vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، نشست «سبک زندگی در تفسیر اجتماعی، مبانی استخراج نظریات سبک زندگی از تفسیر اجتهادی جامع»، یک شنبه 14 بهمن 97 با حضور حجت الاسلام دکتر محمدصادق یوسفی مقدم هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دکتر سید حسین شرف الدین، عضو هیأت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در تالار شیخ طبرسی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی قم برگزار شد.

در ابتدای نشست دکتر شرف الدین به ارائه مباحث خود پرداخت و با تاکید بر این مطلب که سبک زندگی مجموعه ای از رفتارهایی است که قاعده مند و توسط انسان ها به عنوان شیوه گذران زندگی  ترجیح پیدا می کنند، گفت: بحث از سبک زندگی عمری به درازای تاریخ دارد.

زندگی انسان ها قاعده های هدفمند است و رفتار آنها الگوی مقبول اجتماعی دارد. سبک زندگی قالب بندی زندگی است. سبک زندگی به این معنا جزء ارتکازات همه بزرگان است.

ویژگی های سبک زندگی

در تلقی علوم اجتماعی از سبک زندگی، سبک زندگی به بحث های خاصی از رفتار انسان ها گفته می شود که ویژگی های خاصی دارد: 1- اولا و بالضرورة فرد در مقابل جمع، در گزینش و عاملیت این الگوها مقدم می شود. فرد مجاز است در شعاع فرهنگ حاکم انتخاب کند.

2- سبک زندگی در تلقی غالب علوم اجتماعی و شاید غرب، جنبه های مصرفی زندگی است. 3- سبک زندگی به جنبه های نمایشی زندگی از جمله پوشش، آرایش، چشم و هم چشمی، تجمل فراتر از حد ضرورت زندگی و دیگر جنبه های متظاهرانه مربوط می شود. 4- هدف انسانها از سبک زندگی تمایزیابی است، هویت یابی است و یا به اصطلاح دوست ندارند سبک شان همگانی باشد.

سبک زندگی آگاهانه است، سبک زندگی ارزش، بینش و نگرش دارد هر چند که به زبان آورده نشود. هر شخص سبکی را انتخاب می کند که با اقتضائات زندگی او تناسب داشته باشد. سبک زندگی از  اموری تاثیر می پذیرد و تحت تاثیر فرهنگ حاکم بر جامعه است.

میزان حساسیت جوامع متفاوت است. نهادهای اجتماعی در مورد سبک زندگی نظر می دهند. جامعه اجازه می دهد که شما هر جور که می خواهید لباس بپوشید. شرایط اقلیمی و جغرافیایی در سبک زندگی تاثیر دارد.

تاثیر زمان و مکان در سبک زندگی

اقتضائات عصری، تمدن های مختلف، فرهنگ های مختلف سبک زندگی متفاوتی از خود نشان می دهند، به تبیین این مسأله پرداخت که فرهنگ ها از یکدیگر تاثیر می پذیرند.

سبک زندگی از چند زاویه با دین ارتباط دارد. سبک زندگی یک الگوی رفتار است و از بینش ها و اندیشه های انساندها و نظام های معنایی تاثیر می پذیرد. این حتی در سکولارترین جوامع هم به صورت بسیار غلیظ و روشن مشاهده می شود و دین از مهمترین ارکان جامعه است. حتی در آمریکا دین بیشترین حضور را دارد.

دین برای جامعه هدف، ارزش و آرمان تولید می کند. به تعبیر استاد شهید، مطهری دین به انسان ها مکتب می دهد دین به انسان ها جهان بینی و ایدئولوژی می دهد.

دین در کشور ما در حوزه فرانهاد است یعنی همه نهادهای ما ذیل دین معنا و وجود پیدا می کنند و همه ارکان جامعه باید خود را با آن معنا کنند. دین فرهنگ و فضا سازی می کند. اسلام دین جامعی است و حداکثری نگاه می کند. دین رسالت تربیتی دارد و مأمور تربیت انسان‌ها و تامین سعادت انسان‌ها است.

