به گزارش خبرنگار وسائل، کرسی علمی ـ ترویجی «توحید ربوبی و بروندادهای آن در پاسخ به مسائل سیاسی» چهارشنبه 10 بهمن ماه 1397 در تالار فرهنگ پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی به همّت گروه قرآنپژوهی پژوهشکده حکمت و دینپژوهی این پژوهشگاه برگزار شد.
در این نشست علمی حجتالاسلام دکتر محمد عابدی عضو هیات علمی گروه قرآنپژوهی پژوهشکده حکمت و دینپژوهی به عنوان ارائهدهنده و حججاسلام دکتر محمدعلی اسدی نسب و دکتر سیدکاظم سیدباقری به عنوان ناقد حضور داشتند. دبیری این جلسه به عهده حجتالاسلام سعید داودی بود.
در ابتدای این نشست حجت الاسلام داودی دبیر جلسه، آیه شریفه «كِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ» را قرائت کرد و آنرا بر انقلاب اسلامی تطبیق داد و بیان داشت: در دهه مبارکه فجر به سر میبریم و موضوع این نشست با عنوان توحید ربوی و برون دادهای آن در پاسخ به مسائل سیاسی، مقارنت خوبی با این ایّام دارد.
حجتالاسلام محمد عابدی بر اساس گزارش وسائل، اظهار داشت: اعتقاد به وحدانیت ربوبی تمایزات معناداری در پاسخ به مسائل اصلی سیاست ایجاد میکند.
در مقالهای که ما تدوین کردیم به اسم توحید ربوی و برون دادهای آن در پاسخ به مسائل سیاسی یک مقدمه دارد در دو قسمت؛ ما در قسمت اول تبیین کردهایم که هفت مسئله مهم از مسائل سیاسی وجود دارد که نوع نگاه ما به وحدانیت ربوبی، قبول و یا ردّ آن میتواند در سرنوشت این هفت مسئله مؤثر باشد. این مسائل را هم ما به ترتیبی آوردیم که برخی بر دیگری مترتّب میشود.
اولین مسئله مربوط به اختصاص شئون ربوبیت سیاسی همچون قانونگذاری و حاکیمت به خداوند است؛ پس از آن از دل مسئله اول به این مسئله رسیدیم که بشر ربوبیت استقلالی ندارد هرچند تدبیر مظهری دارد.
مسئله بعد از مسائل هفتگانه این است که توحید ربوبی برای تأمین کمال بشر ضرورت دارد و سومین مسئله این است که از نظام ارزشی و الهی در حیات سیاسی باید تبعیّت کرد.
مسئله بعد هم این است که دولت در تأمین کمال، سعادت، تربیت و هدایت شهروندان رسالتمند است. این مظهریت و اذن به گروه خاصّی داده شده است. همچنین مسئله دیگر هم این است که تشریعات خودبنیاد سیاسی نامشروع است.
فایده بحث این است که چون نظام سیاسی ما عملاً مبتنی بر قرآن کریم است، اگر بخواهیم به تمایزات اشاره شده دست پیدا کنیم، این مبنا را و بروندادهای آن را اگر در کنار دیگر مبانی خداشناختی، هستیشناختی، جامعهشناختی و ... بگذاریم، زمینه تدوین الگوی قرآنی مناسب برای تدبیر مطلوب حیات شهروندان قابل دسترس خواهد بود.
ما در قسمت اول به مفهومشناسی ربوبیت و ماهیّت آن توجه دادهایم و کلمه «ربّ» را به طور اجمال به این معنا آوردهایم: «مالک و صاحب اختیاری که هر لحظه در حال ربوبیّت مملوک است» و رب العالمین مالک تمام عالمین است و چون ملک حقیقی از تدبیر و ربوبیّت تفکیکپذیر نیست.
صاحب اختیار مخلوقات است و برای تصّرف و تدبیر و هدایتشان به اذن کسی نیاز ندارد. در واقع ما تعریف علامه را معیار قرار دادیم و بر اساس آن بحث کردیم.
دومین نکته که در قسمت اول مقدمه اشاره شده این است که قرآن توحید ربوبی را در هر دو حوزه تکوین و تشریع میپذیرد و بر این باور است که هم در حوزه تکوین ربوبیّت هست و هم در تشریع ربوبیّت سیاسی خداوند جریان دارد.
نکته سوم در قسمت اول در رابطه با مقصود از ربوبیّت تشریعی است که عبارت است از هدایت ویژه انسانها با وسائل بیرونی مثل انزال کتب و ارسال رسل، تشریع تکالیف حقوق و ... که در همین راستا معیارهای زندگی مطلوب را در قالب تشریعات در متن مقدّس توسّط فرستادگان معصوم به مردم ابلاغ میکند و مردم را مکلّف به پذیرش آن میکند.
