vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، کرسی علمی ترویجی پیرامون موضوع «عدالت فرهنگی» پنج شنبه 9 اسفند در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. این نشست با حضور دو نظریه پرداز به عنوان طرفین مناظره، حجت الاسلام دکتر علیرضا پیروزمند و دکتر نعمت الله فاضلی همراه بود.

ابتدای بحث را دکتر فاضلی با عنوان عدالت فرهنگی در ایران معاصر آغاز کرد و اظهار داشت: در جوامع معاصر یکی از مولفه های وجودی آنها در عرصه فرهنگ، نابرابری است. در جوامع غربی که نظام سرمایه داری حاکم است، مساله نابرابری یک امر ساختاری بوده و به نوعی قابل انتظار و طبیعی است ولی در جامعه ای مثل ایران که یکی از شعارهای محوری آن عدالت است، این مساله نابرابری توجیه می شود.

ضرورت شکل‌گیری گفتمان عدالت و صورت بندی نابرابری

هنوز هم که هنوز است، گفتمانی برای صورت بندی نابرابری در کشور ما شکل نگرفته است. البته با توجه به تجربه شبه سرمایه داری در دوره پهلوی و با توجه به اینکه مساله نابرابری در غرب، با اشکال مارکسیسم و سوسیالیسم توجیه شده است. حزب توده و گفتمان چپ این وظیفه را در زمان قبل انقلاب برعهده داشت که نابرابری های اجتماعی را صورت بندی نماید ولی چون حزب توده برخاسته از شوروری و خوانش سیاسی خاصی بود، خیلی موفقیت کاملی در این عرصه بدست نیاورد.

قبل از انقلاب دانشجویان و افراد شاخصی چون دکتر شریعتی بودند که به این مساله پرداختند و باعث انقلاب شدند ولی بعد از انقلاب فاقد پایگاه گفتمانی برای نابرابری را مواجه شدیم. تبیین تاریخی نابرابری در دوران صفویه و دوران مشروطه و...که بیشتر جنبه اقتصادی داشت و در ایران معاصر، بروز نابرابری در سطح سیاسی و اقتصادی است ولی منشا آن فرهنگی است.

مفهوم عدالت بخشی از فرهنگ است. جوامع بر اثر تجربه های تاریخی اشکال مختلفی از عدالت را به وجود می آورند و فرهنگ عدالت، فاصله قدرت را تبیین می کند و به عنوان مثال، صدا زدن اسم کوچک در خارج و ایران را که میان استاد و شاگرد می تواند رخ دهد، تفاوت‌های فاحشی دارد که فاصله قدرت را می رساند و ناشی از یک امر فرهنگی است.

فرایند و عوامل موثر در نابرابری فرهنگی

در تبیین چگونگی و عوامل موثر بر نابرابری فرهنگی در ایران معاصر، چند عامل مهم و کلیدی را باید مطرح کنیم؛ یکی اینکه عدالت، شکلی و نوعی از رابطه است و ماهیتا فرهنگی اجتماعی است. زبان قدرت و منزلت در ایران محوری ترین عنصر در تولید نابرابری است. مساله زبان در ایران فاصله قدرت را تولید و بازتولید می کند.

زبان اصلی ترین عنصر عدالت است و صورت بندی عدالت و نابرابری در این عرصه شکل می گیرد. تولید و بازتولید و مشروعیت در زبان مثل تعارفات زیاد که نابرابری های زیاد را در بر دارد.

از عناصر دیگر تولیدکننده نابرابری مساله شهرنشینی و تغییرات زندگی از روستایی به سمت شهری است. می توان گفت شهر بزرگترین مولد نابرابری است. تعریفی از شهر که دکتر افروغ در کتاب «فضا، زمان و نابرابری» آورده اند، تعبیر دقیقی است که شهر، شکل مصنوع نابرابری است. در حقیقت شهر و نظام شهری، ساختار مهم تولید نابرابری است.

عامل دیگر در تولید نابرابری، بروکراسی و نظام اداری است. نظام آموزشی هم تحت تاثیر بروکراسی در خدمت نابرابری قرار گرفته است. عامل سوم در تولید و بازتولید نابرابری، تکنولوژی است که مناسبات جدیدی از نابرابری را می سازد.

به طور کلی می توان گفت در عصر جدید، فرآیند تولید نابرابری از طریق تولید و بازتولید سرمایه های فرهنگی به سمت سرمایه های اقتصادی و سیاسی می رود در این عرصه مدعی هستند که جمهوری اسلامی ایران، فاقد نظریه برای عدالت فرهنگی می باشد.

ضرورت نگاه مبنایی به موضوع عدالت و فرهنگ

حجت الاسلام دکتر پیروزمند بر اساس گزارش خبرنگار وسائل، در بخش دیگر این نشست به عنوان نظریه پرداز دوم جلسه مباحث خود را با نقد صحبت های دکتر فاضلی آغاز کرد و گفت: دکتر فاضلی از مسائل شروع کردند و از مبانی نگفتند و بنده برعکس شروع می کنم. چندتا کلیدواژه در این بحث داریم که لازم به توضیح و تبیین دارند؛ فرهنگ، عدالت و عدالت فرهنگی.

در لسان دینی و دیدگاه اسلامی، عدالت معیار و عدالت محقق متفاوت هستند. کما اینکه میان فرهنگ معیار و فرهنگ محقق، تفاوت وجود دارد. در نگاه دکترفاضلی این تفکیک مفهومی صورت نگرفت که ظاهرا خودآگاه و متاثر از مردم شناسی موجود است چراکه در این دانش، معیار را به داخل مردم می بریم و این نوع نگاه، لغزش‌گاهی اساسی است.

نسبت دین با عدالت و فرهنگ

واقعیت عدالت فقط امر اجتماعی نیست و عدالت تکوینی هم وجود دارد. همچنین ایشان تعریف عدالت را در اندیشه دینی مطرح کردند و بیان داشتند: عدالت یعنی «اعطا کل ذی حق حقه» یا «وضع کل شی فی موضعه». تعریف دوم از عدالت عام تر است اما سوال اینجاست که چه چیزی معین می کند که شیئ در موضع خودش هست یا خیر؟

تناسب هرنظامی تابع نتیجه مورد انتظارش می باشد. کجا می خواهید برسید تا بگویم این مساله عادلانه است یا خیر. به عبارت دیگر، عدالت یعنی تناسب با چیزی یا شیئی و بی عدالتی یعنی بی تناسب با چیزی یا شیئی. دو مبنای مشخص وجود دارد. یا خدا تعیین می کند یا اینکه مردم تعیین می کند. عدالت معیار می شود اینکه مبنا را در تناسب با چیزی مشخص کنیم.

معیار را نه به خاطر حسن و قبح ذاتی می توانیم به عقل بدهیم و نه به خاطر عقلانیت سکولار به مردم. تا اینجا تعریف عدالت مشخص می شود. همان‌گونه که دین معیار عدالت بود، فرهنگ معیار را نیز دین مشخص می کند. باورهای صحیح، عادلانه و متناسب. در نهایت، در نسبت دین و فرهنگ و عدالت باید گفت، عدالت فرهنگی رعایت تناسبات کمال است.

در ادامه نیز نقد و نظرهایی از جانب هر دو نظریه‌پرداز مطرح شد که ان شالله در گزارش تفصیلی نشست، تقدیم خوانندگان محترم خواهد شد./202/241/ح