سعادت دنیا هم در گرو دنیا و بهره برداری از دنیا است. دین اگر به زندگی انسانها در دنیا توجه نداشته باشد نمی تواند سعادت اخروی را تامین کند.

مفروضات پایه سبک زندگی

در این بحث به طور کلی چند مفروض پایه داریم: 1- مبانی الاهیاتی: توجه به ربوبیت تکوینی. علاوه بر این در ربوبیت تشریعی هم قائل به اختیار تام و تمام و انحصاری خداوند هستیم. 2- دو ساحتی بودن عالم: زندگی انسان‌ها محدود به همین دنیا نیست. دنیا و آخرت با هم درآمیخته اند و این ارتباط ملزوماتی دارد.

3- جهان آخرت اصل است و دنیا مقدمه آخرت است. 4- عالم هستی هدفمند است و خلقت انسان عبث و بیهوده نیست. هدف شکوفایی انسان و رشد مطلوب انسانیت است. 5- دین پاسخگو است.

ششمین اصل و مبنا با این سوال مشخص می شود که سبک  چیست و چه نسبتی با فرهنگ دارد؟ سبک زندگی به عنوان یک واقعیت چگونه فهمیده می شود؟ چه نسبتی با مفاهیم حاشیه ای دارد؟ فهم عمیق از سبک زندگی بوسیله حوزه مفاهیم پیرامونی فهمیده می شود.

7- عالم انسانی با معنا و ارزش در آمیخته است. فیزیک رفتارها مشابه ولی متافیزیک های آنها متفاوت است. 8- انسان دو ساحتی است و صرفا موجودی مادی نیست. 9- روح انسان اصالت دارد و انسان کمال گرا است. انسان دوست دارد هم در عالم آفاق و هم در عالم انفس به کمال برسد.

10- گزاره‌های ارزشی دین باید تبدیل به هنجار شود. 11- انسان اجتماعی زندگی می کند و زندگی اجتماعی ملزوماتی دارد. 12- رفتار انسان قاعده‌مند است. 13- جامعه زمینه انحطاط یا سعادت انسان‌ها را فراهم میکند. برخی از سبک زندگی ها را جامعه القا می کند.

وجه اولویت انتخاب روش اجتهادی جامع

در بخش دوم نشست حجت الاسلام یوسفی مقدم به ارائه مباحث خود پرداخت و با اشاره به این مطلب که انتخاب ویژگی روش اجتهادی جامع، کار حساب شده ای است، گفت: انتخاب شایسته این عنوان به این دلیل است که ما در این بحث می خواهیم نظریه‌ای ارائه بدهیم که پشتوانه اجرایی داشته باشد، پشتوانه معرفتی و ارزشی داشته باشد که در جامعه تبدیل به یک هنجار شود.

باید روشی انتخاب کنیم که آن روش ما را مطمئن کند که مطالب ارائه شده قدرت تبدیل شدن به یک سبک را دارد. شاید ما بتوانیم منهج اجتهادی جامع را یکی از مبانی سبک زندگی اسلامی و قرآنی به حساب بیاوریم و این نیاز به تبیین مفهومی دارد.

سبک زندگی اسلامی، عناصری به هم پیوسته از هنجارها، نمادها و رفتارهای مبتنی بر قرآن و سنت و ترجیحات و تمایلات تولیدی مبتنی بر جریان اجتهاد و تقلید است که در زندگی فردی و اجتماعی امت اسلامی عینیت می یابد. مثلا هر چیزی که در زندگی یک مجتهد مطرح می شود و عملی می شود مبنای توحیدی دارد  حتی افرادی که از ان مجتهد تقلید می کنند مبنای توحیدی دارند.

ما سبک را صرف عمل و معرفت نمی دانیم، سبک نماد تجلی یافته ای است که نشانگر مبانی و معرفتی است که مبنای پیدایش این ارزش‌ها است. 

مبانی استخراج نظریات سبک زندگی

مبانی را می توان به دو دسته تقسیم کرد: مبانی عام و مبانی خاص. هر مفسری باید مبانی عام را مد نظر داشته باشد. دسته دیگر هم مبانی خاص است که نوع توجه و رویکردی به قرآن اقتضائات خاص خودش را دارد.

برخی از مشهورترین مبانی عام عبارت است از: وحیانیت الفاظ و معانی قرآن، مصونیت قرآن از تحریف، جاودانگی دعوت قرآن، همگانی بودن دعوت قرآن، جامعیت قرآن، امکان تفسیر قرآن، حجیت ظواهر قرآن، روا بودن اجتهاد در تفسیر قرآن، برخورداری از لایه ای معنایی، منسوخ بودن حکم شماری از آیات قرآن و . . .

برخی از امور ممکن است از جهتی از مبادی باشند و از جهتی از مبانی باشند. به طور مثال آشنایی با لغت و علم صرف و نحو، نقش مهمی در تفسیر قرآن دارد. از این جهت که بدون آن، فهم زبان قرآن ممکن نیست و مبادی است از آن که اجل علوم قرآن است.

مبانی منهجی

جواز یا عدم جواز از استفاده از منبعی برای تفسیر قرآن موجب تمایز روش تفسیری مفسران می شود. با توجه به این مطلب و نیز با توجه به اینکه مفسر در استخراج نظریات سبک زندگی تنها در مقام نظریه پردازی نیست بلکه می خواهد نسخه عملی برای فرد و جامعه ارائه بدهد نیازمند توجه به منهج اجتهادی است.

علاوه بر آن مفسر سبک زندگی باید تکلیف خود را با قضایای هر یک مناهج نیز مشخص کند به طور مثال او باید در منهج روایی تکلیف خود را با حجت قول پیامبر(ص) امامان معصوم(ع) و قول و عمل صحابه و تابعین روشن کند.

مبانی گرایشی

مراد از مبانی گرایشی آن دسته مبانی تفسیری است که در گرایش مفسر موثر است با توجه به تعریفی که از سبک زندگی ارائه شد مبنی بر تاثیر باورها در هنجارها و نمادها و هر گونه عملی که از مکلف سر می زند. مفسر سبک زندگی به قرآن به عنوان منبع یا امضا کننده آموزه های اعتقادی، علمی و عملی سبک زندگی می نگرد. 

باید به ویژگی های گرایش علوم اسلامی و انسانی و نیز فقهی توجه ویژه ای داشته باشیم چنانکه مفسر در گرایش فقهی باید به حجیت و عدم حجیت قرائات در تشریع، جواز و عدم جوار نسخ تخصیص و تقیید قرآن با سنت توجه کند.

مبانی محتوایی

برخی از مبانی محتوایی موثر در استخراج نظریات سبک زندگی عبارت است از: پیوستگی و ابتناء سبک زندگی بر باورها و ارزش ها، سبک زندگی اسلامی در ساحت فردی و اجتماعی، پویایی و تغییر پذیری سبک زندگی اسلامی متناسب با شرایط زمان.

تشریعات اسلام قابلیت انطباق با شرایط گوناگون زمانی و مکانی را دارد زیرا اولا تشریعات اسلامی به صورت قضایای حقیقیه وضع شده است و به مصالح و مفاسد واقعیه استوار است. مفسر سبک زندگی اسلامی باید نگاهی پویا و مطابق مقتضیات زمان داشته باشد. ثانیا ممکن است گاهی حکم چیزی در دو زمان متفاوت باشد و در نتیجه سبک زندگی را تغییر بدهد./504/241/ح

تهیه و تنظیم: کاظم محدثی