نکته دیگر این است که از منظر قرآن و از منظر مفسّرین، ربوبیّت تشریعی و تکوینی هماهنگ هستند به این معنا که ربوبیّت تشریعی، تابع ربوبیّت تکوینی است.
نکته آخر در قسمت اول از مقدمه هم این است که، انحراف از ربوبیّت تشریعی در طول تاریخ بشر بارها مشاهده شده است. مشرکان معتقد بودند ربوبیّت تشریعی بشر با خدایان است، فرعون ربوبیّت تشریعی را حق خودش میدانست و همینطور مسیحیان هم دچار شرک ربوبی بودند و هستند.
اما قسمت دوم ما مربوط به بروندادها است که ما وحدانیت ربوبی را وقتی به آن هفت مسئلهای که عرض کردم ارائه میکنیم به نتایج خاصّی میرسیم. اولین مسئله، اختصاص شئون ربوبیّت سیاسی مثل قانونگذاری به خداوند است.
ربوبیّت تکوینی فقط در اختیار خداست و ربوبیّت تشریعی هم در اختیار کسی است، ربوبیّت تکوینی دارد و انحصار مذکور در ربوبیّت تشریعی هم خودش را نشان میدهد لذا این ربوبیّت چون مطلق است از جمله در شئون سیاسی نیز باید در اختیار خدا قرار بگیرد. این برونداد اول است.
برونداد دوم این است که ربوبیت استقلالی نفی میشود یعنی میگوییم انسان حق قانونگذاری در امرالله ندارد ولی ربوبیّت در امرالناس برای بشر وجود دارد. پس اعتقاد به ربوبیّت تشریعی برای خدا به معنای نفی ربوبیّت جزئی و استقلالی از غیرخداست ولی مظهریت یا تدبیری از غیر خدا ممنوع نیست کما اینکه این مظهریت به پیامبر و ائمه داده شده است.
مسئله سوم ما که مترتّب بر استقلالی نبودن تدبیر سیاسی بشر است این است که اذن تصرفات تشریعی به عموم مردم داده نشده ولی در عین حال به اشخاص خاصّی مثل معصوم و ولی فقیه اعطاء شده است. مسئله چهارم عدم مشروعیت تشکیلات سیاسی خودبنیاد است و اینکه مشروعیت قوانین سیاسی بشری با اذن الهی مورد قبول قرار میگیرد.
مسئله پنجم هم تشکیل حکومت مبتنی بر توحید ربوبی برای تأمین مطالبات الهی در حیات اجتماعی است. ما در این مسئله از بیرون میدانیم که فی الجمله یک حکومتی نیاز است و باید باشد ولی با توجه به ضرورتی که پذیرش توحید ربوبی برای ما میآورد، میگوییم این حکومت باید مبتنی بر توحید ربوبی باشد.
مسئله ششم لزوم تبیعیّت از نظام ارزشی الهی در حیات سیاسی است که ما در این مسئله هم از بیرون میدانیم که تکالیف سیاسی در قرآن وجود دارد و ما میدانیم که این تکالیف مبتنی بر توحید ربوبی خداوند هستند لذا میگوییم تبعیت از نظام ارزشی الهی در حیات سیاسی هم لازم است.
مسئله هفتم هم بحث رسالتمندی دولت در تأمین کمال و سعادت بشر است که این هم مبتنی بر مسئله اول است که جوهره ربوبیّت هدایت و تدبیر بشر است.
وقتی به این جوهره توجه میکنیم میگوییم آن حکومتی مطلوب است که احکام توحیدی رب را اجرا کند و مسئولیت این حکومت هم اجرای اراده خدا در حدود تشریعات الهی است در حالی که دولتهای لیبرال یا دولتهای دیگر این رسالتمندی را قائل نیستند.
نادیده گرفتن قرآن در عنوان مقاله
به گزارش خبرنگار وسائل، در بخش بعدی این کرسی ناقد اول حجت الاسلام دکتر محمدعلی اسدی نسب در نقد مقاله توحید ربوی و برون دادهای آن در پاسخ به مسائل سیاسی گفت: به نظر میرسد که چهار اشکال عمده در این نوشته وجود دارد که این چهار اشکال از اول تا آخر در این مقاله به چشم میخورد.
