آيه بود را هم توضيح داديم.

دليل سوم در شرط بودن ايمان برای پيام رسان

دلیل سوم آیات دیگری است که می توانیم برای استدلال به شرط ايمان استفاده کنیم اما به قوت آيه قبل نيست ولي اشعار دارد. آیه ۳۰(وَ قَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ مِثْلَ يَوْمِ الْأَحْزَابِ(غافر/30)) و ۳۸ غافر(وَ قَالَ الَّذِي آمَنَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشَادِ(غافر/38)) در این دو آیه درباره پیام رسان دارد با اين عنوان پيام مي دهد : قَالَ الَّذِي آمَنَ  از همه ويژگي هایی که این پیام رسان دارد یک ویژگی اصلی که مورد نظر قرآن است عنوان مي دهد  الذي آمن.

خداوند می توانست اسمش را ببرد ولي اسمش را نبرده است. چه در آیه ۳0 و چه در ايه ۳۸ تنها چیزی که به عنوان ویژگی پيام رسان ذكر شده است الذي آمن است و به این خاطر متابعت پیام او، گرفتن نام او، گرفتن پیام او مهم است.

اگر این ویژگی نبود قرآن کریم آن را ذکر نمی کرد چون این ویژگی را دارد می گوید از او تبعیت کنید با اينكه او پیامبر نیست، در زمان فرعون دارد زندگی می کند اما چون پیام رسان این ویژگی را دارد «الذي آمن» آن را برجسته مي كند؛ از گفته های او بايد متابعت کنید، راه صحیح و رشد و هدایت را پیدا مي کنید. استفاده ای که در اينجا می شود این است که ویژگی ایمان است که در پیام رسان مهم است و آیه دست روی این مطلب گذاشته است.  

علت ضعف استدلال به اين آيات

ممکن است کسی بگوید که ما این پیام را از این آیه مي توانيم بگیریم ولی الزام را از این آیه نمی‌توانیم برداشت کنیم، الزام‌به ایمان. بله ممکن است این اشکال وارد باشد و الزام نباشد ولی همین قدر به دست می آید که کسی که می خواهد پیامی را برساند شرط مهم ایمان است اگر مهم تر از این شرط وجود می‌داشت قرآن کریم آن ویژگی را به عنوان شخص پیام‌رسان مطرح می کرد. این نکته از این آیه قابل استفاده است. این شد سه دلیل اگرچه دليل سوم تضعیف شد.

دليل چهارم در شرط بودن ايمان برای پيام رسان

 دليل چهارم مهم‌تر از همه این سه دلیل است و آن فحوای ادله شرطیت ایمان در برخی از فعاليت ها و مسئولیت هاست. از قبیل مرجع تقليد، امام جماعت، امام جمعه، مستحق زکات، مستحق خمس، شاهد، قاضی و مقسم اموال از طرف حاكم شرع؛ به اتفاق همه فقهاء، ايمان در آنها  شرط است.

موارد اختلافي در شرطيت ايمان:

• موذن

دو مورد دیگر هم داریم که مشهور اين است كه در آن ها ايمان شرط است. یکی موذن است. كه او نيز يك پیام رسان است و می خواهد پيام بدهد که وقت اذان شده است.

• نائب در حج

منظور از فحوا چيست

به «دلیل فحوا» منظور این است كه وقتی دلیلی بر موضوعی پیدا نمی کنيم از حکمت حکم ديگري که در جای دیگری وجود دارد استفاده می‌کنیم که ما نحن فیه نيز باید اینگونه باشد. یعنی از خود لسان دلیل در نمی آید بايد از فحوا استفاده شود. از پشتوانه و فلسفه آن حكم استفاده مي شود. آن چيزي كه شيعه قبول ندارد قياس به مساوي يا پايين تر است اما قياس به اولويت و فحوا را قبول دارد.

نمونه استفاده از فحوا را مرحوم شیخ در فروختن قرآن به كافر بیان می کند. از زمان مرحوم علامه این فتوا مشهور شده است كه فروختن برده مسلمان به کافر جایز نیست. و از فحوای این دلیل استفاده می کنیم که فروختن قرآن به کافر جایز نیست. ما روایتي نداریم که قرآن را می شود به کافر فروخت یا نه. دلیلی كه براي منع فروختن برده مسلمان به کافر آورده اند اين آیه است وَ لَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلاً (141/نساء) آیه می فرماید که خداوند تسلط کافر بر مومن را تشریع نکرده است. از همين حكمت استفاده مي كنند كه فروش قران به كافر نيز جايز نيست.

فرق اين دليل با قياس اولويت اين است كه در فحوا نیاز نیست حتما اولویت داشته باشد بلکه ما از حکمتی که در حکم هست استفاده می‌کنیم برای فتوا دادن. همان حکمتی که برای عدم جواز فروش برده مسلمان کافر وجود دارد در اینجا هم موجود است.

یک موذن باید مومن باشد، یک شاهد كه یک فعالیت چند دقیقه ای دارد مي خواهد شاهد طلاق باشد كه اگر فردا این زن و شوهر اختلاف کردند که نه! این طلاق واقع نشده است شاهد می‌گوید که من فلان روز شاهد بودم که مرد زنش را طلاق داد؛ شاهد ولو شاهد در یک مسئله مالی کوچک، بايد مومن باشد.

اذان گو باید ایمان داشته باشد.قاضي می‌خواهد قضاوت کند باید ایمان داشته باشد. صاحب جواهر می فرماید که شرط ایمان در شاهد و قاضی از ضروریات مذهب است. فحواي ادله بلكه اولويت دارد که اصحاب رسانه دینی باید شرط ایمان داشته باشند. یکجا در شاهد استثنا شده است و آن هم شاهد وصیت است که خود آیه قرآن آن را استثنا کرده است. و در روايت قيد مي زند اگر در بلاد كفر بودند مي توانند شاهد غير مومن بگيرند.

وقتي كه ما در فقه مي بينيم كه مستحق زكات و مستحق خمس و موذن بايد مومن باشد حتي اگر قائل به اولويت ايمان در پيامرسان نباشيم؛ از فحوا استفاده مي كنيم كه بايد ايمان داشته باشد. مقسم اموال بايد ايمان داشته باشد آنوقت ناشر فكر نبايد ايمان داشته باشد اين به طريق اولي است.

این هم دلیل چهارم که این گونه موارد در فقه فراوان داریم که از فحوا استفاده می شود. از فحوای آن حکم استفاده می کنیم که همان حکمتی که در آنجا بود در اینجا هم جاري است./905/241/ح

مقرر: عزیز الله طالبی