اشکال اول این است که قرآن در عنوان مقاله ذکر نشده است در حالیکه منظورشان از این مقاله توحید ربوی و برون دادهای آن در پاسخ به مسائل سیاسی از منظر قرآن است، پس لذا آوردن قرآن در عنوان مقاله ضروری است.
آنطور که از توضیحات ایشان بر میآید ایشان به دنبال توحید ربوی و برون دادهای آن در پاسخ به مسائل سیاسی از منظر قرآن هستند و لذا باید از قرآن به دنبال آیاتی باشند که اولاً اشاره به ربوبیّت کرده و بر اساس آن ربوبیّت یک مسئله سیاسی مطرح شده است.
حالا ایشان میخواهد نشان بدهد که ای مخاطب بدان و آگاه باش که خداوند این مسئله سیاسی را مطرح کرده و این مسئله سیاسی را وابسته به اعتقاد ربوبیّت قرار داده است.
به نظرم اگر قصد نویسنده آنطوری باشد که بنده اشاره کردم، پس این نکته نیز در مقاله رعایت نشده است و به این آیات یا اصلاً پرداخته نشده و یا به صورت موجبه جزئیه است و اصلاً قابل دیدن در مقاله نیست.
مشکل بعدی این است که ایشان استلزاماتی را بیان کردهاند که تداخل باهم دارند. توحید ربوی در واقع یک استلزام بیشتر ندارد و همه استلزامهای ایشان به یکی برمیگردد و در واقع همه یکی هستند با عبارات مختلف.
اگر استلزام اول را حاکمیّت خداوند بر اراده انسانها در همه عرصهها از جمله عرصه سیاسی قرار دهیم، همه استلزامات هم به این بازگشت دارد و ایشان هرچه گفته به همین لازمه بازگشت دارد.
اشکال دیگر این است که ایشان آیاتی را که آوردهاند مربوط به عناوین نیست، و آیات مورد استدلال در مقاله اثبات کننده عناوین بحث نیست و اگر هم باشد به صورت موجبه جزئیه است.
اشکال چهارم هم این است که قلمفرسایی زیادی در این مقاله صورت گرفته و آیا مخاطبی که این مقاله را میخواند به علم او افزوده میشود. ما وقتی مقاله را میخوانیم میبینیم که این مقاله مطلب خاصّی دست مخاطب نمیدهد.
بنده معتقدم که عبارات باید خیلی دقیق باشد مثلاً یک قیدی که آورده میشود باید دقیق و استاندارد باشد، مثلا شما آوردهاید قبول واگذاری به اشخاص خاصّ، و گفتهاید که این از نتایج توحید ربوبی است. توحید ربوبی میگوید که تنها مشرّع خداوند است ولی اینکه قبول واگذاری به اشخاص خاص مثل معصومین دیگر ربطی به توحید ربوبی ندارد و دلیل خاصّ خودش را دارد.
پیرو این اشکال بنده معتقدم اگر قانونی که شما گفتید اصلاً وجود نداشت به توحید ربوبی هیچ خدشهای وارد نمیشد. یا گفتهاند رسالتمندی دولت در تأمین سعادت بشر که این هم از استلزامات نیست و خودش دلیل خاصّی دارد که سوای ادلّه توحید ربوبی است.
در رابطه با آیاتی هم که استفاده کردهاید بنده معتقدم که این آیات نمیتوانند در عناوینی که شما به کار گرفتهاید کارگر باشند و آن عنوان را ثابت کنند.
اشکال دیگر این است که شما در بحث بروندادها گفتهاید یکی از بروندادها، نفی ربوبیّت استقلالی و پذیریش مظهریت تدبیر حیات سیاسی توسّط بشر است. این برونداد اولاً در دل برونداد اول هست و ثانیاً قسمت دومش که مظهریت باشد نیز دلیل خاصّ خودش را دارد و ربطی به توحید ربوبی ندارد. همچنین استلزامات دیگر نیز این اشکالات را دارند.
یکی دیگر از بروندادهای شما عدم مشروعیت تشریعات سیاسی خودبنیاد و قبول مشروعیت قوانین سیاسی بشری با اذن الهی بود که در آن به آیات اشاره نکردهاید و یکی دو آیهای هم که آوردهاید اصلاً ربطی به آن عنوان ندارد.
یکی دیگر از بروندادهای شما ضرورت تشکیل حکومت بر مبنای اعتقاد به ربوبیت الهی است که ذیل این عنوان اصلاً به هیچ آیهای اشاره نشده است. همچنین در برونداد ضرورت تبعیت از نظام ارزشی الهی در حیات سیاسی نیز هیچ آیهای اشاره نشده است./504/422/ح
تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز